تالاب گاوخونی به افسانه‌ها می پیوندد + عکس

تالاب‌ها در تمامی جهان یکی از میراث‌های محیط زیست محسوب می‌شوند که مسئولان تمام تلاش خود را برای حفاظت از آنها به کار می بندند چرا که علاوه بر اینکه تعدیل‌کننده هوا و مانع از گسترش گرد و خاک هستند تمامی فضولات و سموم خاک و آب و پساب کارخانجات را نیز به سمت خود کشیده و آنها را تصفیه می‌کنند.

این در حالی است که گاوخونی به عنوان یکی از مهم‌ترین تالاب‌های ایران اکنون مدت‌هاست خشک شده و هشدار کارشناسان را در این زمینه در بر داشته که خطر گسترش ریزگردها به دلیل خشک شدن این تالاب تنها اصفهان را تهدید نمی کند بلکه شهرهای دیگر و از جمله تهران را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.

اکنون دست بشری با از میان بردن این تالاب‌ها در واقع سلامتی خود را به سوی خطر سوق داده است و دیگر از حیوانات و پرندگانی که سالها نسل در نسل در کنار گاوخونی زندگی می کردند اثری نیست و اگر هم با آبگیری‌های موقت این تالاب گاه‌گاهی یکی دو پلیکان، فلامینگو و پرندگان دیگر در آن پیدا شوند به گفته کارشناسان مورد هجوم شکارچیان غیرمجاز قرار می‌گیرند.

اکنون به دلیل وضعیت وخیم تالاب این سئوال در اذهان ایجاد شده که آیا تالاب گاوخونی بار دیگر زنده می‌شود یا اینکه کم کم به افسانه می‌پیوندد.

نقش تالاب گاوخونی در تعادل زیست محیطی و اکولوژی بومی

احمد شهبازی، فعال زیست‌محیطی و از اهالی محل با اشاره به اینکه گاوخونی تالاب ارزشمندی است که در فاصله‌ ۱۷۶ کیلومتری جنوب شرقی شهر اصفهان و 12 کیلومتری ورزنه قرار دارد، تاکید کرد: این منطقه به دلیل ارزش‌های زیستگاهی محل تجمع پرندگان مهاجر است که در ۲۳ ژوئن سال ۱۹۷۵ میلادی در کنوانسیون جهانی رامسر به ثبت رسیده و یکی از 22 تالاب بین‌‌المللی ایران به شمار می‌‌رود.

وی نقش تالاب‌ها را در تعادل زیست‌محیطی و اکولوژی بومی بسیار پراهمیت دانست و افزود: تالاب گاوخونی با مساحت ۴۷۰ کیلومترمربع دارای پوشش گیاهی شامل بیشه‌های پردرخت و گونه‌های گیاهان متفاوت نمک‌دوست از جمله اشنو، چوبک، گز، نی، لویی، بارهنگ‌های آبی، اسپند، شیرین بیان، علف بوریا و انواع جلبک و در فصل مهاجرت میزبان پرندگان مهاجر مانند فلامینگو و حواصیل رنگارنگ بود.

نماینده میراث‌فرهنگی در ورزنه گفت: در زمانی نه چندان دور، این تالاب به عنوان تنها دریاچه آب شور دائمی در فلات مرکزی کشور با استوار کردن پوشش گیاهی مانع از حرکت شن‌های روان به بخش‌های دیگر استان از جمله شهر ورزنه شده و نقش موثری در مهار بیابان‌زایی و همچنین تغذیه‌ آب‌های زیرزمینی ایفا می‌کرد.

شهبازی با بیان اینکه این تالاب در بهبود و بهسازی کیفیت آب، خاک و جلوگیری از فرسودگی و جابجایی خاک و کنترل سیلاب نیز نقش داشته است، افزود: برداشت گیاهان پزشکی اطراف تالاب، حفظ پایداری آبادبوم‌های انسانی، تقویت صنعت طبیعت‌گردی و حفظ تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی وتا حدودی معتدل کردن هوای اقلیمی از ویژگی‌های دیگر این تالاب بوده است.

وی با بیان اینکه خشک شدن گاوخونی موجب ایجاد فرسایش بادی در منطقه و پدید آمدن ریزگردها شده است، افزود: هم‌اکنون این تالاب چشمه تولید گرد و غبار و نمک شده است که می تواند بر دیگر نقاط کشور نیز تاثیرگذار باشد.

کارشناس میراث فرهنگی با ابراز نگرانی از رفع مشکلات این تالاب گفت: تالاب تا پیش از مرگ خود همه ساله میزبان شمار زیادی پرندگان مهاجر بود که از راه دور آمده و تالاب را برای گذراندن زمستان و جوجه‌آوری برمی‌گزیدند که البته دیگر چنین امکانی وجود ندارد.

وی در ادامه با توجه به خشک شدن کامل این باتلاق افزود: البته در بخش‌هایی از این تالاب آب به چشم می‌خورد اما در واقع پساب کارخانجات است که تالاب به شکل طبیعی به سوی خود جذب می‌کند ولی دیگر قادر به تصفیه آنها نیست.

شهبازی تاکید کرد: در نقطه ای به نام شاخ‌کنار از حوالی باتلاق گاوخونی بندآبی وجود دارد که در دوره قاجار تاسیس شده و از آخرین تقسیماتی است که برای هدایت آب به زمین‌های کشاورزی اطراف بر روی رودخانه زاینده‌رود ایجاد شده است.

وی افزود: در این محل زمین‌های بایر و آبرفتی وجود دارد و بر این اساس برای استفاده از فصول خاصی از سال بندهایی بر روی زمین زده شده تا تراز آب بالاتر بیاید و به دو کانال اطراف هدایت شود.

این فعال زیست‌محیطی گفت: از این آب برای کاشت محصولات کشاورزی همچون هندوانه نیز استفاده می‌شده و با توجه به حفظ سیلاب تا زمان اردیبهشت‌ماه گیاه نیاز به هیچ‌گونه آبیاری نداشته است.

وی افزود: تماشاگران در این منطقه مقداری آب مشاهده می‌کنند که کل میزان آبی است که وارد پهنه تالاب با وسعت ۲۵ در ۵۰ کیلومتر می‌شود اما سوال اینجاست که این آب از کجا منشا می‌گیرد چراکه این آب به یقین نمی‌تواند ارتباطی با زاینده‌رود داشته باشد.

شهبازی گفت: در واقع این محل نقش «کانال زه» را بازی می‌کند و این آب ناشی از زایش زمین‌های اطراف است که از ۱۲ کیلومتری ورزنه تا خود تالاب است و چون سفره‌های آب زیرزمینی نیز بیشتر می شود این زایش نیز بیشتر می‌شود.

وی افزود: چاه‌های عمیق اطراف بر میزآن آب تاثیر گذاشته و شوره‌آبه‌هایی که از محل کارخانجات صنعتی مانند سگزی به این مکان هدایت می‌شود و پساب و فاضلاب خانگی نیز به این مکان راه دارد.

این کارشناس میراث فرهنگی گفت: آب این نقطه بسیار شور است و آلایندگی آن بسیار بالاست و حالت طبیعی خود را دیگر ندارد و این حالت کاملا مشخص است.

وی افزود: در قدیم رشد نی ها به قدری زیاد بوده که به دلیل ایجاد سقف بر روی رودخانه، زاینده‌‌رود مشخص نبود اما اکنون محیط‌ زیست به میزان زیادی تحت تاثیر مسئله خشکسالی قرار گرفته و رشد گیاهان کمتر و قد آنها کوتاه‌تر شده است.

شهبازی گفت: گونه‌های پرندگان تالاب مانند پلیکان، مرغابی، حواصیل، فلامینگو از میان رفته‌اند اما گاه به گاه تعدادی فلامینگو و مرغابی در برکه‌های منتهی به تالاب دیده می‌شوند که مورد شکار شکارچیان غیرمجاز قرار می‌گیرند.

زنده شدن تالاب گاوخونی نیازمند جاری بودن مداوم زاینده‌رود است

وی با اشاره به اینکه فلامینگوها در مکان های کم عمق و شور و دارای لجن زندگی می کنند اما این وضعیت دیگر در تالاب وجود ندارد، گفت: اکنون نیاز به آبگیری تالاب هست و نیاز به تداوم شرایط آبگیری به مدت چند سال است تا مشکلات این تالاب حل شود و شرایط برای زیست پرندگان فراهم شود.

این فعال محیط زیست افزود: خشکسالی همچنین موجب وضعیت بحرانی در شرق اصفهان شده و زندگی انسانی نیز در خطر قرار گرفته است به گونه‌ای که مردم در معیشت خود نیز درمانده‌اند.

پیگیری حق آبه باتلاق گاوخونی را در دست اجرا داریم

حمید ظهرابی، مدیر کل محیط‌ زیست استان اصفهان درباره شرایط تالاب گاوخونی و رفع مشکلات آن، اظهار داشت: طی هفته‌های گذشته در اداره محیط‌ زیست جلسه‌ای تشکیل و مقرر شد برآورد دقیق در زمینه احیای زاینده‌رود و ایفای حق‌آبه تالاب توسط سازمان شروع و ظرف ۶ ماه آینده تکمیل شود که در پیگیری حق آبه از وزارت نیرو موثر خواهد بود.

وی افزود: در این راستا تجربیات سایر نقاط کشور درباره تالاب‌ها برای احیای گاوخونی مورد استفاده قرار گرفته و این روند ادامه دارد.

مدیر کل محیط‌ زیست استان اصفهان در پاسخ به این سوال که برای حفاظت از گونه‌های محدود باقی مانده از پرندگان این منطقه چه اقداماتی انجام شده است با توجه به اینکه به نظر می رسد پس از نابودی این گونه ها دیگر حفاظت‌های ابتدایی اولیه نیز در این منطقه انجام نمی‌شود، افزود: چند مورد از صید شکار در اطراف تالاب داشتیم و به دلیل اینکه اداره شهرستان دارای پاسگاه محیط‌بانی نیست گاهی این اتفاق رخ می‌دهد.

وی با بیان اینکه حفاظت از این منطقه با توجه به افراد کم و امکانات تحت پوشش این سازمان سخت است، ابراز داشت: با برنامه‌ریزی‌های انجام شده قرار است گروه یگان حفاظت سیار در اداره کل محیط‌زیست استان در زیستگاه‌هایی که در مناطق حفاظت شده بیشتر مورد دستبرد شکارچیان قرار می‌گیرد تشکیل شود.

ظهرابی افزود: ظرف یک ماه گذشته ۴ گروه از شکارچیان در حوالی تالاب شکار کرده بودند که دستگیر و به مراجع قضایی معرفی شدند.

وی گفت: به دلیل کمبود محیط بان در استان دچار نواقصی هستیم و کمتر از یک پنجم نیروهایی که لازم است را برای حفاظت از ایستگاه‌های در اختیار داریم که یکی از عواملی است که برای سودجویان فرصت ایجاد می کند.

مدیر کل محیط‌ زیست استان اصفهان با اشاره به اینکه سیاست‌های دولت جدید در به کارگیری نیروها می‌تواند در این امر موثر باشد، افزود: در ساختار تشکیلاتی سازمان ۷۵۰ پست سازمانی داریم که تنها ۱۷۰ پست سازمانی نیرو در آن مستقر است.

ظهرابی ابراز داشت: این امر به معنای آن است که در ساختار تشکیلاتی تعداد زیادی نیرو برای استخدام داریم اما سیاست‌های دولت برای کوچک‌سازی دستگاه ما را مجبور ساخته تا مانند سایر ساختارهای دولت از به کارگیری نیروهای جدید محروم شویم و این در حالی است که برای حفاظت محیط‌ زیست باید همزمان با افزایش جمعیت و توسعه روستاها و شهرها، نیروهای بیشتری فعالیت کنند.

مدیر کل محیط‌ زیست استان اصفهان افزود: انتظار می‌رود مسئولان، محیط زیست و منابع طبیعی را از بحث کوچک‌سازی خارج تا بتوانند به درستی به وظایف خود برای حیات جامعه کمک کنند.(مهر)