احمد داووداوغلو؛ از معماری سیاست خارجی تا نخست‌وزیری

اردوغان یک هفته پیش از مراسم تحلیف خود این خبر را اعلام کرد. از آن گذشته داوود اوغلو چند روز پیش به دبیرکلی حزب عدالت و توسعه رسید. زیرا اردوغان به عنوان رئیس‌جمهور نمی‌تواند عضو حزب باشد.

اما سیاست‌ورزی آن هم برای مردی که تقریبا همه زندگی خود را در دانشگاه گذرانده امری شگفت‌آور است. داووداوغلو در جریان انتخابات سال 2011 و هنگام سفر به زادگاه خود یعنی قونیه اقرار کرد که نمی‌تواند با برخی ویژگی‌های زندگی یک سیاستمدار خو بگیرد.

او با اشاره به پلاکاردهایی که تصویرش را روی آنها نقش کرده بودند به خبرنگار نیویورک‌تایمز گفت: «حالا همه‌جا خودم را می‌بینم، اما به عنوان یک فرد دانشگاهی این سبک زندگی را نمی‌پسندم. زیرا در این زندگی زمانی برای مطالعه و تفکر، نوشتن و آموختن، تعمق و تنهایی باقی نمی‌ماند.»

اما داوود اوغلو در آینده باز هم فرصت کمتری برای این مسائل خواهد داشت، زیرا به عنوان رئیس دولت باید علاوه بر مسئولیت‌های جدید، با مشکلات به‌جامانده از دوران خود در حوزه سیاست خارجی نیز دست و پنجه نرم کند. بزرگ‌ترین تز سیاسی داوود اوغلو یعنی «رابطه بدون مشکل با همسایگان» شکست خورد و او در حالی وزارت خارجه را ترک می‌کند که بویژه روابط ترکیه با سوریه نه‌تنها در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد بلکه آنکارا متهم است به جنگ داخلی در سوریه دامن زده و حتی قصد حمله نظامی به آن کشور را داشته است.

با این حال داوود اوغلو به اصطلاح از همه این بحران‌ها جان سالم به‌در برد و به دلیل وفاداری بی‌اندازه‌اش در آستانه رسیدن به نخست‌وزیری ترکیه است.

داوود اوغلو در وزارت خارجه همان کاری را می‌کرد که اردوغان از او می‌خواست، یعنی اصلاحات گسترده برای دموکراتیزاسیون کشور با هدف نزدیک شدن به اتحادیه اروپا از یک‌طرف و روابط گرم‌تر با کشورهای آسیایی و اسلامی از سوی دیگر. این استاد علوم سیاسی دانشگاه استانبول در کتابش به نام «عمق استراتژیک» با ارائه تصویری از یک سیاست موفق خارجی می‌نویسد: «ترکیه باید در سطح جهانی به دنبال منافع خود باشد و البته آنکارا هرگز نباید در مقابل منافع غرب سر خم کند. همچنین باید رویکرد سیاسی قدرتمندی در قبال کشورهای اسلامی منطقه داشته باشد.»

به عقیده داوود اوغلو، ترکیه از نظر نظامی، جغرافیایی و اقتصادی قدرتمندتر از همه همسایگانش است. او زمانی گفته بود: «به دلیل همین برتری باید نقشی مهم در ساختار خاورمیانه ایفا کنیم. هدف ما این است که بانفوذترین کشور دنیا شویم. زمین بازی ما سراسر جهان است.»

اما مخالفان و منتقدان داخلی و خارجی داوود اوغلو را متهم می‌کنند که رویای «نوعثمانی‌گری» را در سر می‌پروراند. بر پایه یکی از اسناد منتشر شده از سوی سایت ویکی لیکس، یکی از سفرای سابق آمریکا در آنکارا طی گزارشی به واشنگتن اظهارنظر کرده بود: «ترکیه برای بلندپروازی‌هایش به رولز رویس نیاز دارد، اما وسیله‌ای بیشتر از لندرور در اختیار ندارد.»

افزون بر آن منتقدان داوود اوغلو عقیده دارند که وی بیش از اندازه تحت‌فرمان و مطیع اردوغان است. البته اردوغان بارها اعلام کرده قصد دارد سیستم سنتی ریاست‌جمهوری را تغییر داده و کاملا در سیاست دخالت کند. برنامه او برای رسیدن به این هدف تغییر قانون اساسی است. روزنامه «حریت» چاپ ترکیه بتازگی از داوود اوغلو با لقب «مدودف عثمانی» یاد کرد؛ زیرا به باور نویسنده این روزنامه داوود اوغلو همان نقشی را برای اردوغان بازی می‌کند که مدودف برای پوتین بازی کرد یعنی تضمین تداوم قدرت اردوغان برای یک دوره طولانی.

البته داوود اوغلو این اتهامات را رد می‌کند و می‌گوید: هدف ترکیه قدرت‌نمایی نیست و به روابطش با ناتو و جهان غرب اهمیت زیادی می‌دهد.

به گفته وی، ترکیه همچنان برای پیوستن به اتحادیه اروپا تلاش دارد و با توجه به بی‌عملی اعضای مهم این اتحادیه یعنی آلمان و فرانسه می‌تواند گزینه‌های جدیدی در اختیار اتحادیه اروپا قرار دهد.

از سوی دیگر روابط تجاری ترکیه با کشورهای عرب و ایران طی چند سال گذشته گسترده‌تر شده و حتی عراق جنگ‌زده نیز همچنان یکی از بازارهای مهم محصولات ترک به‌شمار می‌رود. در عین حال داوود اوغلو تاکید دارد که ترکیه خواهان یک «همزیستی مطلق تجاری» با مناطق کردنشین شمال عراق است و افزون بر این آنکارا در جهت بهبود روابط خود با کشورهای آمریکای لاتین و آفریقا تلاش می‌کند. این روزها حضور گردشگران غیراروپایی بویژه گردشگران عرب و روس در ترکیه کاملا محسوس است. اما مشکل و نگرانی بزرگ این روزهای حزب عدالت و توسعه همان انتخابات پارلمانی است که تابستان 2015 برگزار خواهد شد. بی‌تردید داوود اوغلوی محجوب و موقر هرگز یک سخنران پرشور نخواهد بود و به گفته یکی از منتقدان درون حزبی وی: «داوود اوغلو به هیچ عنوان قادر نیست مانند اردوغان جمعیت را به وجد بیاورد زیرا او همچنان خود را یک روشنفکر می‌داند.»

دیگر منتقدانش نیز از او به عنوان یک «تکنوکرات» و «کارمند دولت» یاد می‌کنند، نه یک سیاستمدار که بتوان به او این لقب را به صورت حرفه‌ای داد. با وجود همه اینها داوود اوغلو می‌تواند به پیروزی خود در آینده و حفظ منصب نخست‌وزیری امیدوار باشد. زیرا اپوزیسیون ترکیه بشدت از هم گسسته است و از نبود یک شخصیت کاریزماتیک که قادر به جذب رای دهندگان باشد، رنج می‌برد.

این مساله در انتخابات اخیر این کشور نیز کاملا آشکار بود. به این دلیل حتی چهره‌ای غیرکاریزماتیک مانند داوود اوغلو نیز در انتخابات آینده مشکل چندانی نخواهد داشت و بازی ساده‌ای را پیش‌روی خود دارد. اما نباید فراموش کرد که ترکیه فردا با ترکیه دیروز کاملا متفاوت خواهد بود و نخست‌وزیر جدید باید با مشکلات متعددی در این رابطه دست و پنجه نرم کند.

اشپیگل آنلاین / مترجم: محمدعلی فیروزآبادی