موج‌سواری روی خط زلزله

اینها احساسات مشترک بسیاری از شهروندان نگران در چند روز اخیر است؛ روزهایی که شبکه‌های اجتماعی گوشی‌های همراه، تا جایی که امکان داشت بر طبل وقوع زلزله‌ای نزدیک و قابل پیش‌بینی در تهران کوبیدند و با همین حربه، امنیت روانی بسیاری از شهروندان را مختل کردند.

انتشار اخبار کذب درباره احتمال وقوع زلزله‌های مهیب در پایتخت ایران، از جمله پرتکرارترین پیام‌هایی بود که طی‌ چند روز اخیر در شبکه‌های اجتماعی مثل لاین، وایبر و تانگو منتشر شد؛ پیام‌هایی به ظاهر هشدارگونه که از مردم درخواست می‌کرد مراقب زلزله‌های احتمالی باشند یا تجهیزات لازم برای مقابله با زلزله را همراه خودشان داشته باشند.

منبع بسیاری از این اخبار هم یک سایت خارجی اعلام شده بود که در این سایت به ظاهر علمی و تجاری، به وقوع قطعی زلزله در ایران اشاره شده بود.

اما جالب است که بر اساس گفته‌های متخصصان زلزله‌شناسی، بشر فعلا امکان پیش‌بینی زلزله را ندارد و هر ادعایی که در این خصوص مطرح شود، از پایه و اساس، دروغ است.

جالب‌تر این‌که این سایت، هم اکنون خارج از دسترس است و سایت علمی که از آن به عنوان منبع یاد می‌شد، حالا به دلایلی نامعلوم، حذف شده است.

نکته‌ای که نباید در این میان فراموش شود این است که رواج شایعه وقوع زلزله در این شبکه‌های اجتماعی، حتی افراد باسواد جامعه را هم تحت تاثیر قرار داده است. مصداق بارز این حرف هم بازپخش مکرر این شایعه‌ها در فضاهای اجتماعی است.

در چنین فضای مسمومی، وظیفه رسانه‌ها و دیگر نهادهای فرهنگ‌ساز است که به مردم، اطلاعات دقیق بدهند و اجازه ندهند که گروه‌ها و افراد سودجو، از عواطف مردم سوءاستفاده کنند و به نام پیش‌بینی وقوع زلزله، بازدید سایتشان را بالا ببرند.

دکتر مهدی زارع، دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله نیز به صراحت، از دروغ بودن این شایعه‌ها سخن می‌گوید.

زارع در گفت‌و‌گو با ایسنا توضیح می‌دهد در روزهای اخیر تلفن‌های متعددی دریافت کردم که در آن یکی از سایت‌ها، برای 48 ساعت آینده ایران، احتمال زیادی برای زلزله پیش‌بینی کرده است. در سایت هم فقط کلمه ایران (با وسعت حدود یک میلیون و 648 هزار کیلومتر مربع) آمده ولی در پیامک‌ها و گروه‌های وایبری پیامی می‌چرخد که پیام این سایت تجاری (و از دید من حقه‌بازی و شعبده‌بازی!) را به عنوان احتمال بالای وقوع زلزله در تهران ترجمه کرده و در بعضی پیامک‌ها آن را به سازمان لرزه‌شناسی دنیا یا تهران نسبت می‌دهد که اصلا به این نام، سازمان لرزه‌شناسی در تهران یا دنیا یا هیچ جای دیگری از کره خاکی نداریم!

به گفته این محقق، واقعا باعث تاسف و تاثر عمیق است که بعد از این همه گفت‌وگو در مورد علم و عقل و آموزش در جامعه ما، یک پایگاه تجاری جمعی از هموطنان ما را سرکار می‌گذارد و باز هم بخشی از مردم، دسته جمعی مشغول نگران کردن همدیگر شده‌اند البته این پژوهشگر تاکید می‌کند که زلزله هم قابل پیش‌بینی است، ولی هم‌اکنون کسی در دنیا زمان دقیق آن را نمی‌تواند اعلام کند، ولی در آینده خواهد توانست.

همچنین قائم مقام رییس پژوهشگاه زلزله نیز ضمن تکذیب چنین شایعه‌های بی‌اساسی، به مهر یادآور شد: در ایران زلزله‌های نزدیک به هم و پشت سر هم دیده می‌شود و ما با وجود پژوهشگاه‌ های فعال در این زمینه فقط می‌توانیم از مکان زلزله خبر دهیم، ولی زمان زلزله در هیچ جای دنیا به مدت طولانی پیش‌بینی نمی‌شود.

به اعتقاد ساسان عشقی، فقط در برخی کشورها چند ثانیه قبل از وقوع زلزله، پیش‌بینی زلزله امکان‌پذیر است که در چند ثانیه قبل از زلزله هم، نمی‌توان کار خاصی انجام داد.

درباره ارتباط زلزله ایلام با احتمال وقوع زلزله در تهران نیز عشقی معتقد است: زلزله‌هایی که در مناطق ایران اتفاق افتاده، نمی‌تواند نشان از زلزله در تهران داشته باشد. زلزله‌های اخیر در برخی نقاط ایران، هیچگونه ارتباط منطقی به زلزله در مناطق دیگر ندارد و فقط وجه مشترک این زلزله‌ها این است که در فلات ایران اتفاق می‌افتند.

یعنی به باور این پژوهشگر، زلزله‌های مناطق لرزنده ایران به یکدیگر ارتباط مستقیمی ندارند و هرکدام از این مناطق ساز و کار خودشان را دارند.

تکذیب خبر وقوع زلزله در تهران

در حالی که برخی پیش‌بینی‌های دروغین از وقوع زلزله در روز گذشته در پایتخت خبر می‌داد، اما رییس سازمان مدیریت بحران کشور تصریح کرد: دیروز هیچ زمین لرزه‌ای در تهران رخ نداده است.

حسین باقری در گفت‌وگو با برنا یادآوری کرد که خبر وقوع زمین لرزه شایعه است و شهروندان به آن توجه نکنند. اگرچه امکان وقوع زلزله زیر دو ریشتر در تهران وجود دارد، اما بر اساس اعلام موسسه ژئوفیزیک، هیچ زلزله‌ای با این قدرت یا کمتر به ثبت نرسیده است.

احمد اسفندیاری، رییس سازمان امداد و نجات هلال احمر نیز خبر زلزله در تهران را تکذیب کرد و گفت: دیروز زلزله‌ای در تهران به وقوع نپیوسته و اصلا اگر زلزله‌ای بالای 3 ریشتر باشد، به ما اعلام می‌کنند، اما هیچ چیزی اعلام نشد.

طعمه راحت الحلقوم نشویم

هم اینک هزاران سایت اینترنتی مختلف وجود دارد که کارشان تبلیغ محصولات مختلف است. در بسیاری از این سایت‌ها ـ که احتمال دارد ظاهر بسیار شیکی هم داشته باشد ـ از علایق مخاطب سوء استفاده می‌شود و بیننده را وادار به کلیک کردن مطلبی می‌کنند که کاملا غیرمستند است و فقط مدیر سایت با هر بار کلیک شما، مبلغی را به عنوان حقوق از کارفرما می‌گیرد.

حالا هرچقدر بازدید این سایت بیشتر شود، در نتیجه معلوم است که درآمد مدیر سایت هم بالاتر می‌رود.

گرچه نمونه‌های سالم این تجارت الکترونیک هم وجود دارد، اما در نمونه‌های ناسالم این تجارت مجازی، از هر مطلب حساسیت‌برانگیزی مثل زلزله، جنگ، انقلاب یا هر مساله دیگری، بهره می‌برند و شما را به سمت کلیک کردن مطالب مورد علاقه تان، راهنمایی می‌کنند؛ در حالی که این وسط، تنها چیزی که گردانندگان این‌گونه سایت‌ها برایشان مهم است، بالا رفتن تعداد بازدیدکنندگان سایت است.

نباید فراموش کنیم این پیام‌های بی‌محتوا، زمانی مهم می‌شوند که ما خودمان آنها را مهم کرده و در سطح وسیعی، منتشر می‌کنیم؛ آن هم فقط به این دلیل ساده که دوستمان برایمان یک مطلب غیرعلمی را ارسال کرده ولی ما بدون تحلیل منطقی محتوا، آن را به فرد دیگری می‌فرستیم و در نتیجه همین کار، ناخودآگاه اضطرابی جمعی به بار می‌آورد.

امین جلالوند - گروه جامعه