تمساح کمیاب ایرانی رو به انقراض

تمساح پوزه کوتاه ایرانی گونه‌ای است که پراکنش جهانی آن منحصر به کشورهای ایران، پاکستان، هندوستان، نپال و بنگلادش بوده و در کشور میانمار نسل آن منقرض شده است. در کشور ما تنها زیستگاه این گونه حیوانی در منطقه حفاظت شده گاندو واقع در جنوب شرق استان سیستان و بلوچستان است.

در گذشته به سبب برخورداری از شرایط مساعد محیطی هیچ‌‌گونه مشکلی در زمینه تغذیه تمساح‌های پوزه کوتاه وجود نداشت و این حیوان از پرندگان و ماهی تغذیه می‌کرد، اما اکنون به علت خشکسالی‌های طولانی در منطقه زیستگاه این تمساح، منابع غذایی بشدت کاهش یافته و گاندو مجبور است برای فرار از گرما و تهیه غذا از برکه‌ای به برکه دیگر بخزد. به گفته کارشناسان محیط‌زیست، در حالی که باید آب مورد نیاز تمساح‌ها به صورت جاری و مداوم روان باشد، احداث سد‌ها روی رودخانه‌هایی که آب زیستگاه‌های تمساح پوزه کوتاه ایرانی از آنها تامین می‌شود، باعث خشک شدن و از بین رفتن زیستگاه‌های این تمساح شده است. بنابراین اگر روند کم‌آبی و تامین نشدن حقابه زیست‌محیطی این گونه حیوانی به همین روال ادامه یابد، در آینده نه‌چندان دور نسل گاندو منقرض خواهد شد.

رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان چابهار در گفت‌وگو با جام‌جم ورود تمساح به حوضچه‌هایی را که مردم بومی منطقه برای ذخیره آب کشاورزی احداث کرده‌اند، از جمله فعالیت‌های گاندو برای رهایی از خشکسالی و گرما بر‌می‌شمرد و می‌گوید: در بعضی از مواقع دام‌های روستاییان که برای خوردن آب به لب این حوضچه‌ها می‌روند از سوی گاندو مورد حمله قرار می‌گیرند که باعث ناراحتی روستاییان می‌شود، بنابراین باید اعتباری برای جبران خساراتی که گاندو به دام‌های مردم منطقه وارد می‌کند در نظر گرفته شود.

به گفته اشرف علی حسینی، با وجود حمله گاندو به دام‌های روستاییان، باور قدیمی مردم منطقه مبنی بر تقدس گاندو و خیر و برکت آن باعث آسیب نرساندن مردم به آن و حفظ این گونه حیوانی در معرض انقراض شده است.

وی می‌افزاید: براساس سرشماری سال گذشته، حدود 400 تمساح در منطقه بلوچستان وجود دارد. خورده شدن تخم‌های گاندو در فصل تخمگذاری توسط پرندگان و خزندگانی همچون بزمجه از جمله عوامل تهدیدکننده نسل این حیوان خزنده است که با شناسایی مکان‌های تخمگذاری گاندو و بازدید محیط‌بانان سعی می‌شود از آنها حفاظت شود.

اشرف علی حسینی با تاکید بر لزوم توجه بیشتر به این گونه در معرض خطر می‌گوید: برگزاری جلسات آموزشی برای دانش‌آموزان و روستاییان منطقه برای اطمینان‌بخشی نسبت به این که این حیوان هیچ خطر و آسیبی برای مردم ندارد باعث می‌شود نسل این حیوان کمتر مورد تهدید قرار گیرد.

وی می‌افزاید: حضور گاندو در منطقه می‌تواند باعث جذب گردشگر و رونق اقتصادی شود، به همین دلیل باید زیرساخت‌های مورد نیاز برای سفر گردشگران به زیستگاه‌های این حیوان فراهم شود.

سیلاب‌، تخم‌های گاندو را با خود می‌برد

بروز سیلاب‌های سنگین در زیستگاه گاندو و بلعیده‌شدن نوزادانشان توسط همنوعان بالغ خود ازدیگر عوامل طبیعی تهدیدکننده تمساح پوزه کوتاه ایرانی است.

معاون فنی اداره کل حفاظت از محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان نیز در این باره به جام‌جم می‌گوید: براساس طرح تفضیلی منطقه حفاظت‌شده گاندو، با اجرای طرح‌های آبخیزداری و احداث بند‌های خاکی از سوی اداره منابع طبیعی باید از جاری شدن سیلاب در این منطقه جلوگیری شود.

مهدی کدخدایی می‌افزاید: در شرایط خشکسالی این تمساح با توجه به غریزه‌اش دنبال برکه‌هایی که آب دارد، می‌گردد و در طول مسیر به داخل چاه‌ها و حوضچه‌های نگهداری آب اراضی کشاورزی می‌رود که با گزارش‌های مردمی، محیط‌بانان نسبت به جابه‌جایی آنها اقدام می‌کنند.

وی تصریح می‌کند: در شرایط خشکسالی و بروز سیلاب که جان تمساح پوزه کوتاه ایرانی در معرض خطر است برای لایروبی زیستگاه‌های آن یا گرفتن گاندو و انتقال آن به نقطه‌ای دیگر به تخصیص اعتبار و خرید تجهیزات خاص نیاز داریم.

تکثیر و پرورش تمساح‌ها در اسارت

بحث پرورش و تکثیر تمساح پوزه کوتاه ایرانی در اسارت یکی از برنامه‌هایی است که در جهت حفظ نسل بزرگ​ترین خزنده کشور در ایستگاه تحقیقاتی گاندو واقع در روستای ریکوکش شهرستان چابهار در حال اجراست و تاکنون 11 تمساح از این طریق تکثیر شده‌اند.

معاون فنی اداره کل محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان نیز با بیان این که با پرورش در اسارت این تمساح از نسل آن حفاظت می‌شود، می‌گوید: امسال از محل اعتبارات تالاب‌ها، اعتباری را برای تکمیل ایستگاه تحقیقاتی گاندو ​ در نظر گرفته‌ایم که اکنون یک کلینیک جهت درمان و نگهداری تمساح‌های آسیب‌دیده در حال احداث است.

این روزها پس از حمایت‌های ویژه‌ای که برای حفاظت از نسل یوزپلنگ آسیایی در کشورمان صورت گرفت؛ تمساح پوزه کوتاه ایرانی (گاندو) نیز به عنوان یک گونه حیوانی کمیاب در معرض انقراض مورد توجه قرار گرفته است و تیم فوتبال ذوب‌آهن اصفهان در یک حمایت زیست‌محیطی، تصویر گاندو را که نمادی از مقاومت، سرسختی و جنگندگی است روی پیراهن خود حک کرده است تا این بار این کروکودیل ایرانی برای حفظ نسل خود در مستطیل سبز به همگان شناسانده شود.

حکمت قاسمخانی / گروه ایران