نهنگ‌ها ماهی​ها را زیاد می​کنند

محققان معتقدند: ماهیگیرانی که مدعی هستند، نهنگ‌ها ماهی‌های صیدشده آنها را از تورها می‌ربایند بدون تردید در موضعگیری خود اشتباه می‌کنند. این پژوهشگران باور دارند که افزایش تعداد نهنگ‌های بزرگ ازجمله نهنگ‌های اسپرم، آبی، خاکستری و... عملا فرصت مناسبی است که می‌تواند نه‌تنها تضمین‌کننده سلامت اقیانوس‌ها باشد بلکه شمار ماهیان را نیز افزایش خواهد داد.

قتل‌های زنجیره‌ای

جو رامون، بیولوژیست دانشگاه ورمونث برلینگتون در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: «دست‌کم گرفتن نهنگ‌ها شاید به این دلیل است که وقتی مطالعات اقیانوس‌شناسی شروع شد، نهنگ‌های بزرگ دیگر به شکل ملموسی در اکوسیستم حضور نداشتند. در واقع انسان پیش‌تر تعداد بی‌شماری از آنها را از صفحه گیتی محو کرده بود.» در خلال دهه 70 میلادی (1349 تا 1359 هجری شمسی) عملا کشتار نهنگ‌های بزرگ به شکل بی‌رحمانه و وسیعی در جریان بود. تحقیقات نشان می‌دهد که در آن برهه زمانی حدود 66 تا 90 درصد از زیستمندان از آب‌های اقیانوسی حذف شدند و پس از این دوران فاجعه‌بار بود که نهنگ‌های بزرگ کم‌کم شروع به احیای جمعیت خود کردند.

برآورد می‌شود که در حال حاضر بیشتر از یک میلیون نهنگ اسپرم و ده‌ها هزار نهنگ خاکستری در آب‌های سراسر جهان زیست می‌کنند. نهنگ آبی با نام علمی Balaenoptera/musculus بزرگ‌ترین موجود زنده شناخته شده روی کره زمین است. این پستاندار آبزی که گاه به صورت انفرادی و گاه در گروه‌های 2 تا 4 تایی دیده شده و به مهاجرت‌های طولانی نیز علاقه دارد، یکی از اعضای خانواده وال‌هاست که دامنه پراکنش آن حتی به خلیج فارس و دریای عمان نیز می‌رسد. سال‌ها طول کشید تا این نهنگ‌های بزرگ، اندک جمعیت باقیمانده را سامان دهند و احیا کنند، با وجود این هم‌اکنون آنها تنها حدود یک درصد از قلمرو تاریخی خود در نیمکره جنوبی را اشغال کرده‌اند. دانشمندان تصور می‌‌کنند که غیبت چند ساله این نهنگ‌های بزرگ با طول متوسط 25 تا 33 متر احتمالا اکوسیستم‌ها را به نحوی تغییر داده که شاید دیگر حتی امکان بقا برای برخی از موجودات فراهم نباشد.

نهنگ‌ها تلمبه می‌زنند و تسمه‌های نقاله را می‌گردانند!

جو رامون می‌گوید: در سال‌های اخیر با توجه به افزایش تعداد نهنگ‌ها و پیشرفت فناوری بخصوص در عرصه ردیابی این آبزیان مهاجر، دانش و آگاهی ما نیز نسبت به اهمیت راسته نهنگ‌ها بیشتر شده است. یک باور جالب درباره نهنگ‌ها وجود دارد که دانستن آن خالی از لطف نیست. پژوهشگرانی همچون دکتر رامون معتقدند نهنگ‌ها نه‌تنها در محیط زیستشان تلمبه می‌زنند بلکه حتی تسمه‌های نقاله را هم خودشان به گردش درمی‌آورند، اما ریشه این باور در کجاست؟ در واقع نهنگ‌ها وقتی در اعماق زیاد آب تغذیه می‌کنند، دوباره مجبور می‌شوند به سطح برگردند تا نفس بکشند. آنها با همین عمل ظاهرا ساده ستون‌های آب را مخلوط می‌کنند. اهمیت این جابه‌جایی و اختلاط جریان را باید در پراکنش مواد غذایی و میکروارگانیسم‌ها در قسمت‌های مختلف اکوسیستم آبی جستجو کرد. در نظر بگیرید که با همین بالا و پایین رفتن‌های ساده، آب در قسمت‌های مختلف جریان پیدا می‌کند و بالطبع مواد غذایی همراه آن نیز همچون مواد معدنی باارزش در اختیار سایر موجودات قرار می‌گیرد. جالب است که حتی ادرار و مدفوع نهنگ‌ها نیز حاوی مقادیر قابل ملاحظه‌ای آهن و نیتروژن است. این مواد می‌تواند همچون کودی موثر به رشد پلانکتون‌ها کمک کند. علاوه بر این اغلب نهنگ‌های بزرگ عادت به مهاجرت آن هم در مسافت‌های بسیار دور دارند. مهاجرت معمولا به منظور زادآوری انجام می‌شود. نهنگ‌ها در حین مهاجرت مواد غذایی را با خود برای دیگران به ارمغان می‌آورند. تحقیقات نشان می‌دهد زمانی که نهنگ‌ها در عرض‌های جغرافیایی دور از هم زادآوری می‌کنند، مواد غذایی مهم نیز در آنجا پخش و توزیع می‌شود در حالی که این مناطق اغلب از نظر منابع غذایی فقیر هستند. دکتر رامون می‌گوید: حتی جفت نهنگ‌ها نیز منبع غذایی فوق‌العاده غنی برای دیگر ارگانیسم‌هاست. در واقع اگر بگوییم نهنگ‌ها تسمه‌های نقاله غذایی را در اقیانوس‌ها می‌گردانند‌، چندان هم دور از واقعیت نیست.

مرگ‌های مثمرثمر

حتی مرگ نهنگ‌ها نیز می‌تواند برای دیگر موجودات مفید باشد. زمانی که یک پستاندار عظیم‌الجثه آبزی همچون نهنگ می‌میرد، غرق شده و به اعماق دریا می‌رود. این لاشه سنگین که گاه وزن آن به 170 تن هم می‌رسد، منبع غذایی بسیار باارزشی برای انواع و اقسام لاشه‌خواران از مخاطی‌واران (Hagfish) گرفته تا خرچنگ‌ها و کرم‌هاست. دکتر رامون می‌گوید که دوجین‌ از این گونه‌های مردارخوار در اعماق یافت می‌شوند و باید به خاطر داشت اکوسیستم اعماق دریا نه‌تنها بسیار منحصربه‌فرد بلکه حیاتی و برای کل مجموعه تاثیرگذار است. وی افزود: شکار و حذف نهنگ‌ها از سوی عوامل گوناگون انسانی و تاثیر آن بر بستر اقیانوس‌ها به حدی بوده که احتمالا بسیاری از گونه‌های ساکن اعماق قبل از آن که هیچ گونه شناختی از آنها داشته باشیم، برای همیشه منقرض شده‌اند‌. ما در حال حاضر درصدد هستیم که با انجام یک سری مطالعات جدید حداقل تعداد گونه‌هایی را که از دست داده‌ایم، تخمین بزنیم. دکتر مادالِنا بیارزی یک متخصص بیولوژی دریا و سرپرست جامعه حفاظت از اقیانوس‌ها در کالیفرنیاست. وی در مطالعه حاضر نقشی نداشته، اما مقاله‌ای را با عنوان «قطعه‌ای بزرگ و جالب توجه» چاپ کرده که می‌تواند در درک بهتر این مساله و نقشی که پستانداران بزرگ آبزی در اکوسیستم‌های اقیانوسی ایفا می‌کنند، موثر باشد. وی در مقاله خود مبحث «ماهیگیران بر ضد نهنگ‌ها» را مطرح کرده که در بخشی از آن می‌خوانیم: دهه‌هاست که ماهیگیران شکایت می‌کنند، نهنگ‌ها ماهیان صید شده آنها را می‌خورند. دولت ژاپن در طرح چنین ادعاهای بی‌اساسی آنقدر پیش رفته که حذف نهنگ‌ها را به دلیل برداشت از صید و کاهش آن امری ضروری می‌داند! ماسایوکی کوماتسو یکی از اعضای مذاکره‌کننده دولت ژاپن در مصاحبه‌ای که سال‌ها پیش با خبرگزاری استرالیا انجام داد، گفت: امروزه به اندازه‌ای نهنگ مینک در اقیانوس‌ها وجود دارد که بهتر است آنها را سوسک‌های اقیانوس بنامیم! چنین تعاریف یکجانبه و غیرمستندی شاید فقط شمایی خیلی کوچک از رنج این حیوانات باشد.

جمع‌بندی

این مسائل از بسیاری جهات نسبت به آنچه به نظر می‌رسد، پیچیده‌تر است. حضور این موجودات عظیم‌الجثه در هر اکوسیستمی به معنای تعداد ماهیان بیشتر است. مساله اینجاست که حضور نهنگ‌ها، دلفین‌ها و حتی کوسه‌ها در عمل نه‌تنها رشد جمعیت ماهیان را تشدید می‌کند بلکه به واسطه تعقیب و گریز که رابطه تعریف شده میان صید و صیاد است، سلامت ماهیان نیز تضمین خواهد شد. در حالی که حضور نداشتن شکارچیان، ماهیان را از تحرک لازم دور نگه داشته و این امر براحتی بر سلامت گوشت آنها تاثیرگذار خواهد بود. دانشمندان درصدد هستند در مطالعات آینده خود واکنش پلانکتون‌ها و دیگر موجودات آبزی را نسبت به حضور نهنگ‌ها مورد ارزیابی قرار دهند.

فرناز حیدری / جام‌جم