فضا، فقط جای پولدارها نیست

به همین دلیل است که بیش از ۸۰ کشور جهان از دارا و ندار برای خود آژانس، سازمان یا نهادی دارند که متولی توسعه فضایی کشورشان است. در این میان هرچند کشورهای قدرتمند با توان مالی بالا سهم بیشتری در توسعه فناوری‌های فضایی دارند و دنیای رسانه‌ها پر است از دستاوردهای رنگارنگ آنها درباره فناوری‌های عجیب و غریب فضایی یا تلاش برای پیاده کردن انسان روی کره مریخ و از این نوع خبرها، ولی دیگر کشورها هم بیکار ننشسته‌ و هر کشوری بنا به بضاعت خود تلاش می‌کند از سفره گسترده فضا بهره‌ای بگیرد. کشورهای ثروتمند با بودجه‌های کلان فضایی فهرست متنوعی از پروژه‌های فضایی را دنبال می‌کنند. این در حالی است که کشورهایی با بودجه‌های کمتر سعی می‌کنند بر بخش‌های کاربردی و اصلی این برنامه‌ها تمرکز کنند تا با حداقل هزینه، بیشترین بهره را از فعالیت‌های فضایی خود ببرند. در ادامه با مهم‌ترین فعالیت‌های فضایی چند کشور آشنا می‌شویم.

بلاروس

فعالیت‌های فضایی در بلاروس در حوزه کاری آکادمی ملی علوم این کشور است و آژانس فضایی بلاروس تحت نظارت این آکادمی قرار دارد. میراث فضایی دوران شوروی برای بلاروس دو فضانورد بود که هم‌اکنون هر دو در روسیه مشغول فعالیت هستند. البته ریشه‌های فعالیت فضایی این کشور به هر حال در آن دوران قرار دارد. آژانس فضایی بلاروس که سال ۲۰۰۹ تاسیس شد محورهای کاری محدود اما هدفمندی را برای فعالیت‌های خود مشخص کرده است. تربیت متخصصان فضایی و ترویج دانش فضایی از کارهای زیربنایی است که به آن توجه می‌شود. از سوی دیگر بلاروس برنامه مشخصی برای توسعه سامانه‌های ماهواره‌ای خود دارد.

این کشور، اولین ماهواره خود را که یک ماهواره سنجش از دور بود و می‌توانست عکس‌های سیاه و سفید با قدرت تفکیک مکانی 1.2 متر و عکس‌های رنگی با قدرت تفکیک مکانی 10.5 متر بگیرد را پس از 9 سال تلاش سال ۲۰۱۲ به فضا فرستاد. در حال حاضر نیز برنامه اصلی این کشور توسعه ماهواره‌های سنجش از دور زمین (ERS) با همکاری روسیه است. این سری ماهواره‌ها، از دقت بالایی برخوردار خواهند بود و اعلام شده تا سال ۲۰۱۵ یک ماهواره از این خانواده به نام تلسکوپ پرنده در مدار قرار خواهد گرفت، اما توسعه این ماهواره‌ها خود بخشی از یک برنامه بزرگ‌تر است که به موجب آن روسیه به توسعه زیرساخت‌های بلاروس ازجمله پایگاه زمینی کنترل ماموریت کمک می‌کند. تمام این برنامه‌ها در راستای پروژه‌ای مشترک میان کشورهای روسیه، اوکراین، قزاقستان و روسیه تحت عنوان توسعه سامانه مطالعات جغرافیایی قرار دارد.

از دیگر برنامه‌های بلاروس که توسط آکادمی ملی علوم این کشور برنامه‌ریزی شده، توسعه سامانه‌های مخابرات فضایی، ایستگاه‌های زمینی دریافت و تحلیل داده‌های ماهواره‌ای و سامانه ملی موقعیت‌یابی و زمان‌سنجی است.

آذربایجان

آژانس فضایی آذربایجان یکی از سازمان‌های فضایی نسبتا قدیمی است که سنگ بنای آن زمان شوروی سابق و ابتدای دهه ۹۰ گذاشته شد. صنایع فضایی آذربایجان ابتدا برای تولید برخی تجهیزات مورد نیاز شوروی ایجاد شد، اما با فروپاشی شوروی این صنایع تعطیل شد و هم‌اکنون نیز کارخانجات مربوطه از رده خارج شده‌اند.

دور بعدی فعالیت‌های فضایی آذربایجان با توجه خاص به ماهواره‌های مخابراتی و براساس همکاری با کشورهای غربی سال ۲۰۱۳ به ثمر نشست. آذربایجان ابتدا به توسعه ایستگاه‌های زمینی کوچک مخابرات ماهواره‌ای پرداخت و همزمان ساخت ماهواره‌های سری Azerspace توسط شرکت بوئینگ را در دستور کار قرار داد. اولین عضو این خانواده سال ۲۰۱۳ به فضا پرتاب شد. از سوی دیگر ایرباس نیز برای ساخت ماهواره‌های نظارت بر زمین سری Spot به صنایع فضایی آذربایجان وارد شد تا این کشور علاوه بر آمریکا از همکاری با کشورهای اروپایی نیز سود ببرد.

قزاقستان

پایگاه پرتاب فضایی بایکانور، اولین چیزی است که با شنیدن نام قزاقستان به ذهن می‌رسد. این پایگاه قدیمی از دیرباز سرمنشاء ایجاد و ادامه کار بخشی از صنعت فضایی قزاقستان بوده که عمدتا به حوزه پرتابگرها مرتبط می‌شود. این پایگاه همچنین محور همکاری‌ روسیه با قزاقستان است.

اما فعالیت‌های فضایی قزاقستان که با رهبری طلعت موسابایف، از فضانوردان کارکشته جهان هدایت می‌شوند، منحصر به بایکانور نیست و این کشور همکاری نزدیکی با ایتالیا برای توسعه ماهواره‌های مخابراتی دارد. اولین محصول این همکاری با نام Kazsat-1 یک سال پیش از تولد سازمان فضایی قزاقستان و سال ۲۰۰۶ به فضا پرتاب شد. ماهواره Kazsat-2 نیز به دنبال آن در سال ۲۰۱۱ به فضا رفت و هم‌اکنون دو کشور برای توسعه این خانواده از ماهواره‌ها به همکاری خود ادامه می‌دهند.

کره جنوبی

موسسه تحقیقات هوافضایی کره که از سال ۱۹۸۹ فعالیت خود را آغاز کرد، متولی توسعه صنعت فضایی در این کشور است. این موسسه تمرکز خود را بر توسعه چند پلتفرم ماهواره‌ که عمدتا کاربری چند منظوره دارند و همچنین ساخت ماهواره‌بر KSLV قرار داده است. همسایگی با کره شمالی موجب شد تا کره جنوبی اولین فعالیت خود را برای رسیدن به ماهواره‌ای چند منظوره با توانایی عکسبرداری‌ دقیق انجام دهد. این فعالیت‌ها به ساخت سری ماهواره‌های Arriang منجر شد. از سوی دیگر اهمیت ماهواره‌های مخابراتی این کشور را بر آن داشت تا توسعه پلتفرم سری Coms را پیگیری کند. این خانواده از ماهواره‌ها همچنین به منظور تهیه تصاویر هواشناسی و انجام تحقیقات اقیانوس‌شناسی به کار می‌روند. علاوه بر این دو پلتفرم، کشور کره جنوبی ماهواره‌های تحقیقاتی سری Stsat را نیز در دستور کار قرار می‌دهد.

فارغ از فعالیت‌های انجام شده توسط موسسه تحقیقات هوافضایی کره، دولت این کشور به منظور جلب اشتیاق جوانان خود به کسب علم و دانش ۲۸ میلیون دلار را هزینه تربیت فضانورد و فرستادن آن به فضا توسط روسیه کرده است.

مالزی

مالزی ازجمله کشورهایی است که برای توسعه فناوری فضایی به تاسیس یک آژانس فضایی در سال ۲۰۰۲ پرداخت. هرچند برنامه فضانورد مسلمان این کشور که در راستای پروژه اولین مالزیایی فضانورد تعریف شد سر و صدای بسیاری به پا کرد، اما واقعیت این است که مالزی هزینه چندانی برای آن نداد و بیشترین بهره تبلیغاتی را از آن گرفت؛ چراکه می‌توان گفت این برنامه امتیازی بود که روسیه در جریان خرید هواپیماهای سوخوی به مالزی داد و تمام هزینه‌های آموزش فضانورد را تقبل کرد. از طرفی برنامه فضانورد مسلمان درواقع تدوین قوانین و احکام اسلامی ازجمله تعیین اوقات شرعی و جهت قبله برای فضانوردان مسلمان بود، اما برنامه اصلی توسعه فضایی مالزی چیز دیگری است.

این کشور توسعه چند پلتفرم ماهواره‌ای را با اهدافی مشخص دنبال می‌کند. یک‌سری از ماهواره‌های نظارت بر زمین مالزی بر پایه میکرو ماهواره‌های خانواده Tiungsat قرار گرفته‌اند که با انتقال فناوری از کشور انگلیس در حال توسعه هستند. مالزی از سوی دیگر پروژه ساخت ماهواره‌های نظارت بر زمین بومی تحت عنوان Razksat را دنبال می‌کند. گفته می‌شود این ما‌هواره‌ها که برای قرار گرفتن در مدار پایینی زمین طراحی می‌شوند قادر به تهیه عکس‌هایی با دقت تفکیک بالا هستند. علاوه بر این‌ برای توسعه ماهواره‌های مخابراتی مدار ژئو، مالزی ساخت ماهواره‌های سری Mesat را به شرکت بوئینگ واگذار کرده است. اولین عضو این خانواده سال ۱۹۹۶ به فضا پرتاب شد و پس از آن تاکنون دو ماهواره دیگر از این سری برای مالزی ساخته و پرتاب شده‌اند، اما اینها تمام آرزوهای مالزی برای دستیابی به فضا نیستند و این کشور در حال توسعه ماهواره‌بر خود با همکاری ژاپن نیز هست تا به‌عنوان یک قدرت فضایی واقعی با دسترسی مستقل به فضا مطرح شود.

اندونزی

موسسه ملی هوانوردی و فضای اندونزی که سال ۱۹۶۳ تشکیل شد با توجه به موقعیت جغرافیایی مناسب این کشور برای پرتاب‌های فضایی پروژه‌های متعدد تاسیس پایگاه‌های پرتاب را با همکاری روسیه در دستور کار اصلی خود دارد. به دنبال این برنامه اندونزی بشدت مشتاق توسعه ماهواره‌برهای بومی برای خود است و تاکنون دو پروژه RX و RPS را در این زمینه کلید زده است. علاوه بر این توسعه ساندینگ راکت‌ها بخشی دیگر از برنامه فضایی این کشور را تشکیل می‌دهد.

اندونزی تلاش می‌کند تا از دانش متخصصان اوکراینی برای سرعت بخشیدن به پیشرفت‌های خود در این مسیر بهره بگیرد. همچنین این دو کشور برای توسعه ماهواره‌های اندونزی با یکدیگر موافقتنامه امضا کرده‌اند. با وجود این آمریکا و آلمان شرکای اصلی اندونزی در حوزه توسعه ماهواره‌ها هستند. این کشور ساخت ماهواره‌های مخابراتی خود را تحت سری Palapa به دست شرکت بوئینگ سپرده و برای گسترش دانش متخصصان خود به توسعه ماهواره کوچک تحقیقاتی Lapar با همکاری آلمان روی آورده است.

پاکستان

برنامه‌های فضایی در کشور پاکستان بشدت تحت تاثیر رقابت‌های این کشور با هند قرار دارد. کمیته تحقیقات فضایی پاکستان که از سال ۱۹۶۱ مشغول فعالیت است تاکنون موفقیت‌های بسیاری را در زمینه توسعه انواع ماهواره‌برها و ماهواره‌ها کسب کرده است. فرستادن ماهواره‌بر رهبار به ارتفاع ۱۳۰ کیلومتری در سال ۱۹۶۲ این کشور را به‌عنوان سومین قدرت آسیایی با توانایی انجام چنین پرتاب‌هایی مطرح کرد. ماهواره‌بر چند مرحله‌ای هاتف نیز از دیگر دستاوردهای پاکستان بود که سال ۱۹۸۹ توانست 150 کیلوگرم محموله را در ارتفاع ۶۰۰ کیلومتری قرار دهد. جالب آن‌که یکی از اهداف اصلی این پروژه انجام کار مشترک توسط سازمان‌های پراکنده داخلی و به اشتراک‌گذاری تجربیات متخصصان این کشور با یکدیگر بود. پاکستان هم‌اکنون کار توسعه ماهواره‌بر شاهین را نیز در دست انجام دارد.

این کشور همچنین در توسعه ماهواره‌های بومی با کاربردهای مختلف ازجمله مخابراتی، نظارت بر زمین و هواشناسی نیز فعالیت داشته است. این فعالیت‌ها که در آغاز با همکاری کشورهای دیگر بویژه آمریکا صورت می‌گرفت در حال حاضر روی توسعه پلتفرم‌های ماهواره‌های Badr و Paksat تمرکز یافته است.

ترکیه

موسسه تحقیقات فناوری فضایی ترکیه که سال ۱۹۸۵ بنیانگذاری شد، هم‌اکنون در سه زمینه توسعه زیرساخت‌ها و پایگاه‌های زمینی، ماهواره‌برها و ماهواره‌ها مشغول فعالیت است، اما بزرگ‌ترین دستاوردهای این موسسه تاکنون در حوزه توسعه ماهواره‌ها بوده است. ترکیه تاکنون به توسعه پلتفرم‌های مختلفی با کاربردهای مخابراتی و نظارت بر زمین پرداخته است و فقط شمار ماهواره‌های مخابراتی سری Turksat که به فضا فرستاده شده‌اند به عدد ده می‌رسد. این ماهواره‌ها در ترکیه ساخته و فقط در برخی مدل‌های آنها از کمک ژاپنی‌ها استفاده شده است. ترکیه همچنین توسعه ۴ پلتفرم ماهواره‌های نظارت بر زمین را با اهداف مختلفی دنبال می‌کند. این کشور سال ۲۰۰۳ ماهواره سنجش از دور Bilsat را به فضا فرستاد. ترکیه همچنین با همکاری ایتالیا مشغول توسعه مدل‌های مختلف ماهواره‌های سری Goturk است. از طرفی ماهواره‌های خانواده Rasat نیز به‌عنوان یک پلتفرم بومی و توسط متخصصان ترک در حال ساخت است. علاوه بر این‌ها ترکیه به دانشگاه‌ها نیز توجه داشته و از ساخت ماهواره دانشجویی Itupsat حمایت کرده است.

نیجریه

نیجریه ازجمله کشورهای آفریقایی است که دستیابی به فضا را به‌عنوان یک هدف مهم ملی با جدیت دنبال می‌کند. این کشور تاکنون پنج ماهواره را با همکاری کشورهای چین و انگلیس در فضا قرار داده و هم‌اکنون به دنبال ساخت ماهواره بومی تا سال ۲۰۱۸ است. ماهواره‌های سری Nigersat که با همکاری انگلیسی‌ها ساخته شد، درواقع بخشی از یک برنامه بین‌المللی برای ایجاد یک منظومه ماهواره‌ای به منظور پایش بلایای طبیعی بود. نیجریه از این ماهواره‌ها همچنین برای پیدا کردن مناطق گسترش زیستگاه‌های پشه مالاریا و هشدار درباره شیوع بیماری استفاده می‌کند. ماهواره Nigcom که توسط چین ساخته شد و در اختیار نیجریه قرار گرفت نیز به‌عنوان اولین ماهواره مخابراتی قاره آفریقا سال ۲۰۰۷ پرتاب شد.

نیجریه توسعه ماهواره‌بر بومی تا سال ۲۰۲۵ را به‌عنوان برنامه‌های خود اعلام کرده و به گفته رسانه‌ها این کشور به این منظور مشغول مذاکره با کشور اوکراین برای انتقال فناوری است. علاوه بر این تربیت فضانورد توسط روسیه نیز در فهرست برنامه‌های آینده این کشور قرار دارد.

کلید موفقیت در کار فضایی بدون هزینه زیاد

نگاهی به مسیر طی شده و برنامه‌های آینده کشورهایی که با وجود بودجه کم فضایی علاقه‌مند به راهیابی به فضا هستند نشان می‌دهد، این کشورها هرچند بضاعت مالی اندکی دارند، اما با تکیه بر پروژه‌های کاربردی و توسعه عمیق تعداد محدودی پلتفرم ماهواره‌ای و انتخاب هوشمندانه در انجام خرید و همکاری یا بومی‌سازی در زمینه‌های مختلف بر مبنای محاسبات اقتصادی موفق شده‌اند بخوبی از مزایای فضا استفاده کنند.

محمدامین آهنگری / جام‌جم