مظاهر فرهنگی غیرارزشی در جامعه رو به گسترش است

البته قرار بود این گفت‌وگو با محوریت ماه ضیافت الهی انجام شود که ابعاد مختلف رمضان از یک سو و تجربه‌های ایشان در مدت 12 سال حضورش به عنوان سفیر ایران در کشور سوریه باعث شد در بخش پایانی، گریزی هم به مسائل امروز مسلمانان در کشورهای منطقه بزنیم.

اختری در این گفت‌وگو همچنین از گسترش یافتن برخی مظاهر ضدارزشی و مغایر با فرهنگ اسلامی در جامعه گلایه می‌کند و انتقادهایی را خیلی صریح بیان می‌دارد و معتقد است دولت و مدیران فرهنگی باید بسیار بیشتر از این و به صورت مستمر بخصوص در حوزه حجاب و عفاف فعالیت کنند و دغدغه داشته باشند.

مسئولیت سازمان عقیدتی سیاسی نیروی دریایی، امامت جمعه سمنان، مدیریت رادیو عربی صدای جمهوری اسلامی ایران، سفیر ایران در سوریه (12 سال)، معاونت امور بین‏الملل دفتر مقام معظم رهبری و دبیرکلی مجمع جهانی اهل‏بیت(ع) از جمله سوابق اجرایی این عالم خوش‌صحبت است.

آیت‌الله اختری علاوه بر تسلط کامل به زبان عربی نوین و کلاسیک که در این گفت‌وگو با ذکر آیات و روایات متعدد نمایان است، دارای دو مدرک دکتری از «دانشگاه ابوالنور» و «اتحادیه نویسندگان عرب» است.

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «انا هدیناه السبیل...» از همین جا گفت‌وگو را آغاز کنیم، این که دعوت به مهمانی و ضیافت الهی چه راهی برای هدایت و کمال انسان محسوب می‌شود و درباره ویژگی‌ها و تمایزهای این مهمانی برای ما سخن بگویید.

خداوند متعال بر حسب عنایت و لطفش بر بندگان، برنامه‌ها و دستوراتی را و بر حسب فرموده قرآن که شما اشاره کردید، راه‌هایی را به سوی خودش برای بندگان گشوده است، در واقع عنایت کرده به بندگان خودش و آنها را هدایت و راهنمایی کرده و با فرستادگان خودش آنها را به راه خودش و راه راست هدایت کرده است.

شاید این پرسش به ذهن برسد که چه اصراری بر این هدایت وجود دارد، به این دلیل که اساس خلقت و کل آفرینش از وجود خداوند متعال سرچشمه گرفته و نهایت و سرانجام ما هم باز به خداوند متعال باز می‌گردد یعنی هم از خدا سرچشمه می‌گیرد و بازگشت هم باز به سوی خداوند متعال است: انالله و اناالیه راجعون، معنی‌اش همین است که همه چیز به خواست خدا ایجاد شده است.

تمام عالم با اراده خداوند خلق شده است از جمله انسان که خداوند خلق کرده و برای این انسان، خداوند مسیری را مشخص کرده که آن مسیر همان به سوی خداست: انا هدیناه السبیل... ما راه را به انسان نشان دادیم و هدایت کردیم. انسان‌ها دو گروه شدند، یک عده شاکر و یک عده کافر یعنی یک عده توانستند راه را پیدا کنند و راهنمایی شدند و عده‌ای این راهی که خدا قرار داده بود نپذیرفتند و انحراف پیدا کردند: إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا...

در اصل هدف ارسال رسل و فرستادن کتب و بخصوص قرآن کریم همین مساله بوده و مورد تصریح قرار گرفته است، خداوند متعال می‌فرماید: بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم الر کتاب أنزلناه إلیک لتخرج الناس من الظلمات إلی النور بإذن ربهم إلی صراط العزیز الحمید.

پیامبر! ما قرآن را فرستادیم برای تو تا با قرآن مردم را از ظلمت‌ها و تاریکی‌ها برهانی و هدایتشان کنی به راه خداوند حمید و عزیز.

هدف ما انسان‌ها انسان‌های مومن هم پیمودن این راه و قرار گرفتن در آن مسیر است. بنابراین ما در همه برنامه‌های دینی خودمان توجه به هدایت و حرکت در این راه را تاکید داریم و همواره هم از خداوند متعال می‌خواهیم و در نمازها تکرار می‌کنیم: اهدنا صراط المستقیم، ثابت قدم ما را نگه بدار در راه خودت.

به طور خلاصه باید بگویم در خلقت انسان و در میان موجودات، هدایت انسان مورد لطف خداوند متعال بوده است، پیامبران را فرستاده و برای این مسیر خودش راه‌هایی را قرار داده است و به فرموده حضرت علی بن الحسین امام سجاد(ع) خداوند متعال به لطف خودش راه‌هایی قرار داده به سویش که از جمله این راه‌ها ماه مبارک رمضان است، یعنی خداوند این ماه را اختصاص داده به عنوان یک راه مستقیم و صحیح و آسان برای حرکت به سوی کمال و تعالی و این روزه و ماه در واقع راهی به سوی خداوند است همان‌طور که نمار اینچنین است لذا می‌گوییم الصلاه معراج المومن.

این ماه برای مومنین اختصاص داده شده است، ویژگی‌های بسیار زیادی دارد تا انسان‌ها از این فرصت استفاده کنند. به تعبیر دیگر در همه جا رسم است دوره‌هایی را قرار می‌دهند مثلا پزشکان، مهندسان، معلمان، دانشجویان و به طور کل گروه‌های نظام‌مند دوره‌های خاص علمی، تربیتی یا تفریحی دارند، خداوند متعال هم این ماه مبارک را دوره‌ای در سال قرار داده برای بندگان خودش که این بندگان بیشتر به خود بیایند، خودشان را بیشتر بررسی کنند ببینند کجا بودند و الان در کجا قرار گرفتند.

با توجه به این که بخش عمده‌ای از فعالیت‌های شما در مجمع جهانی اهل بیت ترویجی و تبلیغی است، پرسش این است که آیا این ماه انحصارا در اختیار مومنان است و نمی‌تواند فرصتی باشد برای انجام بیشتر و بهتر فعالیت‌های ترویجی و ترغیبی تا کسانی که به هر دلیلی از آن مسیر فاصله و زاویه گرفته‌اند دوباره در صراط مستقیم قدم بردارند؟

در مساله ویژگی‌های ماه مبارک رمضان همان‌طور که اشاره کردم، این یک دوره خاصی است، فرصت ویژه‌ای است که برای انسان به وجود می‌آید، انسان در ماه مبارک رمضان آن نظام خوردن و آشامیدن قبلی را ندارد، به نوعی می‌تواند خودش را از قیود مادی و عادات رفتاری برهاند، این فرصت خاصی است برای تبلیغ و ارزیابی و برای دعوت و فراخوان و تشویق و ترغیب که شما اشاره کردید.

خدا خودش همه را فراخوانده است؛ گفته که بیایید به سوی من، این ایام را روزه بگیرید ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ... خب این فرصتی که خدا همه را فراخوانده است یک فرصت بزرگ و فراخوانی است پس ما هم می‌توانیم همین کار را انجام دهیم. از آنجا که هر انسانی یکی از وظایف عمومی دینی که به عهده‌اش است امر به معروف و نهی از منکر است این مساله اهمیت ویژه‌ای می‌یابد تا بتوانیم در میان جامعه شایستگی‌ها را گسترش دهیم و جلوی منکرات را بگیریم.

این فرصت در ماه رمضان بسیار پررنگ است، اولا بیشتر افراد می‌آیند در این راه و زمینه‌هایی وجود دارد؛ مثلا مساجد شلوغ می‌شود، بیشتر افراد قرآن می‌خوانند در جلسات دعا حاضر می‌شوند. پس می‌بینیم که زمینه عمومی برای انجام کارهای خوب فراهم‌ است، زمینه امر به معروف و نهی ازمنکر بیشتر است.

در همین شرایط افرادی هستند که بالاتر از این وظیفه عمومی مسئولیت دارند، مبلغان دین، عالمان دین، مدیران و حاکمان، اینها هم در طول سال وظیفه‌شان همین است اما در طول ماه رمضان زمینه فراهم‌تر است، می‌توانند فعالیت‌های تبلیغی خوبی داشته باشند، مردم را به کارهای خیر و رفع گرفتاری‌ها تشویق کنند و از این فرصت تشنگی و گرسنگی برای به فکر فقرا افتادن استفاده کنند.

ما امروز اگر گرفتاری‌هایی در حوزه فرهنگی داریم یکی از مهم‌ترین دلایلش همین کم توجهی به امر به معروف و نهی از منکر است، گروهی به عنوان افراد هنجارشکن آشکارا تلاش می‌کنند آن مظاهر ضددینی و غیراسلامی را بروز دهند، طرز پوشش لباس یا در ماه مبارک رمضان احترام نگذاشتن و روزه‌خواری آشکار؛ اینها را متاسفانه می‌بینیم رشد پیدا می‌کند، علت این است که امر به معروف را کم کرده‌ایم، ملاحظه می‌کنیم، تسامح می‌کنیم، می‌گوییم ربطی به ما ندارد یا ممکن است کسی خوف داشته باشد که تذکر دهد و کسی بگوید به تو ربطی ندارد، معترضش شوند، اذیتش کنند، همان‌طور که شاهد هم بوده‌ایم مواردی اتفاق افتاده است.

البته در روزها و ماه‌های اخیر شاهد بوده‌ایم برخی علما، ائمه جمعه و دلسوزان فرهنگی نگرانی و انتقادهایی را در این زمینه مطرح کرده‌اند.

همان‌طور که عرض کردم متاسفانه وقتی ما به وضع جامعه خودمان نگاه می‌کنیم می‌بینیم این مظاهر فرهنگی غیرارزشی و غیراسلامی به ظاهر رو به گسترش است و اگر اصرار داشته باشیم بگوییم گسترش ندارد باید بگوییم رو به بدتر شدن است مثلا کسی نمی‌تواند منکر شود که چند سال قبل این مظاهر کمتر نشان داده می‌شد ولی الان بیشتر نشان داده می‌شود.

حالا اگر در تهران پا را فراتر بگذاریم مثلا در شمال کشور که همین پیش از ماه مبارک من سفری داشتم و با برخی ائمه جمعه و دوستان و علمای آن منطقه گفت‌وگویی داشتم آنها بسیار نگرانند از وضع مسافران و افرادی که می‌روند و نحوه پوشش و بهره‌برداری از دریا ویلاها.

در همین تهران هم مردم مومن در برخی مناطق شرایطی را می‌بینند که واقعا ابراز نگرانی می‌کنند لذا باید در برابر ناهنجاری‌های اخلاقی و مظاهر ضدارزشی که وجود دارد ایستاد؛ آن هم به صورت جدی و از گسترش آن جلوگیری کرد.

ما خودمان مجموعه‌ای را به عنوان بنیاد حجاب و عفاف راه‌اندازی کرده‌ایم که در استان‌ها داریم شعب آن را تاسیس می‌کنیم که یک پایگاه‌ مردمی شود برای ترویج حجاب و عفاف در محیط‌های عمومی و داریم برنامه‌ریزی می‌کنیم. همه باید احساس مسئولیت کنند و مسئولان محترم هم باید جدی‌تر بگیرند.

خود جناب آقای رئیس‌جمهور دستور داده‌اند و وزارت کشور را مکلف کرده‌اند برای قانون عفاف و حجاب و وزیر محترم کشور هم پیگیر است و کارهایی دارد صورت می‌گیرد، دادستان کل کشور بیانات خیلی خوبی داشتند، نیروی انتظامی هم همین‌طور.

خود صدا و سیما برنامه‌های بسیار خوبی را دنبال کرده است، افراد دلسوز اندیشمند و... را گردهم آورده و برنامه‌های تبلیغی خوبی را پخش می‌کند، اینها کارهای خوبی است که جای تشکر دارد.

اما انتظار است این کار تداوم داشته باشد، اینجور نباشد که در یک بازه زمانی خاص و یک فصل چون امام جمعه‌ها و نمایندگان مجلس تذکر دادند ما یکدفعه کارهایی را انجام دهیم. اگر قرار است با این مظاهر بدحجابی و غیرفرهنگی برخورد شود، باید کارها و فعالیت‌ها را تداوم ببخشیم، اگر مستمر باشد تاثیرگذار خواهد بود و بسیاری از اینهایی که فکر می‌کنند در جامعه اسلامی می‌توانند هر جور می‌خواهند حرکت کنند متوجه اشتباهشان می‌شوند.

با این حرکت‌ها و هنجارشکنی‌ها نمی‌توان تعارف داشت؛ باید مقابله کرد، همه وظیفه دارند، چه مسئولان نظام، چه ارگان‌هایی که به طور مستقیم با این امور سر و کار دارند و چه مبلغان و علمایی که در مساجد و اماکن مختلف فعالیت می‌کنند.

البته این را هم بگویم که خیلی از این موارد هم نیاز به برخورد خشن و شدید ندارد، خیلی قسمت‌ها اگر تذکراتی داده شود و ببینند جدی هستند برطرف می‌شود. ان‌شاءالله که مظاهر فرهنگ اسلامی در جامعه بهتر نمایش داده شود.

اشاره کردید خیلی از این موارد به برخورد شدید نیاز ندارد، ولی از طرفی خودتان از برخی تسامح‌ها و بی‌تفاوتی‌ها انتقاد می‌کنید، آیا می‌توان دسته‌بندی خاصی در این نوع هنجارشکنی‌ها داشت؟

اینها چند دسته‌اند؛ یک عده مغرض و هنجارشکن هستند که به عقیده ما اینها مامورند و دستور می‌گیرند در طرز لباس و کارهایشان در جامعه و نیازمند برخوردی قاطع و جدی است.

اما افرادی هستند که از اول تربیت درست دینی نداشته‌اند، اگر در خانواده یا آموزش و پرورش به اینها توجه می‌شد طبیعت و طینت‌شان مثل همه پاک است، گم شده‌اند مسیر را، اشتباه رفته‌اند، کسی آنها را بازپروری نکرده است.

عده‌ای هم غافل و ناآگاه هستند، اگر برایش توضیح دهید، می‌گوید اشتباه کردم، مثلا خانمی دیندار است، معتقد است، نماز می‌خواند، اما روی حجابش توجه کافی ندارد، بسیار هستند کسانی که خیال می‌کنند این موضوع منافاتی با دینداری ندارد، فکر می‌کند آن خوب پوشاندن درجه و مرتبه عالی است و این حجاب نصفه و نیمه او هم کافی است، نمی‌داند که این حرام است و گناه محسوب می‌شود. اینها را باید آگاه کرد.

در مساله رمضان و روزه هم همین‌طور است، مثلا یکی مسافر است، به تهران می‌آید، فکر می‌کند همه می‌دانند او مسافر است و روزه‌خواری می‌کند یا یکی مریض است نمی‌تواند روزه بگیرد خیال می‌کند همه می‌دانند که او بیمار است و چون نزدیک بیمارستان ایستاده می‌تواند روزه‌خواری کند، امثال اینها نیاز به توضیح و تذکر و یادآوری دارند، آن هم با شیوه‌های صحیح تبلیغ دین و روش‌های منطقی و عقلانی و برخورد درست و بیان زیبا.

چون بهانه این گفت‌وگو ماه مبارک رمضان است و به برخی ویژگی‌های این ماه می‌پردازیم، ممکن است این پرسش به ذهن برسد که تا چه اندازه این برکات ذاتی است و تا چه اندازه اعطایی و مثلا چرا در ماه‌های دیگر چنین ویژگی‌هایی وجود ندارد؟

قطعا تمام امتیازاتی که این ماه دارد، ذاتی، نیست، امتیازات بخششی و اعطایی است، این ویژگی‌ها را خداوند در آن قرار داده است وگرنه با ماه قبل قمری خیلی تفاوتی ندارد، خداوند برای انسان این ماه مبارک را انتخاب کرده و برکات و ویژگی‌هایی را در آن قرار داده است، حال می‌پرسید چه چیزهایی؟ روزه، دعا کردن و توجه به خداوند، قرآن را فرستاده، شب قدر در این ماه قرار داده شده، آن را موسم جدیدی در زندگی انسان محسوب می‌کند و... پس می‌بینیم زمینه‌ها را فراهم کرده است و بعد فراخوان می‌دهد، بعد دعوت می‌کند تا ما رشد کنیم، تکامل پیدا کنیم و به آن هدف اولیه که گفتیم به سوی خداوند حرکت کردن است، دست یابیم. خب مهمانی همین است، اگر بر حسب واقعی خودش نگاه کنیم یعنی چیزهایی است که میزبان می‌خواهد عنایت کند، ما می‌رویم مهمانی فلان جا میزبان برای ما چیزهایی آماده می‌کند، یک خانواده شما را دعوت می‌کند به باغ خودش، ممکن است ناهار و شامی هم به شما ندهد، یک نفر به ویلا دعوت می‌کند، در واقع آن میزبان آنچه در اختیار دارد، به شما تعارف می‌کند تا شما هم از آن بهره ببرید، در مهمانی خداوند هم همین‌طور است، خداوند که پروردگار رحمت و رفعت و پروردگار رحمان و رحیم است و خواسته که این انسان موجودی که آفریده به سوی او راهنمایی و هدایت شود و نزدیک شود که آن عالی‌ترین درجه است. در تعبیر قرآنی مقام قرب الهی می‌گوییم: قاب قوسین أو أدنی دنوا و اقترابا من العلی الاعلی...

می‌گوید برای حرکت به سمت قله حرکت کنید، حالا ممکن است یک نفر برسد ولی هر کسی به اندازه بضاعت خودش حرکت می‌کند. آنقدر زمین می‌خوریم بلند می‌شویم معلوم نیست که می‌رسیم یا نه... در مهمانی خداوند متعال اساس آنچه مهم است تقرب به درگاه خداوند است.

اگر اجازه دهید با توجه به سال‌ها حضور شما در کشور سوریه به عنوان سفیر جمهوری اسلامی ایران و همراهی‌تان با حزب‌الله لبنان، گریزی هم به ابعاد سیاسی و وحدت‌آفرین ماه مبارک رمضان بزنیم، آن هم در شرایطی که اختلاف و تفرقه‌افکنی در کشورهای عراق و سوریه هر روز ابعادی جدید به خود می‌گیرد.

ماه مبارک رمضان مثل همه برنامه‌های اصلی دین خود به خود عامل وحدت میان جامعه اسلامی است، همه نماز می‌خوانند، همه حج می‌روند، همه زکات می‌دهند، این احکام خود به خود نمایشگر وحدت است و دعوت به یکپارچگی را با خودش دارد، اما روزه ماه مبارک رمضان بیش از برنامه‌های دیگر دینی مظهر وحدت است، این که می‌بینیم یک ماه تمام مسلمانان در تمام دنیا همه در یک ایام خاص روزه می‌گیرند، همه یک وقت شروع می‌کنند، یک وقت پایان می‌دهند، همه به برنامه‌های دینی و معنویت و محرومان و قرآن توجه دارند، بی‌بدیل است، رمضان مظهر وحدت و نمایشگر وحدت مسمانان است.

الان شما در تمام کشورهای اسلامی با مذاهب مختلف انجام فرایض دینی و توجه به خداوند را می‌بینید، در تمام درگیری‌ها و اختلاف‌هایی که وجود داشته است، هنگامی که ماه رمضان از راه می‌رسد، طرفین اختلاف به اصطلاح آتش‌بس اعلام می‌کردند، ولی آنچه ما امروز در عراق و سوریه شاهد هستیم نکته مهمی دارد و آن نکته این است که جنگ و اختلاف و مشکل بین مسلمانان نیست، چون داعش و القاعده و امثال این گروه‌ها حقیقتا و واقعا انگیزه‌های اسلامی ندارند، اگر اینها مسلمان بودند اول ماه مبارک اعلام می‌کردند، به احترام ماه رمضان جنگ نمی‌کنیم، اینها مزدور و مامور و دست نشانده‌اند که آمریکا و اسرائیل در پشت صحنه قرار دارند و برخی حکومت‌های منطقه هم با حمایت‌های مالی آتش بیار معرکه شده‌اند.

اینها مردم را قطعه‌قطعه می‌کنند، اسلام که در جای خود، هیچ دین و آیینی این عمل زشت و غیرانسانی را قبول ندارد، نمی‌توانید یک مذهب یا یک عالم و مفتی واقعی را پیدا کنید که عملکرد این گروه‌ها را تائید کند، علمای بزرگ کشورهای اسلامی اینها را به رسمیت نمی‌شناسند، اینها قبیله دروغگویان هستند و نه مسلمان، اینها نه سنی‌اند و نه شیعه.هیچ مسلمان سنی نمی‌پذیرد کودکان را این گونه بکشند و مردم را به خاک و خون بکشند.

اینها دست نشانده‌اند و برایشان ماه رمضان و دیگر ماه‌ها هیچ فرقی نمی‌کند، اینها آمده‌اند مسلمانان را به جان هم بیندازند و تفرقه‌افکنی کنند. من مطمئنم که اینها اصلا روزه نمی‌گیرند و اعتقادی ندارند. اگر حساب این غیرمسلمانان را که به نام اسلام فجیع‌ترین کارها را انجام می‌دهند جدا کنیم، نسبت به عامه مردم و مسلمانان، رمضان مظهر وحدت و یکپارگی مسلمانان است و از یک سو مظهر قدرت مسلمانان است در برابر دشمنان اسلام.

سینا علی‌محمدی / گروه فرهنگ و هنر