فراکسیون‌های مجلس نمی‌توانند خلأ احزاب را پر کنند

با وجود این، همه‌ساله در آستانه برگزاری انتخابات هیأت‌رئیسه‌مجلس، این فراکسیون‌ها فعال شده و با معرفی نامزدهای پیشنهادی، خودی نشان می‌دهند و اما پس از برگزاری انتخابات، تنها نامی از آنها باقی می‌ماند و بس.

طی چند دوره اخیر مجلس شاهد شکل‌گیری فراکسیون‌های متنوعی چون رهروان ولایت، اصولگرایان، ائتلاف حزب‌الله، پیشرفت و عدالت، وفاق و کارآمدی، اصولگرایان تحول‌خواه، انقلاب اسلامی، جبهه پایداری، خط امام و مستقل‌ها بوده‌ایم که گاه زاییده تحولات سیاسی بیرون مجلس و گاه حاصل شکاف‌های سیاسی در بین نمایندگان بوده‌اند.

با توجه به فرارسیدن زمان برگزاری دور تازه‌ای از انتخابات هیات‌رئیسه مجلس، بار دیگر شاهد فعال شدن فراکسیون‌های عمده مجلس نهم هستیم. این درحالی است که حمیدرضا فولادگر، نماینده مردم اصفهان در گفت‌وگو با جام‌جم، فعالیت‌ فراکسیون‌های پارلمانی در مجلس نهم را ناکافی ارزیابی کرده و با مقایسه نقش‌آفرینی فراکسیون‌های موجود با جایگاه فراکسیون‌های حزبی در نظام پارلمانی، نقش این فراکسیون‌ها را در بهبود فرآیند تصمیم‌گیری در مجلس منوط به پویایی و کنش قاعده‌مند فراکسیون‌های موجود می‌داند.

آقای فولادگر، دلیل شکل‌گیری فراکسیون‌ها در مجلس چیست و اصولا تشکل‌هایی که حول محور نمایندگان در پارلمان شکل می‌گیرد، چه کمکی به ایفای نقش وکلای مردم می‌کند؟

دقت کنید مجلس در کنار وظایف قانونگذاری و نظارت، دارای ماهیتی سیاسی است و نمایندگان براساس موضوعات روز جامعه موضعگیری سیاسی دارند، اظهارنظر می‌کنند و گاهی ضرورت ایجاب می‌کند به‌صورت مشترک بیانیه‌ای صادر کنند. مردم هم همین انتظار را از وکلای خود در مجلس دارند. این موضعگیری‌ها البته گاهی مانند پرونده هسته‌ای کشورمان ملی است و مثلا رئیس‌مجلس به نمایندگی از کل نمایندگان موضع واحدی را اتخاذ می‌کند و گاهی هم سیاسی و جناحی بوده که ناشی از سلایق متفاوت نمایندگان است. همین سلایق متنوع در مجلس، وجود فراکسیون‌ها را اجتناب‌ناپذیر می‌کند. این فراکسیون‌ها در دوره‌هایی فقط «اکثریت‌/‌ اقلیت» بودند، در برخی دوره‌ها «اصلاح‌طلب‌/‌ اصولگرا» شدند و گاهی هم مثل دوره نهم مجلس، شاهد شکل‌گیری دو فراکسیون اصولگرا بدون تشکیل فراکسیون اقلیت یا اصلاح‌طلب هستیم.

تشکیل این فراکسیون‌ها چقدر از بیرون مجلس اثر می‌پذیرد و تا چه حدی متاثر از تحولات درونی است؟

بخشی درونی و قسمتی هم بیرونی است. مثلا برخی فراکسیون‌ها نتیجه رقابت گروه‌هایی از نمایندگان در جریان انتخاب هیأت‌رئیسه و برخی هم نتیجه فعالیت جریان‌های وسیع‌تر سیاسی در کل جامعه هستند. مثلا وقتی جریانی به نام اصولگرا در کشور وجود دارد، بدیهی است یک فراکسیون مجلس که به این جریان نزدیکی بیشتری دارد به این نام فعالیت پارلمانی می‌کند. این فراکسیون‌ها گاهی چنان گسترده عمل می‌کنند که ترکیب کمیسیون‌های مجلس نیز متاثر از فعالیت آنها می‌شود.

اشاره کردید به دوگانه بودن فراکسیون نزدیک به اصولگرایان در مجلس نهم. چرا این شکاف بین نمایندگانی که هر دو از یک طیف بودند ایجاد شد؛ این ناشی از اختلافات درونی بود یا تنوع سلایق بیرونی؟

از همان ابتدا تلاش شد، این شکاف بروز پیدا نکند و اصولگرایان مجلس نهم مثل مجلس هفتم و هشتم در یک فراکسیون واحد ایفای نقش کنند. با وجود این از مجلس هشتم این دوگانگی ایجاد شد و برخی نمایندگان به نام فراکسیون انقلاب، از فراکسیون اصولگرایان جدا شدند. در همین خصوص در مجلس نهم هم فراکسیون رهروان ولایت پس از اختلاف‌نظر بر سر ریاست مجلس تشکیل شد و این فراکسیون در مقابل فراکسیون اصولگرایان که حامی آقای حدادعادل بودند، از آقای لاریجانی رئیس فعلی مجلس حمایت کرد. البته تنها اختلاف‌نظر بر سر ریاست مجلس باعث این دوگانگی نبود و اختلاف بر سر برخی مسائل سیاسی هم ایجاد فراکسیون دیگر اصولگرایان مجلس را موجب شد.

با توجه به نقشی که انتخاب هیأت‌رئیسه مجلس در تشکیل فراکسیون‌ها دارد، فکر می‌کنید در انتخابات پیش‌روی هیأت‌رئیسه شاهد تشکیل فراکسیون تازه‌ای باشیم؟

البته موضوع تشکیل فراکسیون اعتدال به گوش می‌رسد، اما در جریان انتخاب هیأت‌رئیسه چون رقابتی بر سر رئیس و نواب‌رئیس وجود ندارد، فکر نمی‌کنم فراکسیون تازه‌ای شکل بگیرد. البته برای دبیر و ناظران، فهرست‌های متفاوتی پیشنهاد می‌شود، اما گویا فراکسیون اصولگرایان، رقیبی برای رئیس و نایبان فعلی رئیس مجلس معرفی نخواهد کرد.

اگر بخواهید عملکرد فراکسیون‌های مجلس را در ادوار اخیر ارزیابی کنید، فکر می‌کنید این فراکسیون‌ها نقشی در بهبود عملکرد پارلمان داشته‌اند؟

موفقیت فراکسیون‌ها بستگی به روش کار آنها دارد. اگر این فراکسیون‌ها براساس اخلاق، انصاف و به‌طور قاعده‌مند ایفای نقش کنند، می‌توانند کمکی برای تنویر افکار عمومی و اذهان نمایندگان باشند، اما اگر فعالیت آنها بی‌محتوا و تنها معطوف انتخابات و موقت باشد، نمی‌شود امیدی به اثرگذاری آنها داشت. این را هم از یاد نبرید فراکسیون‌های مجلس جایگزین فراکسیون‌های حزبی شده‌اند و در خلأ احزاب و در نبود نظام حزبی و نظام انتخاباتی متکی بر احزاب ایفای نقش می‌کنند. بنابراین اگر این فراکسیون‌ها دارای مواضع روشن و رفتاری فعالانه در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و دیگر عرصه‌ها نباشند، نمی‌توانند تاثیر خاصی بر خروجی مجلس بگذارند.

فکر می‌کنید فراکسیون‌های فعلی مجلس ویژگی‌های یک فراکسیون پارلمانی اثرگذار را دارند؟

همان‌طور که اشاره کردم، برعکس اصلاح‌طلبان که به دلیل تعداد اندک برخلاف مجالس قبلی دارای فراکسیون نیستند، اصولگرایان مجلس فراکسیون‌هایی دارند که جلساتی برگزار می‌کنند و بیانیه‌هایی هم می‌دهند، اما فعالیت آنها اصلا در حد و اندازه‌های لازم نیست. یعنی نه فعالیت‌های آموزشی برای اعضای خود دارند، نه کادرسازی می‌کنند، بنابراین در مجلس نیز از پویایی و فراگیری که لازم است برخوردار نیستند. با وجود این همین فعالیت‌های محدود صورت‌گرفته می‌تواند مفید باشد و اگر حجم برنامه‌های فراکسیون‌ها افزایش یابد، می‌توانیم شاهد اثرگذاری بیشتر آنها در مجلس باشیم.

محمود هرندی‌ /‌ جام‌جم