روزی که متین السلطنه ترور شد

گردانندگان اصلی این کمیته میرزا ابراهیم‌خان منشی‌زاده و اسدالله‌خان ابوالفتح‌زاده بودند. این دو از جمله افسران قزاقی بودند که در رخداد مشروطه به هواخواهی از مشروطه پرداختند اما کمی بعد، از اقداماتی که انجام دادند ضربات جبران‌ناپذیری به جریان بیداری مردم ایران وارد کردند. گردانندگان این گروه بدون این‌که مراجعه یا مشورتی با بزرگان جنبش عدالتخواهی داشته باشند، صرفا براساس قضاوت شخصی در مورد کسانی که به زعم خود از مخالفان مشروطه بودند، حکم صادر می‌کردند. بجز دو فرد یادشده، کسان دیگری که جزو کمیته مجازات بودند، این فهرست را شامل می‌شدند؛ احمد نظر خان مشکوه الممالک، میرزا محمد حسین عمادالکتاب سیفی قزوینی، کمال الوزاره، میرزا علی‌اکبر ارداقی، احسان‌الله خان، حسین‌‌خان الله، رشید السلطان خلخالی، میرزا عبدالحسین ساعت‌ساز، کریم دواتگر، بهادر السلطنه کرد، سیدمرتضی و اکبر خان. نخستین کسی که به دستور این کمیته کشته شد «میرزا اسماعیل خان» رئیس انبار غله تهران بود. او را در یکی از روزهای دهه اول بهمن هنگام بازگشت از محل کارش در جلوی انبار غله‌ کشتند. قتل او به دست کریم دواتگر، رشیدالسلطان و سیدمرتضی روی داد. در اعلامیه کمیته، میرزا اسماعیل خان بدون دلیل به داشتن روابط با بیگانگان متهم شده بود.

برای ارتکاب این جنایت، کریم دواتگر 3000 تومان از کمیته مجازات گرفته بود که با دو همکار دیگرش بالسویه قسمت کند، ولی او فقط هزار تومان به دو تروریست دیگر داد و همین موضوع میان آن سه نفر اختلاف ایجاد کرد. کار این اختلاف به آنجا کشید که کریم دواتگر نیز به دستور کمیته کشته شد و این دومین ترور بود که از سوی کمیته انجام شد.

سومین ترور، قتل متین‌السلطنه مدیر روزنامه عصر جدید بود، متین‌السلطنه در یک سرمقاله عصر جدید مطلبی در توجیه نقل و انتقال سپاهیان روس بین قزوین و تهران نوشته بود.

عبدالحمید متین‌السلطنه ثقفی، فرزند حاج میرزا عبدالباقی طبیب تهران بود. وی سال 1308 قمری به‌دنیا آمد. در دارالفنون درس خواند و در مدرسه آمریکایی‌ها هم آموزش زبان انگلیسی دید. قسمتی از تحصیلات خود را در تهران انجام داد، بعد به لندن و پاریس رفت و چند سال در علوم مختلف تحصیل کرد. وی بعد از پایان تحصیلات به‌عنوان مترجم سفارت ایران در استانبول مشغول به‌کار شد و پس از مراجعت به ایران، مسئول گمرکات بنادر جنوب شد و مدتی نیز سرپرستی یک کشتی دولتی به نام پرسپولیس به او سپرده شد. وی در اداره کل گمرک استخدام شد و به بوشهر رفت.

قبل از مشروطه، نخستین چاپخانه بوشهر به نام مظفری را در آنجا راه‌اندازی و روزنامه‏ طلوع را انتشار می‌کرد. این روزنامه فکاهی و انتقادی بود. براساس ادعای محققان تاریخ مطبوعات، این نشریه اولین نشریه فکاهی و کاریکاتوری ایران به‌شمار می‌آید. کمی بعد، متین‌السلطنه از بوشهر به مشهد رفت و مدت پنج سال معاونت ریاست گمرک خراسان را به‌عهده داشت. در انتخابات دوره‏ دوم به وکالت مجلس برگزیده شد و مدتی نایب ‏رئیس مجلس بود. در این دوره وی لیدر حزب اعتدالیون مجلس بود؛ مجلسی که بعد از اولتیماتوم روس‌ها پایان یافت. مسئولیت امور خبازخانه‌های تهران از سوی برنارد بلژیکی به او واگذار شد که نتوانست از عهده سروسامان دادن به وضعیت نان در پایتخت برآید از این‌رو نان در زمان او گران شد و خود وی به همدستی با نانواها برای گران‌کردن قیمت گندم متهم شد. بعد از این تجربه ناموفق به وزارت مالیه رفت و خزانه ‌دار کل شد. وی در این سمت در مظان اتهام قرار گرفت. محاکمه‏‌ای برایش ترتیب دادند که در نتیجه از خدمت دولتی عزل شد.

پس از مدتی روزنامه‌‏ای به نام عصر جدید انتشار داد که با اقبال روبه‌رو شد. روزنامه‏ عصر جدید برخلاف دیگر جراید همزمان خود، حاوی مطالب جدی بود. این روزنامه در محافل سیاسی آن روز تأثیر زیادی می‏‌گذاشت و دولت‏‌ها به مطالب آن با حساسیت توجه داشتند. از اینجا اختلاف سیاسی میان متین‌السلطنه با کمیته مجازات آغاز می‌شود. برخی معتقدند این اختلاف به واقع قبل از مشروطه شکل گرفت و در دوره مجلس دوم به اوج خود رسید. متین‌السلطنه در مجلس دوم به فراکسیون اعتدالی پیوست. او مواضعی نرم اتخاذ می‌کرد... با مورگان شوستر و عملیاتش مخالف بود، می‌گفت باید به این تقاضا که به خدمت شوستر پایان داده شود، گوش کرد و به آن عمل نمود. موضعگیری‌های سیاسی متین‌السلطنه در روزنامه عصر جدید در زمانه‌ای که جنگ جهانی اول آغاز شده بود، مخالفان زیادی را علیه او برانگیخت. با توجه به روحیه اشغالگری روس و انگلیس در آن زمان، جو عمومی جامعه نسبت به آلمانی‌ها تمایل داشت اما روندی که متین‌السلطنه در روزنامه پیش گرفته بود، خلاف جریان عمومی بود. او در این نشریه از سیاست روس و انگلیس حمایت می‌کرد. گرچه در سال آغازین جنگ سعی می‌کرد در انتشار اخبار و مقالات رویکردی بی‌طرفانه داشته باشد، اما از سال دوم عمده اخبار و مقالاتی که در این روزنامه منتشر می‌شد، طرفداری از متفقین بود. این نشریه در بحبوبحه اقدامات کمیته مجازات و فضای سنگینی که آنان به‌واسطه ترور شخصیت‌ها به راه انداخته بودند، منتشر می‌شد. در آن زمان بسیاری از روزنامه‌نگاران از ترس این‌که مبادا به عقوبت مجازت این کمیته دچار شوند، صرفا به انتشار اخبار ترورها اقدام می‌کردند اما متین‌السلطنه در روزنامه خود، بی‌محابا از فعالیت این کمیته و فضای وحشتی که آنان در جامعه ایجاد کرده بودند انتقاد می‌کرد.

سال 1335 هـ .ق عده‌ای از افراد کمیته‏ تروریستی مجازات به دفتر او ریختند و به ضرب چند گلوله که از تپانچه حسین الله خارج شد او را از پای درآوردند. در بیانیه کمیته مجازات که به مناسبت ترور او تهیه شده، چنین آمده بود: «هموطنان متین‌السلطنه کشته شد درحالی که بار سنگینی از خیانت و بی‌شرافتی را همراه برد، اما جامعه را از وجود این عنصر بی‌حیثیت پاک کردیم تا سرمشق برای دیگر اشخاص خیانت‌پیشه باشد شاید رویه خود را عوض نمایند... کمیته مجازات از عموم هموطنان درخواست می‌کند که خیانتکاران را در هر لباس و شغلی که باشند معرفی نمایند... ای خیانتکاران، هرگاه شما نمی‌خواهید به ما در وطن رحم کنید به مادر و همسر و فرزندان خود رحم نمایید و بدانید در قرن بیستم دیگر نمی‌شود به خیانت و جاسوسی ادامه داد، در این قرن بی‌شرافتی و جاسوسی و وطن‌فروشی محکوم به مرگ و زوال است.»