از طبیعی‌دان‌های قدیم تا جانورشناسان امروز

در این حوزه هر کس براساس رشته کاری خودش روی گروهی از جانوران تمرکز می‌کند. در گیاه‌شناسی نیز رشته‌ای مشابه وجود دارد که با عنوان بیوسیستماتیک گیاهی از آن نام برده می‌شود. در این رشته هرکس براساس علاقه‌مندی یا حوزه کاری خود گروهی از موجودات زنده را انتخاب و نمونه‌های مختلف این موجودات را بررسی و مقایسه می‌کند.

افرادی که به‌عنوان جانورشناس در این حوزه تحقیق می‌کنند به‌دنبال ویژگی‌های این موجودات هستند. البته ممکن است در این تحقیقات محققی موفق شود پروتئین‌ها یا پپتیدها یا ماده‌ای را شناسایی کند که کاربرد خاصی دارد. هدف یک طبیعی‌دان فایده‌گرایی نیست، یعنی طبیعی‌دان‌ها به‌دنبال این نیستند که یک فناوری تولید کنند و به همین دلیل، مطالعه طبیعت به‌عنوان یک علم پایه مورد توجه قرار می‌گیرد.

علم پایه در نهایت به علوم کاربردی منجر خواهد شد، اما اگر جای علم پایه را با علم کاربردی عوض کنیم و کسانی را که در زمینه علوم پایه فعالیت می‌کنند با سیاست غلط وادار کنیم به سمت حوزه‌هایی بروند که نتیجه گرا هستند اساسا هدف علم پایه را زیرسوال برده‌ایم. علم پایه به ما می‌گوید باید بدون پیش‌فرض نظریه‌های مختلف را مورد بررسی قرار داده و با هم مقایسه کنیم تا متوجه شویم چه نظریه‌ای درست است؛ یعنی نباید از ابتدا به‌دنبال این باشیم که ببینیم به این نتیجه می‌رسیم یا خیر. وقتی هدفمان از بررسی مشخص باشد به انحراف از نتیجه منجر می‌شود که همان انحراف از علم است.

مشکلی که ما در جامعه در زمینه علوم پایه با آن مواجه هستیم این است که نتیجه‌گرایی بر همه چیز حاکم است. نتیجه‌گرایی در حال خشکاندن علوم پایه است که پیامدهای آن را می‌توان در زمینه‌های مختلف در حوزه علوم پایه مشاهده کرد. نقصی که ما در حوزه علوم پایه با آن مواجه هستیم دامن دیرینه‌شناسی را هم گرفته است. برای این‌که بتوانیم در ایران یک اکتشاف دیرینه‌شناسی موفق داشته باشیم ابتدا به یک موسسه ملی برای دیرینه‌شناسی نیاز داریم که مستقل فعالیت کرده و بودجه مشخصی داشته باشد. ما به یک برنامه طولانی مدت 20 یا 50 ساله نیاز داریم.

عرفان خسروی از دیرینه‌شناسانی است که در مدت زمان ده سالی که در زمینه دایناسورها تحقیق کرده بهترین چیزهایی را که پیدا کرده است به چند خرده استخوان و چند دندان محدود می‌داند، در حالی که او همیشه در این زمینه در حال تحقیق بوده است. او چند ماه پیش همراه مجید میرزایی عطاآبادی به منطقه‌ای در کرمان سفر کرده بود؛ همان منطقه‌ای که ده سال پیش در آنجا دندان پیدا کرده بود. در این سفر او چیزی جز تعدادی خرده استخوان در این منطقه پیدا نکرد.

خسروی بر این باور است پیدا کردن سنگواره دایناسور تا 95 درصد شانسی است و 5 درصد آن هم به زحمت نیاز دارد. تا زمانی که تعداد افرادی که به‌دنبال فسیل دایناسور هستند در کشور ما افزایش پیدا نکند ما این 95درصد شانس را نداریم. او کمبود بودجه را از اصلی‌ترین مشکلات دیرینه شناسان می‌داند. در حالی که دانشگاه‌ها نمی‌توانند هزینه این سفرهای تحقیقاتی را تامین کنند و بخصوص این‌که این طرح‌های تحقیقاتی معمولا برای دولت هم توجیه ندارند و به همین علت است که معمولا نامی از دایناسورهای ایرانی به گوشمان نمی‌خورد.

فرانک فراهانی‌جم ‌/‌ گروه دانش