نخل‌برداری؛ کهن‌ترین آیین عزاداری در یزد

نخل که سازه ای چوبی و هر تکه از این سازه نماد و مضمونی از واقعه کربلاست، نماد تابوت امام حسین (ع) است، تابوتی که هرگز وجود نداشت تا وجود نازنین این امام همام، درون آن قرار گیرد.

نخل برداری نیز تشییع نمادین برای شهدای کربلاست، امام و شهدایی که تشییعی متفاوت از همه انسانها داشتند، تشییعی که به جای آنکه پیکر بر شانه های عزاداران قرار گیرد، سرها بر نیزه های عداوت قرار گرفت.

نخل برداری؛ تشییع پیکری با شکوه برای امام حسین (ع)

این بی حرمتی، داغی بر دل تاریخ گذاشت که مردم یزد امروز با گذشت بیش از هزار سال از آن واقعه تاریخی، هر سال برای امام حسین (ع) تشییع پیکر برگزار می کنند تا شاید مرحمی برای زخم دل خود بیابند.

نخل ها از اولین روز محرم سیاهپوش شدند و امروز با حضور خیل عزاداران حسینی در سراسر استان یزد بر دوش عزاداران قرار می گیرند و آنگاه آرام و خرامان می چرخند و دوباره بر جای خود می نشینند.

یکی از پژوهشگران فرهنگ عامه یزد در مورد آیین کهن عزاداری و نخل برداری در یزد گفت: نخل سازه ای چوبی است که با چوب اسکلت بندی شده است. برای پایه­ های آن، چهار قطعه چوب به صورت عمودی در چهار طرف و برای بلند کردن آن چند قطعه چوب به صورت افقی تعبیه شده است. برای بستن آن، تعدادی از خدام حسینیه از صبح هشتم محرم دست به کار می شوند. آنها بر روی پارچه مشکی و در جلو و عقب آن، خنجر، آیینه ­های بزرگ و نیز یک سازه چوبی به شکل سرو در جلو و عقب نصب می کنند که این کار تا ظهر روز نهم محرم (تاسوعا) ادامه می­ یابد.

صدیقه رمضانخانی افزود: مردم و عزاداران هر کدام از عناصر به کار برده شده در نخل را نمادی از یک حادثه و متعلق به شخص خاصی در حادثه کربلا می دانند.

وی در تشریح برخی از این نمادها اظهار کرد: چوب نخل به عنوان پیکر سیدالشهدا، سیاهپوش کردن به عنوان پارچه سیاه روی پیکر، شمشیر و نیزه ها به علامت تیر و نیزه های وارد شده بر بدن امام حسین (ع)، سرو نخل به عنوان قد و قامت علی اکبر (ع)، آیینه به عنوان نور وجود مبارک امام حسین(ع)، علمهایی که بر نخل بسته می شود به عنوان علمدار امام  حسین(ع)، پارچه های زینتی که بر نخل می بندند به عنوان حجله حضرت قاسم (ع)، زنگهایی که در قدیم بر آن می بستند به عنوان زنگ کاروان امام  حسین(ع)، عزادارانی که نخل را بر می دارند به عنوان تشییع کنندگان و .... برای مردم شناخته شده است.

رمضانخانی افزود: هر چند امروز نخلهایی با این وسعت تزئین کمتر دیده می شود و تنها به سیاه پوش کردن و تزئینات ساده بسنده می شود اما باز هم نخل بندی و نخل گردانی، آیینی باشکوه است که با عظمت خاصی در بین یزدیها برگزار می شود و از  جمله آیین هایی است که کمتر به فراموشی سپرده شده و از همه مهمتر اینکه کمتر دچار تحریف شده است.

وی اظهار کرد: نخلها پس از آذیین بندی بسیار سنگین تر از آنچه هستند می شوند و وزن برخی نخلها نظیر نخل میدان امیرچخماق یزد که از جمله نخلهای بزرگ استان یزد به شمار می رود یا نخل تفت به چندین تن می رسد و برای نخل گردانی نیاز به حضور و همکاری شاید صد مرد قوی هیکل است.

بزرگترین نخل استان یزد هم اکنون در شهرستان تفت قرار دارد و هر سال در روز عاشورا جمعیتی میلیونی در این مراسم شرکت می ‌کنند و صدها نفر مردم این نماد عظیم را بر دوش می‌ کشند و گرد میدان نخل به حرکت در می ‌آورند.

علاوه بر ارادتمندان استان یزد به مراسم عزاداری امام حسین(ع)، بسیاری از توریست های کشورهای خارجی و حتی مردم سایر نقاط کشورمان برنامه سفر خود را به نحوی تنظیم می کنند که روز عاشورا در استان یزد باشند زیرا مراسم نخل گردانی را یکی از پرشور ترین مراسم عزاداری امام حسین (ع) می دانند.

شکوه ویژه نخل برداری در یزد و تفت

البته این مراسم در شهرستان هایی نظیر تفت، مهریز و یزد بسیار ویژه و با شکوه خاصی نسبت به سایر شهرستان ها برگزار می شود و جمعیت بسیاری حتی از مرکز استان برای تماشای این مراسم به تفت و مهریز می روند.

این فرهنگ و باور مردم استان یزد همچنین مراسم ویژه عزاداری به عنوان یکی از فرهنگ های ملی در فهرست آثار معنوی سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده است.

 با بلند شدن نخل‌ها بر شانه های مردم، اشکهاست که از دیده ها جاری می شود و نذوراتی مانند نقل، خرما، شکلات، آجیل مشکل گشا و نذوراتی از این قبیل در میان عزاداران توزیع می شود.

بسیاری از مردم تقید بسیاری برای شرکت در مراسم نخل گردانی دارند.

از آنجا که زمان شهادت امام حسین (ع) بعد از نماز ظهر عاشورا اعلام شده است، مراسم نخل برداری در یزد عموما بعد از نماز ظهر عاشورا برگزار می شود اما در بسیاری از حسینیه ها و تکایا، برگزاری این سنت به ساعتی قبل از اذان مغرب موکول می شود.(مهر)