کم‌کاری تیروئید زندگی منهای ید

در هر گرم نمک یددار، 70 میکروگرم ید یافت می‌شود؛ بنابراین با دریافت مقادیر کمی نمک در رژیم غذایی می‌توان این نیاز را در بدن رفع کرد. خوردن روزانه دو تا سه گرم نمک یددار،ید کافی را به بدن فرد می‌رساند.

30 درصد مردم جهان کمبود ید دارند

کمبود ید بیشتر در مناطق کوهستانی دیده می‌شود و 30 درصد کل مردم جهان از این کمبود رنج می‌برند. مردم این نواحی به دلیل دور بودن از سطح دریا و دسترسی نداشتن به فرآورده‌های دریایی (ماهی حاوی ید است) دچار کمبود این ماده در بدن می‌شوند. البته برای دریافت ید صرفا نمی‌توانیم به منابع غذایی دریایی اکتفا کنیم.

هورمون‌های غده تیروئید کدام است؟

غده تیروئید دونوع هورمون می‌سازد؛ هورمونی به نام تی4 (4 اتم ید دارد ) و تی 3 (3 اتم ید دارد). این غده از اواخر سه ماهه اول دوره جنینی شروع به سنتز و ساخت می‌کند و در هفته 18 تا 20 هورمون‌های تیروئید بدن جنین به مقدار کافی به اندازه بدن یک نوزاد می‌رسد. مقادیر اندکی از این هورمون‌ها از طریق جفت از بدن مادر به بدن جنین منتقل می‌شود. هورمون‌های تیروئیدی در دو سال اول زندگی در رشد و تکامل سلول‌های مغزی نقش مهمی دارد به طوری که باعث رشدنکردن سلول‌های مغزی و تکامل‌نیافتن آنها می‌شود و کودک دچار عقب‌ماندگی ذهنی می‌شود. کم‌کاری مادرزادی تیروئید شایع‌ترین علت عقب‌ماندگی ذهنی قابل درمان است به شرط آن که بسرعت پس از تولد تشخیص داده شود.

کم‌کاری غده تیروئید اعمال همه سلول‌ها را کند می‌کند

غده تیروئید اعمال حیاتی تمام سلول‌های بدن ما را کنترل و  سوخت و ساز آنها را تنظیم می‌کند. وقتی این غده دچار اختلال می‌شود عوارض جدی برای فرد به همراه دارد.

بیماری‌های غده تیروئید

بیماری‌های غده تیروئید شامل کم‌کاری و پرکاری تیروئید، گواتر، گره‌ها و ندول‌های تیروئیدی، سرطان و التهابات این غده است. در بیماری گواتر حجم تیروئید بزرگ می‌شود، ولی کم‌کاری یا پرکاری در آن به وجود نمی‌آید و ترشح هورمون‌ها طبیعی است.

در کم‌کاری تیروئید، هورمون‌ها کمتر ساخته می‌شود که می‌تواند به دلیل بیماری‌هایی باشد که در نسج ایجاد شده است. هورمونی از غده هیپوفیز ترشح می‌شود که فعالیت این غده را تنظیم می‌کند. این هورمون، محرک تیروئید یا تی‌اس‌اچ نام دارد. در کم‌کاری وقتی میزان هورمون‌ها در خون کاهش می‌یابد فرمان غده هیپوفیز نیز به دنبال آن افزایش می‌یابد.

کم‌کاری تیروئید سن نمی شناسد

کم‌کاری از دوران نوزادی تا کهنسالی بروز می‌کند، ولی سن شایع بروز آن سی تا پنجاه سالگی است. در خانم‌ها دو برابر بیشتر از آقایان بروز می‌کند. کم‌کاری خفیف تیروئید در 1/5 تا 2 درصد از جمعیت دیده می‌شود و با افزایش سن شدت بیماری بتدریج بیشتر می‌شود.

کم‌کاری، علامت بالینی دارد

افراد مبتلا دچار پف‌آلودگی، خشکی پوست، شکنندگی، ریزش موها و ابروها، کاهش اشتها و یبوست، گرفتگی‌های عضلانی و گاهی درد‌های عضلانی می‌شوند. این افراد ممکن است در کم‌کاری‌های شدید تیروئید دچار افزایش وزن هم شوند. در بیماران کاهش ضربان قلب، افزایش چربی خون و کلسترول، بالا رفتن فشار خون مینیمم و یک نوع احساس خستگی مفرط، بی‌حالی و افسردگی نیز دیده می‌شود. البته همه این علائم فقط مختص بیماری تیروئید نیست و ممکن است در بیماری‌های دیگر هم مشاهده شود. کم‌کاری تیروئید تک‌علامتی نیست و اغلب بیماران با چند علامت توام مراجعه می‌کنند. البته در کم‌کاری‌های خفیف که آهسته و تدریجی شروع می‌شود، احتمال می‌رود هیچ کدام از نشانه‌های بیماری دیده نشود. هر چه کم‌کاری ناگهانی‌تر آغاز شود، علائم پر سر و صداتر و هر چه تدریجی‌تر باشد علائم نیز خفیف‌تر خواهد بود.

کم‌کاری در کودکان و کاهش تمرکز

کم‌کاری در کودکان ممکن است فقط با اختلال رشد خود را نشان دهد. گاهی اختلال در انجام تکالیف مدرسه هم دیده می‌شود چون کم‌کاری به کاهش تمرکز کودک می‌انجامد. در موارد شدید کم‌کاری تیروئید در کودکان ابتلا به یبوست، رنگ پریدگی صورت و پف آلودگی دیده می‌شود.

کم‌کاری مادرزادی

از هر 1400 تا 2000 تولد زنده در خاورمیانه، یک نوزاد مبتلا به کم‌کاری مادرزادی تیروئید است. علت این اختلال در نوزادان این است که در اغلب موارد غده تیروئید بخوبی تشکیل نمی‌شود. در 90 درصد مواقع نوزاد هیچ علامتی ندارد. به همین دلیل باید همه نوزادان را در روز دوم تا پنجم تولد غربالگری کنیم. برای این کار یک قطره خون از پاشنه نوزاد گرفته و آزمایش انجام می‌شود. در صورتی که کم‌کاری مسجل شد، آزمایش بعدی را درخواست می‌کنیم تا مطمئن شویم و درمان را هر چه سریع‌تر آغاز کنیم. تاخیر در درمان، صدمات جبران‌ناپذیری روی مغز می‌گذارد و باعث کاهش ضریب هوشی و عملکرد مغزی کودک در آینده می‌شود.

درمان مادران باردار مبتلا

کم‌کاری تیروئید مادر در دوران بارداری برای جنین خطرناک است. برخی متخصصان توصیه می‌کنند همه مادرانی که قصد بارداری دارند قبل از آن بررسی شوند و بعضی نیز معتقدند مادران مشکوک (سابقه فامیلی یا علائمی شبیه کم‌کاری تیروئید دارند) باید آزمایش بدهند. این بیماری باید درمان شود. عدم درمان خطر سقط، زایمان زودرس و مسمومیت دوران بارداری را افزایش می‌دهد.

درمان

برای درمان باید هورمون کاهش یافته را جایگزین کرد. این هورمون به صورت دارویی به نام لووتیروکسین در بازار وجود دارد. تعیین دوز دارو بسیار مهم است و باید زیر نظر متخصص غدد باشد و از فردی به فرد دیگر متفاوت است. تعیین دوز بستگی به وزن، جنس و سن فرد دارد. مثلا در دوران بارداری دوز بیشتر و با افزایش سن دوز کمتر شود. دوز لووتیروکسین اگر در دوزاژ مناسب تجویز شود باعث پوکی استخوان نخواهد شد. اگر دوز آنقدر بالا باشد که حالت پرکاری ایجاد کند در خانم‌های یائسه ممکن است باعث پوکی استخوان شود.

درمان مادام‌العمر نیست

شایع‌ترین علت کم‌کاری تیروئید در کشور‌هایی مانند کشور ما و بسیاری از کشورهای غربی که کمبود ید ندارند به دلیل بیماری خود ایمیونی به نام بیماری هاشیماتوست که سیستم ایمنی علیه سلول‌های تیروئید عمل و آنها را خراب می‌کند و کم‌کاری رخ می‌دهد. در این حالت آنتی‌بادی‌ای به نام تی پی اوآنتی بادی فعال می‌شود. در بیماری هاشیماتو اغلب باید درمان مادام‌العمر باشد، ولی گاه می‌توان درمان را قطع کرد، چون ممکن است تیروئید به مرور ترمیم شود. پس از شش ماه درمان دارویی بیماران باید دوباره ارزیابی شوند و بعضی مواقع دوز دارو را قطع یا کاهش می‌دهیم. / ضمیمه سیب

دکتر سیدمحسن خوش‌نیت / فوق‌تخصص غدد و متابولیسم درونی