همه چیز دربارۀ یبوست

یکی از ابراز ناراحتیهای برخی افراد، بویژه سالمندان، در دوره‌هایی از زندگی خود یبوست است. این نوشتار همۀ آنچه را که باعث پدید آمدن یبوست می‌شود، همراه با علائم و راههای درمان آن پیش رویتان گذاشته است.

کد خبر: ۵۸۲۷۲۳

جریان تشکیل مدفوع
در جریان هضم غذا مواد مفید و قابل استفاده در روده کوچک جذب می‌‏شود و بخش ناچیزی بصورت غیرقابل جذب وارد روده بزرگ می‌‏شود. این بخش غیرقابل جذب عمدتاً مواد فیبری (پلی ساکاریدهای موجود در غشاء سلول‏های گیاهی) و منشأ آن‌ها دانه غلات و حبوبات است. در روده بزرگ عمدتاً آب و املاح جذب می‌‏شود و آنچه نهایتاً دفع می‌‏شود در یک فرد سالم معادل ۴۰۰-۲۰۰ گرم مدفوع و ۲۴ ساعت است. حدود ۷۵ درصد وزن مدفوع آب است و ۲۵ درصد دیگر مواد جامد است محتویات مواد جامد مدفوع عمدتاً از لاشه میکروب‏‌ها و مواد فیبری تشکیل شده است. بنابراین وزن و قوام مدفوع در هر فرد بستگی به میزان آب موجود در آن و حجم مواد فیبری دارد. درصد مواد فیبری در مدفوع بستگی کامل به میزان مصرف این مواد در رژیم غذایی دارد و حجم آب مدفوع بستگی به حرکات دودی روده بزرگ (طول مدت ماندگاری مواد دفعی در روده بزرگ و فعالیت روده بزرگ در جذب آب مدفوع) دارد. در افرادی که مقدار زیادی فیبر مصرف می‌‏کنند (نان گندم و جو سبوس دار، حبوبات و...) و حرکات دودی روده بزرگ طبیعی نیز دارند، حجم مدفوع در ۲۴ ساعت ممکن است به ۴۰۰ گرم برسد.

تعریف یبوست:
نزدیک به نیمی از افراد که با شکایت یبوست به پزشک مراجعه می‌‏کنند طبق تعریف یبوست ندارند اغلب این افراد از میزان و یا نحوة دفع مدفوع شکایت دارند. تعداد دفعات اجابت مزاج در افراد مختلف جامعه متفاوت است و از ۳ بار در روز تا ۳ بار در هفته محدوده طبیعی تلقی می‌‏شود. به همین دلیل بوجود آمدن تغییر در تعداد دفعات اجابت مزاج در هر فرد نسبت به وضعیت معمولی او (کاهش تعداد دفعات اجابت مزاج) باید یبوست تلقی شود ولی اگر کسی همیشه یکبار در هر مدفوع نیز بستگی کامل به نوع رژیم غذایی فرد دارد و کاهش قابل وجه مواد فیبری در غذا می‌‏تواند منجر به مدفوع کم حجم و خشک شود که با تغییر رژیم اصلاح می‌‏شود.

علائم
علائم زیر ممکن است همراه با یبوست وجود داشته باشد:
•احساس پری در مقعد
•احساس نفخ وگاز
•احساس نیاز به دفع فوری مدفوع اما عدم توانایی در دفع کامل
•درد شکم و گرفتگی عضلات شکم
•تهوع

علل یبوست
یکی از علل مهم یبوست مصرف غذایی کم فیبر و کم آب است. در مسافرت که معمولاً که رژیم غذایی شما عوض می‌‏شود، می‌‏تواند یبوست ایجاد گردد. خانم‏های حامله اغلب یبوست پیدا می‌‏کنند. علل دیگر یبوست عبارتند از کم تحرکی، استفاده نادرست از مسهل‏‌ها، مصرف داروهای خاص (از قبیل داروهای ضد درد، مدر‌ها، و آنتی هیستامین‏‌ها) یا عدم اختصاص وقت کافی برای عمل دفع مدفوع می‌‏باشد. بیماری‏هایی از قبیل مرض قند و کم کاری تیروئید نیز ممکن است باعث یبوست شوند.

بررسی‏های لازم
بیشتر اوقات علت یبوست یک مسئله جدی نیست اما در موارد نادر، یبوست مزمن ممکن است علامت انسداد یا ناهجاری در روده بزرگ باشد. پزشک شما می‌‏تواند برای بررسی علت یبوست شما را تحت آزمایش قرار دهد تا علت زمینه‏ای را پیدا کند.

سابقه پزشکی شما
پزشک شما ممکن است مطالبی از این قبیل بپرسد:
•اخیراً چه داروهایی مصرف نموده‌اید؟ (مسکن، ضد افسردگی)
•چه مدت است که این علائم را دارید؟
•چه نوع غذاهایی میل می‌‏کنید؟
•فعالیت معمول شما چقد است؟
•آیا مشکلات پزشکی دیگری دارید؟
•آیا شما معمولاً از مسهل یا تنقیه استفاده می‌‏کنید؟
•آیا همزمان با دفع مدفوع درد و یا خونریزی دارید؟

آزمایش‌ها
برای کنار گذاشتن علل جدی یبوست معایناتی انجام می‌‏شود. معمولاً نمونه مدفوع و خون جهت آزمایش گرفته می‌‏شود. انجام سیگموئیدسکوپی ممکن است لازم باشد. طی این آزمون، پزشک درون روده بزرگتان را به وسیله یک دستگاه بخصوص مشاهده می‌‏کنید. ممکن است یک عکسبرداری ویژه با اشعه ایکس که تنقیه با باریم نامیده می‌‏شود، نیز انجام شود. برای این آزمون روده بزرگ توسط محلول باریم‏دار پر می‌‏شود، سپس عکس‏هایی با اشعه ایکس از کل روده بزرگتان گرفته می‌‏شود.

درمان یبوست
بعد از بررسی شما یک طرح درمانی مناسب توسط پزشکتان توصیه می‌‏شود. این درمان می‌‏تواند خوردن فیبر بیشتر، انجام ورزش بیشتر و پرهیز از مصرف زیاد از حد مسهل‏‌ها و یا قطع داروهای غیرضروری باشد.
فیبر بیشتری بخورید
یکی از بهترین راه‏های درمان شما مصرف غذاهای با فیبر زیاد است. بهترین منبع فیبر، غلات (جو، گندم) و سپس حبوبات است. سبزیجات نیز دارای فیبر قابل توجهی هستند. مواد فیبردار حجم مدفوع را زیاد و دفع آن را از روده بزرگ تسریع می‌‏نماید. نوشیدن مایعات کافی هم توصیه می‌‏شود.

مرتب ورزش کنید
ورزش منظم به بهبود کار روده بزرگ و رفع یبوست کمک می‌‏کند درباره شروع برنامه ورزشی از پزشکتان سوال کنید.

از مصرف مزمن و طولانی مدت مسهل پرهیز کنید
مسهل‌ها روده بزرگ را تحریک می‌‏کنند تا سریع‏ترکار کند. مصرف مداوم مسهل‏‌ها می‌‏تواند سبب کش آمدن وضعیت شدن روده بزرگ گردند. و نهایتاً ممکن است روده بزرگ بدون آن‌ها اصلاً کار نکند. پزشکتان می‌‏تواند به شما در قطع وابستگی به مسهل‏‌ها کمک نماید. در هر صورت، هرگز قبل از مشورت با پزشک آن‌ها را مصرف نکنید.

مواد پرفیبر
مصرف مواد غذایی زیر حاوی فیبر هستند و در پیشگیری درمان یبوست می‌‏توانند مؤثر باشند.
•غلات پرفیبر
•حبوبات (نخود، لوبیا، عدس، لپه، باقلا)، سبوس و سبوس گندم و جو
•سبزیجات (مانند گل کلم، هویج و نخودسبز)
•میوه‏های تازه بخصوص سیب، گلابی و میوه‏های خشک مانند کشمش و برگه زردآلو
•گردو، فندق، بادام و غلات (بخصوص حبوباتی از قبیل عدس و لوبیا قرمز)
•استفاده روزانه از سالاد و کاهو همراه با یک قاشق غذاخوری سبوس گندم بعلاوه روغن زیتون و آب لیمو کمک کننده است.
•توصیه می‌‏شود مصرف برنج را محدود نمایید و بجای آن نان جو و یا سنکگ استفاده نمایید.

بررسی و معالجه یبوست شدید و مقاوم
اکثر قریب به اتفاق افرادی که یبوست دارند، با درمانهای معمولی خوب می‌‏شوند. وقتی یبوست شدید باشد و بیمار با درمان‏های معمول بهبودی پیدا نکند لازم است بررسی دقیقتری از جمله اندازه‏گیری مدت زمان عبور مواد از روده بزرگ را با عکسبرداری مخصوص انجام گردد. در این بررسی معمولاً بیمار تعداد ۶۰ عدد از قرصهای کوچکی را می‌‏خورد و پس از چند روز با عکسبرداری ساده شکم طول مدت عبور مواد از روده بزرگ تعیین می‌‏گردد. براساس نتیجه این کار در مورد درمان طبی و یا جراحی روده بزرگ تصمیم‏گیری می‌‏شود.