موید الممالک؛ از مشروطه‌خواهی تا صحنه نمایش

او از شاخص‌ترین هنرمندان روزگار مشروطه است که می‌توان او را یکی از موثرترین افراد در تولد تئاتر به شکل استاندارد جهانی در ایران معرفی کرد.

مویدالممالک فکری ارشاد سال 1248 هجری شمسی در تهران متولد شد و دوران تحصیل خود را در مدرسه دارالفنون طی کرد و سپس تحصیلات عالیه خود را در رشته حقوق ادامه داد. فکری ارشاد که به زبان فرانسه مسلط بود به خدمت دولت درآمد و تا سال 1293 هجری شمسی به عنوان حاکم در ولایت مازندران، عراق و گلپایگان خدمت کرد.

آن‌گونه که در صفحه 49 کتاب «نمایشنامه‌نویسان ایران» نوشته حمید امجد آمده، موید‌الممالک سی و هفت ساله بود که فرمان مشروطیت صادر شد و مجلس شورای ملی تاسیس شد و تب و تاب مشروطه‌خواهی وی را فراگرفت و برای همیشه کار دولتی را رها کرد.

وی در همان دوران اقدام به انتشار روزنامه «صبح صادق» کرد که آشکارا اقدام به جانبداری آزادی‌خواهی می‌کرد و تا تیر 1287 هجری شمسی و روز به توپ بستن مجلس منتشر می‌شد، اما عوامل کودتای محمدعلی شاه علیه مجلس شورای ملی به دفتر روزنامه صبح صادق یورش می‌برند و پس از ویران کردن دفتر، روزنامه را تعطیل می‌کنند و مویدالممالک همراه با دامادش میرزا جوادخان تبریزی که سردبیر روزنامه صبح صادق نیز بوده به قفقاز فرار می‌کنند.

مویدالممالک پس از گریز به قفقاز حدود یک‌سال در شام، عثمانی آن روزگار و مصر زندگی می‌کند و سال 1288 به ایران بازمی‌گردد که مشروطه نیز پیروز شده بود و اقدام به انتشار روزنامه پلیس ایران می‌کند، ولی چند ماه پس از انتشار این روزنامه، وثوق‌الدوله دستور توقیف آن را صادر می‌کند، اما مویدالممالک از پا نمی‌نشیند و سال 1291 هجری شمسی روزنامه ارشاد را منتشر می‌کند.

نکته جالب اینجاست که این روزنامه چنان با اقبال مخاطبان خود مواجه می‌شود که پسوند نام خانوادگی این هنرمند بزرگ نیز برگرفته از همین نام است. مویدالممالک در کنار روزنامه‌نگاری به هنر تئاتر نیز توجه ویژه‌ای داشته و از شیوه نمایشنامه‌نویسی میرزاآقا تبریزی پیروی می‌کرد.

آثار نمایشی موید‌الممالک از نظر پیوند و ارتباط با اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران مشروطه‌ بسیار مورد توجه است و درحقیقت نمایشنامه‌نویسی سیاسی محسوب می‌شده است.

او با خلق آثار نمایشی معترض به اوضاع و احوال زمان خود به عنوان یکی از شاخص‌ترین نمایشنامه‌ نویسان عصر خود معرفی شد.

فکری ارشاد برای نخستین بار در ایران گروه نمایش تشکیل داد و نام «گروه نمایش عالی ارشاد» را برای آن انتخاب کرد و تمام نمایشنامه‌هایی که توسط این گروه اجرا می‌شد نیز از سوی خود ایشان نوشته می‌شد.

مویدالممالک برای این‌که تعداد بیشتری از مخاطبان امکان آشنایی با تئاتر و البته افکار وی پیدا کنند، نمایشنامه‌های خود را به صورت پاورقی در روزنامه ارشاد چاپ و منتشر می‌کرد و در نمایشنامه‌های خود نیز درصورت امکان از بخش‌های مختلفی از مقاله‌های خود استفاده می‌کرد.

از این هنرمند بزرگ کشورمان نمایشنامه‌هایی همچون سرگذشت یک روزنامه‌نگار، عشق در پیری، حکام قدیم و حکام جدید، سه روز در مالیه و چند نمایشنامه دیگر که با کمال تاسف تنها سه نمایشنامه نخست در دسترس قرار دارد و عمده بحث‌هایی که پیرامون این هنرمند بزرگ کشورمان می‌شود مربوط به سه متن نخست است که در این نوشته نام برده شد و حتی نمایشنامه سه روز در مالیه نیز مغفول مانده است.

مویدالممالک فکری ارشاد نه‌تنها خود به هنر این مرز و بوم خدمت کرده، بلکه فرزند دوم ایشان تحت عنوان معزالدیوان فکری ارشاد از هنرمندان نامدار تئاتر کشورمان است که استاد داریوش اسدزاده هرگاه نام ایشان را بر زبان جاری می‌کند سرتاپای وجودش غرق در شادی و احترام وافر در مقابل نام این هنرمند می‌شود.

پیمان شیخی‌ -‌ جام‌جم