روزی برای زمین پاک

از سال 1970 تاکنون اتفاقات بی‌شماری در عرصه زمین ـ این تنها محل سکونت بشر ـ رخ داده است و همه این اتفاقات، دوستداران محیط زیست را بر آن داشته تا این روز را بیش از پیش جدی بگیرند.

سال 1970 مقارن با آشفتگی‌های سیاسی جامعه جهانی بود؛ جهانی که در عین توسعه با مشکلات و از هم گسیختگی‌های متعددی دست به گریبان بوده است.

در همان سال پاره‌ای از وقایع دست به دست هم دادند تا نخستین روز زمین پاک در بیست و دوم آوریل جشن گرفته شود، اما در واقع بذر این روز از چندین سال پیشتر کاشته شده بود و آن زمانی بود که دانشمندان و حامیان محیط زیست در آمریکا از تاثیرات منفی رشد صنعتی آگاه شدند.

در دوران پس از جنگ جهانی رشد سریع صنعتی همراه شد با اثرات منفی همچون آلودگی آب و هوا. از آنجا که نهایت این مساله چیزی جز نابودی منابع زیستی نبود، واکنش‌های متعددی به دنبال داشت.

جنبش‌های زیست‌محیطی و روز زمین پاک

سال 1962 ریچل کارسون از اهالی پنسیلوانیا با انتشار کتاب بهار خاموش توانست شهرت بسیاری به عنوان یک بیولوژیست و نویسنده کسب کند.

این نویسنده علاقه‌مند به طبیعت، آشکارا از پخش آفت‌کش‌هایی همچون د.د.ت در زمین‌های کشاورزی انتقاد کرد.

وی خاطرنشان کرد: استفاده از چنین محصولاتی باعث نابودی جمعیت کثیری از پرندگان و حیوانات شده است.

از نظر او، این مساله برای بشر بسیار شرم آور است که محل زندگی خود را آلوده سازد. در حقیقت کتاب بهار خاموش به واسطه توجیه علمی مساله توانست حمایت عده کثیری را جلب کند. دیگر اتفاقاتی که در دهه 60 میلادی رخ داد، باعث آگاهی عموم نسبت به تخریب‌های زیست‌محیطی شد.

آلودگی هوا در شهر لس‌آنجلس، نیویورک و سایر مناطق شهری بزرگ آمریکا به چنان سطوح خطرناکی رسیده بود که سلامت ساکنان این شهرها عملا در معرض خطر بود.

سال 1968 کتاب پرفروش «بمب جمعیت» نوشته پاول ارلیچ چاپ شد. این کتاب که بر مساله بحران جمعیت و مشکلات ناشی از آن تمرکز داشت، موفقیت چشمگیری را کسب کرد.

در نهایت مهم‌ترین فاجعه زیست‌محیطی دهه 1960 آمریکا آخرین ضربه را به مردم وارد کرد. رودخانه کویاهوگا اوهایو از میان بسیاری از شهرهای صنعتی آمریکا گذر می‌کند، سال 1969 این رودخانه به صورت ناگهانی مشتعل شد و علت آن را تخلیه زباله‌های خطرناک صنعتی به رودخانه تشخیص دادند.

در همین برهه از زمان بود که سناتور نلسون از ایالت ویسکانسن آمریکا برای اولین بار پیشنهاد کرد مساله حفاظت از محیط زیست به یک اولویت ملی بدل شود.

نلسون در سال 1963 رئیس‌جمهور کندی را قانع کرده بود که به دلایل سیاسی یک تور حفاظت از منابع ملی سازماندهی کند. درست در همان سال بود که نلسون قانون منع استفاده از آفت‌کش د.د.ت را به کنگره ارجاع داد، در آن زمان حتی یک نفر از اعضا هم با او در این رابطه موافقت نکرد.

پس از آن نلسون از موفقیت برخی سازمان‌های کوچک مردمی آگاه شد که توانسته بودند در زمینه ترویج مباحث زیست‌محیطی در سطح محلی گام‌های مثبتی بردارند. با الهام از این مسائل و تشویق عموم مردم بود که نلسون در سخنرانی غیررسمی اعلام کرد درصدد است یک روز مشخص از سال را در تقویم ملی، تنها به زمین و مسائل مربوط به آن اختصاص دهد.

او در این سخنرانی به این مساله اشاره کرد که احتمالا این تنها راهی است که باعث می‌شود مسائلی همچون آلودگی، جنگل زدایی و سایر مباحث زیست‌محیطی در راس دستور کار سیاسی کشور آمریکا قرار گیرد. سرانجام در سپتامبر سال 1969 نلسون که در کنفرانسی واقع در سیاتل شرکت کرده بود، اعلام کرد بهار سال 1970 بهترین زمان برای ثبت روزی به نام روز زمین پاک است.

این سخنرانی به طور آشکار مردمی را که بشدت از مشکلات زیست‌محیطی متضرر شده بودند، تحت تاثیر قرار داد.

در ژانویه سال 1970 یک صفحه کامل از روزنامه نیویورک تایمز به این مطلب اختصاص داده شد. در این مقاله رسما به تاریخ بیست و دوم آوریل اشاره شد.

دو علت برای انتخاب این روز وجود داشت: نخست این که تعطیلی بهاره مدارس تمام شده بود و هوا هم رو به گرم شدن می‌رفت و دلیل دوم این که این روز با هیچ یک از تعطیلات رسمی تداخل پیدا نمی‌کرد.

پذیرش روز محیط زیست در جهان

در آن زمان مسئولیت برگزاری این مراسم را به عهده موسسات مستقل گذاشتند. دنیس هیز، مسئول اطلاع‌رسانی و پاسخگویی به سیل عظیم داوطلبان بود، اما تاکید عمده بر آن بود که این برنامه‌ها در سطح محلی سازماندهی شوند.

نخستین مراسم روز زمین پاک با شور و شوق فراوان مردم برگزار شد. بیشتر از 20 میلیون نفر از اقشار مختلف جامعه اعم از دانش‌آموزان مدارس، کارگران، زنان خانه‌دار، دکترها، مبلغان مذهبی، بانکداران، بازنشستگان، کشاورزان و... در این مراسم شرکت کردند.

اخبار این همایش روز بعد در روزنامه‌ها چاپ شد. نگرش مثبت به این روز بیشتر به آن دلیل بود که مردم با گوشت و پوست خود، مشکلات زیست‌محیطی را احساس کرده بودند.

سال 1990 روز زمین پاک رسما به عنوان یک واقعه مهم بین‌المللی در جهان به ثبت رسید. رفته رفته این روز جایگاه خود را در اذهان عموم باز کرده و متاثر شدن از آسیب‌های زیست‌محیطی منجر به این شده که فعالیت‌های زیست‌محیطی با آغوش باز مورد استقبال قرار گیرند. در حال حاضر این روز یک تفاوت عمده با روز نخست دارد و آن استفاده از لوگوهای دیجیتال در عصر اینترنت است.

به عنوان مثال تقویم مصور گوگل، لوگوی مخصوصی را به این روز اختصاص داده است. تصویری دور از واقعیت از بهشت عدن که در آن پانداها، پنگوئن‌ها و شیرها در صلح و آرامش با هم زندگی می‌کنند؛ در این تصویر خیالی یخ‌های قطبی از جنگل‌های ساوانای آفریقا فاصله کمی دارند.

اهمیت این روز بیشتر به این دلیل است که در پی آن توجه به مسائل زیست‌محیطی در سطحی جهانی مطرح شد، حفاظت از گونه‌های در معرض خطر جانوران، روز هوای پاک، اقداماتی برای جلوگیری از آلودگی آب آشامیدنی و هزاران مساله مهم دیگر در سایه روز زمین پاک مطرح شدند و توجه بسیاری از دوستداران محیط زیست را معطوف به خود ساختند.

بیشتر از 80 درصد مردم امروزه خود را طرفدار محیط زیست معرفی می‌کنند. اگرچه امروزه هوای آلوده، آب‌های سمی و سوراخ لایه ازن از مباحث مهم زیست‌محیطی هستند، اما دامنه این مباحث بشدت گسترده شده است.

همچنان که جهان بیش از پیش صنعتی می‌شود و زنجیره‌های عرضه و تقاضا شفافیت خود را از دست می‌دهند، درک پیامدهای زیست‌محیطی فعالیت‌های بشر نیز سخت تر و پیچیده تر شده است.

تصویب قوانین زیست‌محیطی را بدون شک باید یک گام اساسی در این زمینه به شمار آورد. آگاهی عموم باعث می‌شود اجرای این قوانین تسریع شود.

بجاست که در اینجا به اصل 50 قانون اساسی کشورمان اشاره شود: «... حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعدی باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌شود...».

متخصصان محیط زیست امیدوارند برگزاری چنین روزی سبب اتحاد هر چه بیشتر برای حفاظت از کره زمین باشد. در گذر سال‌ها بشر به این کره خاکی آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد کرده است و برای بسیاری این روز شاید بتواند سرآغاز تغییر نگرش نسبت به مسائل زیست‌محیطی باشد.

فعالیت‌های مردمی

آموزش یکی از مهم‌ترین ارکان اطلاع رسانی است. از این رو گروه‌های مختلف دست‌اندرکار معمولا ارائه بروشور و مطالب کوتاه زیست‌محیطی را در صدر برنامه‌های خود قرار می‌دهند.

مطالب درج شده در بروشورها باید مجموعه‌ای از یک سری اطلاعات کلی از وضعیت محیط زیست جهان، منطقه، کشور و حتی محل باشد.

در سال‌های اخیر توجه به درختان و مساله حفاظت از آنها جایگاه خاصی را در این بروشورها به خود اختصاص داده. حفاظت از درختان کهنسال به عنوان سمبل‌های شکوه طبیعت، مشارکت مردم را در ابعاد گسترده‌ای می‌طلبد.

گفتنی است محل دقیق چنین گونه‌های باارزشی نباید الزاما ذکر شود، لذا درج اطلاعات کلی از آنها منطقی تر است. افراد سودجو می‌توانند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به این گونه‌های باارزش وارد کنند.

یکی دیگر از فعالیت‌های مهم در این روز، مشارکت در بهسازی محیط زیست است. پاکسازی داوطلبانه یک رودخانه، یک پارک، محدوده‌ای مشخص از جنگل، جاده و... جزئی از این قبیل فعالیت‌ها هستند.

درختکاری شاید از بهترین نمونه‌های این فعالیت‌ها باشد، اما نباید فراموش کرد کاشتن درخت اخلاقا و عرفا تنها کاشت درخت نیست بلکه مستلزم مراقبت از آن در درازمدت است.

روز زمین پاک، زمان مناسبی برای آشنا کردن کودکان با محیط زیست است. کودکان سرشار از انرژی و اشتیاق برای درک محیط اطرافشان هستند. برنامه‌های گروهی نظیر تهیه روزنامه دیواری، سرودخوانی، بازدید از باغ‌وحش، نمایش فیلم‌های آموزشی و حتی ایجاد رابطه مستقیم میان دروس با محیط زیست می‌تواند کلید باز کردن این دنیای ناشناخته برای آنها باشد.

فرناز حیدری - جام جم