هیس! جشنواره شروع شد

هر چند واژه خوش‌تراش «استانداردسازی» را می‌شود از لابه‌لای بیشتر گفت‌وگوی دبیر جوان جشنواره شنید، اما اهالی سینما و حالا مخاطبان پیگیر این هنر هم می‌دانند تناقض عجیبی میان خود جشنواره و این واژه وجود دارد. جشنواره سی‌و‌یکم هم از این تناقض مستثنا نیست و همین که عمر دبیر یک جشنواره سینمایی از چهار سال به یک‌سال رسیده خود گواه این نکته است.

هر چند چهار سال هم برای دبیری یک جشنواره سینمایی کمی خنده‌دار است، اما باید عادت کنیم مشخصات جشنواره فجر را نمی‌توانیم با هیچ جشنواره دیگری در دنیا مقایسه کنیم.

ایرادات جشنواره‌ای که این روزها وارد چهارمین دهه خود شده همان‌هاست که دهه‌های آغازینش هم داشت؛ نمونه‌اش تعداد فیلم‌های بخش مسابقه. نگاه کنید به فهرست فیلم‌های بخش مسابقه در تمام جشنواره‌های سینمایی جهان و تعدادش را با بخش مسابقه سینمای ایران در تمام دوره‌های برگزاری‌اش مقایسه کنید.

استانداردسازی را شاید بتوان در نوع برگزاری جشنواره فجر جستجو کرد که بی‌انصافی است همین را دست‌مریزاد نگوییم. همین که این جشنواره پس از سه دهه توانسته است پیش از آغاز، برنامه نمایش فیلم‌هایش را منتشر کند، قدم روبه جلویی است که جای امیدواری دارد.

دو: ‌نگاهی به آمار کتابخوانی هم نیندازیم. وضع نشر کتاب را هم که رصد نکنیم. فقط کافی است چند ساعتی را در راسته کتابفروشان انقلاب پرسه بزنیم تا بفهمیم دیگر نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را نباید مهم‌ترین رویداد فرهنگی کشور بدانیم. ‌هیجان و شور و شوق جشنواره فیلم فجر با تمام کیفیت نداشته یا داشته‌اش، با تمام ایرادها و کمبودهایش آن را به مهم‌ترین رویداد فرهنگی سال تبدیل کرده است، ویترینی برای سینمای ایران. آغازی برای پیش‌بینی گیشه‌ها و ظهور چهره‌های جوان در سینما و ... . این ویژگی‌ها خیلی در قید و بند انتخاب دبیر،‌ تنوع جغرافیایی فیلم‌ها و سیاست‌های کلان جشنواره نیست. تمام شدن پیش فروش بلیت‌های جشنواره برای چندمین سال متوالی نشان‌دهنده همین موضوع است که جشنواره برای مخاطبان اصلی‌اش هنوز هم جشنواره است. درست مثل هواداران فوتبال این سرزمین. تیمشان ببازد یا ببرد، ‌فرقی ندارد. آنها هوادارند! بی‌هیچ ارزشگذاری از طرح این مقایسه باید قبول کنیم این سینما هم متعلق به هواداران و مخاطبانش است، شور و شوق همه سال‌ها را هنوز هم می‌توان در صف‌ سینماهای مردمی دید. بحث‌های آنها در صف جشنواره هنوز همان‌هایی است که همه این دهه‌ها بوده است. آنها بدون هر فیلتری که خبرها و رسانه‌ها و مسئولان و حاشیه‌ها می‌سازند به بیان دغدغه‌هایشان از سینما می‌پردازند. برای آنها فیلم تازه کارگردان مورد علاقه یا همکاری بازیگر دوست داشتنی‌شان با فیلمساز دوست نداشتنی جذابیت دارد. جشنواره از صف‌های تماشاگران مردمی آغاز می‌شود و همانجا هم تمام می‌شود. همین است که جشنواره فجر، هنوز هم جشنواره فجر است، فارغ از این‌که چقدر به استانداردهای یک جشنواره سینمایی نزدیک باشد.

مسابقه سینمای ایران (سودای سیمرغ)

جذاب‌ترین بخش جشنواره فجر طبیعی است که بخش مسابقه سینمای ایران است. برای همین است که چشم‌چشم کردن میان نام‌های تازه و آشنا در فیلم‌های این بخش و حدس زدن درباره فیلم‌های تازه آنها از بخش‌های دوست داشتنی گپ‌هایی است که دوستداران هنر هفتم دارند اما اگر بخواهیم این دوره از جشنواره را با سال‌های گذشته مقایسه کنیم، اولین نکته در این بخش نبود چهرهای صاحب نام در این دوره از جشنواره است که شور و هیجان جشنواره را کمی کاهش می‌دهد و البته طرف دیگر این قضیه که مثبت است به حضور چهره‌های تازه‌ای مربوط است که شاید بتواند منتقدان سینما و پیگیران آن را شگفت‌زده کند.

این کشف‌ها گاهی آنقدر دلچسب است که می‌تواند نبود نام‌های بزرگ در جشنواره را خیلی زود به فراموشی بسپارد. سال‌های گذشته هم از این دست فیلم‌ها بودند. «نفس عمیق» پرویز شهبازی یکی از نمونه‌های دم دست است که اتفاقا امسال پس از چند سال در این بخش هم فیلمی از این کارگردان حضور دارد.

داریوش مهرجویی و علیرضا داوودنژاد را که نادیده بگیریم، جشنواره پر است از همین کشف‌ها. مازیار میری که دو سال پیش با سعادت‌آباد یکی از خوب‌های جشنواره فجر بود امسال هم با «حوض نقاشی» حضور دارد و می‌تواند یکی از وسوسه‌های جشنواره باشد. بهرام توکلی کمی کارش را سخت کرده است. فیلمساز جوان و خوش‌آتیه با سه فیلم خوبش انتظارها را بالا برده است و منتقدان منتظرند ببینند فیلم تازه او یعنی «آسمان زرد کم‌عمق» چه از آب درآمده است.

بهنام بهزادی که با فیلم آرام «تنها دوبار زندگی می‌کنیم» در جشنواره بیست‌و‌هشتم توانسته بود نامش را به عنوان سینماگری خوشفکر مطرح کند، امسال با فیلم «قاعده تصادف» کنجکاوی منتقدان را برانگیخته است. مسعود ده‌نمکی هم حالا چند سالی است نمک جشنواره است و حضورش در جشنواره آنقدر جالب است که تماشاگران را راهی سالن سینما کند. حضور چهره‌های جوانی چون بهروز شعیبی، هادی مقدم دوست، فرزاد اژدری و... می‌تواند یکی از نقاط ارزنده جشنواره فجر سی‌و‌یکم باشد.

داورها، ستاره‌های جشنواره

پس از چند سال کش‌و‌قوس درباره ترکیب هیات داوران، حالا مسئولان جشنواره به این نکته تاکید می‌کنند که بالاخره ترکیب امسال، یک ترکیب کاملا سینمایی است، هر چند این کار از حساسیت داوری‌ها کم نمی‌کند. داوری‌های جشنواره فیلم فجر چند سالی است از خود فیلم‌ها تماشایی‌تر شده و همین است که داوران هم به نوعی به ستاره‌های جشنواره تبدیل شده‌اند.

امسال بخش سینمای ایران را رسول صدرعاملی، مهدی فخیم‌زاده، بهروز افخمی، سید داوود میرباقری، سید ضیاءالدین دری، جمال شورجه و مصطفی شایسته داوری می‌کنند. می‌شد این ترکیب را براحتی حدس زد و البته چندان تفاوتی با سال گذشته ندارد.

داوری بخش سینما حقیقت یعنی فیلم‌های مستند را محمدرضا اصلانی، رضا پورحسین، مهرداد اسکویی، حبیب احمدزاده و مرتضی شعبانی قضاوت می‌کنند و بالاخره داوری بخش نگاه نو، یعنی بخش فیلم اولی‌ها هم به عهده حسین زندباف، ابراهیم فیاض، مسعود فراستی، مینو فرشچی، فریدون حسن‌پور، مانی حقیقی و محمدرضا عرب است.

بزرگداشت‌ها

همچون سال‌های گذشته، جشنواره فیلم فجر امسال هم محل بزرگداشت چند چهره سینمایی است. سی‌و‌یکمین دوره جشنواره قرار است از جمشید مشایخی، پرویز شیخ طادی، مهری شیرازی، جهانگیر الماسی و نادر طالب‌زاده قدردانی کند، هر چند پرویز شیخ طادی همان ابتدای کار اعلام کرد ترجیح می‌دهد این کار از سوی جشنواره صورت نگیرد و محمدرضا عباسیان، دبیر جشنواره با احترام به این تصمیم، نام او را از فهرست بزرگداشت‌های امسال حذف کرد. شیخ طادی سال گذشته با فیلم «روزهای زندگی» توانسته بود چند سیمرغ جشنواره را از آن خود کند.

چه رویاهایی می‌آیند

یکی از بخش‌های پرخبر و هیجان‌انگیز جشنواره فجر نمایش فیلم‌های روز دنیاست. بخشی که از همان دوره‌های اول این جشنواره سی ساله مورد توجه بوده است. همان سال‌های ابتدایی وقتی جشنواره فیلمی از آندره تارکوفسکی به زبان اصلی و بدون زیرنویس نمایش می‌داد، صف‌های سینما دیدنی‌تر از فیلم کارگردان روس بود. اما این اتفاق حالا از نوع دیگری در جشنواره می‌افتد. هم فیلم‌ها زیرنویس دارد و هم البته کیفیت پخش آنها قابل مقایسه با گذشته‌ها نیست.

فیلم‌هایی که می‌توان به صورت سه‌بعدی دید اغلب انیمیشن هستند (می‌توان گفت تمامشان). نام این فیلم‌ها به نوشته سایت جشنواره از این قرار است: عصر یخبندان 4، نارنیا 3، میراث ترون، هری پاتر 7، چگونه اژدهای خود را تعلیم دهیم، ماداگاسکار 3، شجاع، پاندا کونگ‌فوکا 2، ماشین‌ها 2، باران با کوفته قلقلی، خوش‌قدم 2، هنر پرواز (مستند)، دنیای اقیانوس (مستند)، شمشیرهای پرنده، افسانه نگهبان، رویای قبل از کریسمس، آستریکس و ابلیکس، خانه هیولا، نمو و جوجه کوچولو.

اما فیلم‌های دیگری هم در جشنواره روی پرده می‌رود که هر چند از تکنولوژی سه‌بعدی برخوردار نیست اما فیلم‌هایی‌ است که ارزش فراوانی برای دیدن دارد. شاید یکی از مهم‌ترین‌هایش آخرین ساخته میشائیل هانکه، کارگردان اتریشی است که یکی از نامزدهای اصلی اسکار امسال است. «عشق» فیلم تازه این کارگردان در جشنواره فیلم فجر روی پرده می‌رود و دیدن این اثر روی پرده لذتی دوچندان دارد. سینمای لهستان با نمایش هفت فیلم از فیلمسازان این کشور در سی‌و‌یکمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر مرور می‌‌شود که در این میان دو فیلم از آندره وایدا، کارگردان سرشناس لهستانی میان فیلم‌ها دیده می‌شود.

جت لی هم روی پرده جشنواره سی‌و‌یکم می‌رود تا تنوع فیلم‌های خارجی به نمایش درآمده آنقدر باشد که مخاطبان را مجاب کند به دیدنشان بروند.

آنونس به بهرام عظیمی رسید

بهرام عظیمی، چهره‌ای دوست داشتنی است. حتی اگر اولین فیلم بلند انیمیشن ایران را که او پس از سال‌ها مرارت ساخت و به نمایش گذاشت را هم ندیده باشید به گواه همان شخصیت‌های دوست داشتنی انیمیشن‌های ترافیک می‌توانیم به دوست داشتنی بودن بهرام عظیمی پی ببریم. امسال او سازنده آنونس جشنواره است، آنونسی که حالا پس از مدت‌ها دارد جدی گرفته می‌شود و این یکی دیگر از تغییراتی است که پس از سه دهه دارد جا می‌افتد. باید انتظار طنازی‌های این کارگردان را در آنونس هم جستجو کرد. یزدان عشیری، مدیر روابط عمومی سی‌ویکمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر گفته است با توجه به اهمیت آنونس جشنواره که معرف هویت معنایی و محتوایی و به نوعی شناسنامه جشنواره است، تصمیم گرفته شد ساخت آنونس جشنواره بین‌المللی فیلم فجر به یکی از کارگردانان انیمیشن برجسته کشور سپرده شود.

سینماهای جشنواره کدامند؟

هر چند این روزها نام سینماها به دلیل دعواهای متولیان اکران خط‌کشی شده است، اما در ایام جشنواره این داستان کمی به فراموشی سپرده شده است و حداقل خود سینماها چند روزی دعواهایشان را به عقب انداخته‌اند.

در جریان برگزاری سی‌و‌یکمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، سینمای صحرا به صنوف مختلف سینما، سینما آفریقا به تهیه‌کنندگان سینما و سینما بهمن یک و دو و سینما قلهک به سازمان‌ها و ارگان‌ها اختصاص یافته است.

در ضمن مرکز همایش‌های برج میلاد نیز همانند سال گذشته ویژه اهالی رسانه و سینماگران، فیلم‌های جشنواره را به نمایش می‌گذارد.

سینماها و پردیس‌های راگا، ملت، تماشا، فرهنگ، تماشا، شکوفه، فلسطین، جوان، آفریقا، صحرا، ایوان شمس و آزادی نیز فیلم‌های سی‌و‌یکمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر را برای علاقه‌مندان سینما و عموم مردم نمایش می‌دهد.

در شهرهای دیگر هم وضع به همین منوال است. استان فارس با سینماهای ایران، سعدی، حافظ، استان خراسان رضوی با سه سالن هویزه 1 و 2 و 3، استان قم با سینما توس1و 2، استان همدان با سینما قدس و مجتمع شهید آوینی، استان کرمان برای اولین بار در رفسنجان با سینما گلستان 1 و 2، استان کردستان با 2 سالن پردیس بهمن، استان قزوین با سینما مهتاب، استان کرمانشاه، سینما آزادی، استان اصفهان با سینما ساحل، سپاهان و خانواده و استان گیلان با سینما سپیده رود و رشت 1 و 2 دیگر میزبانان جشنواره فیلم فجر هستند.

میثم اسماعیلی ‌- جام‌جم

یادداشت شفاهی

جشنواره، نقطه پایان اختلافات
داریوش مهرجویی / کارگردان

جشنواره فجر به امسال و پارسال منحصر نیست، قدمتی طولانی دارد و مهم‌ترین اتفاق سینمایی سال است.

با هر شرایطی و در هر فضایی که زمان برگزاری این جشنواره فرامی‌رسد، سینمای ایران به سمت تحرک و پویایی می‌رود.

امسال همه سینماگران و اهالی سینما، سال سخت و پرمناقشه‌ای را گذراندند، اما به نظر من اگر قرار باشد نقطه پایانی برای همه اختلاف‌ها و درگیری‌ها در نظر بگیریم ،هیچ مناسبتی بهتر از جشنواره فیلم فجر نیست.

این جشنواره می‌تواند فرصت مناسبی برای کنارگذاشتن اختلاف‌ها و ایجاد فضایی مثبت و آرام در جامعه سینمایی باشد. به جای درگیر شدن بر سر اختلاف‌ها و بحث‌های قدیمی، بهتر است همه ما خود را برای برگزاری هر چه بهتر جشنواره آماده کنیم و این فرصت را برای کنارگذاشتن اختلاف‌ها و کینه‌ها غنیمت بدانیم.

مطمئن باشید امسال هم مثل هر سال، چند فیلم خوب و توجه‌برانگیز خواهیم داشت. جشنواره فجر در هیچ دوره‌ای خالی از فیلم خوب نبوده و امسال هم کم یا بیش با همین وضع روبه‌رو خواهیم بود.

حالا ممکن است تعداد فیلم‌ها و چهره‌های مطرح در دوره‌ای زیادتر باشد و در دوره‌ای کمتر، اما اصل و ریشه جشنواره فیلم فجر یکی است و امکان ندارد از ریشه خشک شود یا هیچ تاثیر مثبتی روی سینمای ما نگذارد. این ماییم که باید خوشبین باشیم و از متوقف ماندن روی اختلاف‌ها و نقاط منفی پرهیز کنیم.