دروغگو‌ کم حافظه است!

متاسفانه دروغ زنجیره‌ای از واکنش‌ها را ایجاد می‌کند که کل جامعه را می‌تواند تحت تأثیر قرار دهد. اگر دلیل اجتماعی دروغگویی را از افراد مختلف جویا شویم در نهایت به این نتیجه می‌رسیم که اکثر افرادی که دست به دروغگویی می‌زنند می‌خواهند تصویر و وجهه مثبتی به سایرین و حتی خودشان نشان دهند. این موضوع دقیقا ریشه در عزت نفس انسان دارد و در واقع افراد به محض این که عزت نفس خود را در معرض خطر می‌بینند دست به دروغ گفتن می‌زنند.

دروغ گفتن معمولا نوعی اضطراب و استرس در فرد ایجاد می‌کند در این میان اگر چه بسیاری از افراد دروغگو سعی می‌کنند در زمان دروغ گفتن استرس و اضطراب خود را مخفی کنند. اما برخی تغییرات فیزیولوژیکی در رفتارشان ایجاد می‌شود. اولین نشانه این است که فرد دروغگو دچار اضطراب می‌شود و مدام عرق می‌کند. در عین حال یکی از نشانه‌های بارز دروغگویان این است که حافظه قوی ندارند و چون زیاد دروغ می‌گویند، فراموش می‌کنند چه چیزی را در چه موقعیتی گفته‌اند، بنابراین ضد و نقیض حرف می‌زنند و قادر نیستند عینا همان کلمات را تکرار کنند و اغلب وقتی با این درخواست روبه‌رو می‌شوند، از کوره دررفته و عصبانی می‌شوند.

همچنین در زمان دروغ گفتن صدای فرد عوض می‌شود. در واقع از آنجا که مغز صدای ما را کنترل می‌کند، در زمان دروغ گفتن ترس از لو رفتن باعث تغییر شکل صدا می‌شود.

از طرف دیگر اگر دقت کنید افراد در زمان دروغ گفتن حرکات خاصی از خود نشان می‌دهند. نگاه‌های ثابت و خیره دارند یا مدام پلک می‌زنند و گاهی پلک‌های خود را می‌مالند.

برخی از حرکات دیگر هم می‌تواند نشانه دروغ گفتن باشد. برخی خیلی تکان می‌خورند و برخی بسیار آرام و بی‌حرکت باقی می‌مانند. بالا انداختن مداوم تنه هنگام سخن گفتن، سرفه کردن داخل مشت‌های خود و بالا بردن دست بالای سر هم از دیگر نشانه‌های شناخت دروغگویان است.

محققان همیشه به دنبال پیدا کردن دلیل اصلی دروغ گفتن هستند و سعی می‌کنند با دلایل علمی این رفتار را توجیه کنند. به اعتقاد محققان چنانچه ثابت شود مغز در بروز این رفتار نقش دارد باید تغییراتی در مغز اتفاق بیفتد که منجر به دروغ‌پردازی شود چرا که این یک رفتار خودکار به شمار نمی‌رود. به همین دلیل هم بررسی‌های متنوعی را برای اثبات این فرضیه انجام داده‌اند. در بررسی‌ها و اسکن‌های مغزی بسیاری از افراد مشخص شده است مغز افراد دروغگو بسیار متفاوت از افراد راستگو عمل می‌کند. دستگاه‌های دروغ سنجی که سال‌های سال مورد استفاده قرار می‌گرفت با در نظر گرفتن حالات روحی و روانی فرد متهم مانند عرق کردن، بالا رفتن ضربان قلب، لرزش صدا و دست‌ها و... عمل می‌کردند. البته به‌طور کلی این دستگاه‌ها قابل اعتماد نبودند و نمی‌شد به نتایج آن استناد کرد. در سال‌های اخیر با روی کار آمدن دستگاه‌های MRI و بررسی امواج مغزی افراد مختلف، محققان امیدوارند بتوانند وجود چنین دستگاه‌هایی حتی در دادگاه‌ها و شناسایی متهمان واقعی از بیگناهان استفاده کنند. به گفته محققان نقاط برجسته و ویژه‌ای در مغز وجود دارند که مختص دروغ گفتن و راستگویی است و اندازه این نقاط توسط MRI قابل اندازه‌گیری هستند.

همچنین مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد مغز افرادی که دروغ می‌گویند کندتر از افراد راستگو فعالیت می‌کند. در واقع دروغ گفتن اثرات و ردپایی را روی مغز به جای می‌گذارد که از طریق MRI قابل تشخیص است. در موقع دروغ گفتن نسبت به راست گفتن مغز باید تلاش بیشتری کند. دروغگویی باعث ایجاد نوعی فعالیت در بخش جلویی مغز در نقطه پیشانی و نیز منطقه دم اسبی مغز و مناطق میانی گیجگاهی و نیز نقاط حاشیه‌ای آن می‌شود که برخی از این مناطق در واکنش‌های عاطفی مغز دخالت دارند. در نقطه مقابل، زمانی که فرد راست می‌گوید، نمودارهای به دست آمده از MRI فعالیت بخشی از لُب قدامی(جلویی)، شقیقه‌ای و چین کمربندی مغز را نشان می‌دهد.

اسکن‌هایی که از مغز افراد گرفته شده 14 منطقه فعال مغزی را در زمان دروغ گفتن نشان می‌دهد. این در حالی است که در زمان راست گفتن تنها 7 منطقه فعال مشاهده شده است. دروغ گفتن باعث می‌شود مغز برای سرکوب کردن واقعیت، دروغ‌پردازی بیشتر و پیش بردن هدفی که باعث دروغگویی شده، سخت‌تر و بیشتر فعالیت کند. البته تحقیقاتی که تاکنون صورت گرفته روی دروغ‌های بزرگ بوده و تاکنون مطالعاتی روی دروغ‌های کوچک و پیش پا افتاده انجام نگرفته ولی نتایج به دست آمده نشان می‌دهند برخی دروغ‌ها به علت بزرگ بودنشان انرژی بیشتری از مغز می‌گیرند. همچنین برخی دروغگویان قهارتر از افراد دیگر هستند و طبیعتا این موضوع روی فعالیت مغزی آنها هم تأثیر می‌گذارد و فرآیند بررسی را پیچیده‌تر می‌کند.

نکته جالب این است که از زمانی که تصمیم می‌گیریم دروغ بگوییم و واقعیتی را پنهان کنیم حدود 800 میلی ثانیه طول می‌کشد. آنچه با مطالعات مختلف به اثبات رسیده، این است که مغز در موقع دروغ گفتن دیگر سرعت عمل قبل را ندارد و دروغ گفتن نسبت به راستگویی زمان بیشتری می‌برد. به عبارت دیگر، فعالیت مغز که در زمان دروغ گفتن بیشتر می‌شود باعث کاهش قابلیت این عضو در ذخیره کردن اطلاعات و پردازش آنها می‌شود. به همین دلیل است که می‌گویند دروغگو همیشه کم حافظه می‌شود. این جمله دقیقا با بررسی‌هایی که روی امواج مغزی صورت گرفته مطابقت دارد و آن را اثبات می‌کند. محققان امیدوارند در آینده‌ای نزدیک بتوانند به‌واسطه این امواج مغزی الگوها و نقشه‌هایی از مغز تهیه کنند.

ندا اظهری