رصدخانه مراغه؛ بزرگترین رصدخانه جهان قبل از اختراع تلسکوپ

به گزارش مهر، مجموعه تاریخی افلاک نما و رصد خانه مراغه، یادآور دوران طلایی و پیشتازی ایران در عرصه علم و فرهنگ جهان است.

مجموعه افلاک نما و رصد خانه شهرستان مراغه دارای بزرگترین و پیشرفته ترین رصد خانه جهان تا قبل از دوره اختراع تلسکوپ بوده است.

تراب محمدی، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی در این خصوص می گوید: اهمیت این منطقه به لحاظ تاریخی و علمی به قدری زیاد است که برگزاری دهها همایش و کنفرانس و هم اندیشی نیز برای بررسی و تحلیل این عظمت کافی نیست.

وی می افزاید: نام مراغه همیشه با نام یکی از بزرگترین مراکز پژوهشی نجومی یعنی رصدخانه خواجه نصیرطوسی همراه است، رصد خانه ای که در زمان پایتختی مراغه توسط هلاکو خان مغول ساخته شده است.

به گفته محمدی و بر اساس منابع تاریخی، این مجموعه که امروزه فقط آثار کمی از آن باقی مانده است، درسال657 به دستور هلاکو و همت خواجه نصیرالدین طوسی بنا شده است و درساختمان و تشکیل آن شخصیت هایی چون علامه قطب الدین فخرالدین مراغی، محی الدین مغربی، علی بن محمود نجم الدین الاسـطرلابی و دیگر بزرگان آن روزگار شرکت داشته اند.

دبیر کارگروه میراث فرهنگی و گردشگری استان عنوان می کند: بنای رصـدخانه ، 15سال به طول انجامیده است و در این مدت به امر هلاکو  کتابها و اسباب و آلات علمی و نجومی بسیاری در آن جمع شد.

وی تصریح می کند: به گواهی تاریخ این مجموعه تا سال 703 هجری یعنی تا زمان سلطان محمّد خدابنده مشغول به کار و آباد بوده ولی پس از آن بر اثر عوامل متعدد همچون تغییر پایتخت و بی توجهی حکام رو به ویرانی رفت و درحال حاضر آثاری از بناهای متعلقة آن باقی مانده است.

به گفته رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی تاریخ ویرانی این بنای ارجمند بطور دقیق مشخص نیست ولی در نوشته های حمدالله مستوفی در سال 720 به ویران بودن آن اشاره شده است.

وی می افزاید: اهمیت رصد خانه مراغه نه تنها به دلیل اهمیت تاریخی بلکه به خاطر علم و دانشی است که در آن گرد هم آمده بود و سالها بر جهان تاثیر گذاشت چنانکه این رصد خانه کتاب‌خانه‌ای با ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذات الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی‌متر، کره‌های ذات الحلق، حلقه انقلابی، حلقه اعتدالی و حلقه سموت، زیج ایلخانی که شهرت جهانی دارد و بسیاری آثار و اشیای دیگر را شامل می شده است.

در همین حال، مطالعه طرح بازسازی رصدخانه خواجه نصیرالدین طوسی مراغه انجام شده و نقشه‌های مکانیکی و قابل اجرای آن آماده شده است.

با اجرای این طرح که از مصوبات دولت است این رصدخانه به یک مرکز تحقیقات نجوم واقعی و موزه نجوم تبدیل می‌شود.

به گفته مسئولان این مرکز، طرح بازسازی این رصدخانه پس از بازدید از چندین رصدخانه خارجی از جمله سمرقند و چین که با الگوبرداری از رصدخانه مراغه احداث شده‌اند، آماده اجرا شده است.

در این طرح کارگاه ریخته‌گری، کتابخانه، کره سماوی برای رصد، ساعت‌های آفتابی و غیره که در دوران خواجه نصیر دراین رصدخانه موجود بودند طراحی شده است.

بر این اساس، دولت به دنبال خواسته مردم منطقه برای تبدیل این رصدخانه به یک مرکز علمی و تحقیقاتی، بازسازی این رصدخانه را تصویب کرده است و در سال گذشته چهار میلیارد ریال برای انجام این طرح اعتبار تخصیص داده است.

به هرحال، بازسازی این رصدخانه مراغه را به یک مرکز تحقیقات نجوم پیشرفته تبدیل کرده و برای ارتقا و گسترش دوباره این علم در ایران کمک خواهد کرد.

گفتنی است رصدخانه مراغه 167 سال پیش از احداث رصدخانه سمرقند ساخته شد و در زمان آبادانی یکی از معتبرترین رصدخانه های جهان بوده است.

در آن زمان به فرمان قوبیلای قاآن امپراطور چین و برادر هلاکو خان کارشناسانی برای آموزش و الگو برداری از رصدخانه مراغه به این شهر آمده، پس از مراجعت به چین رصدخانه ای به تقلید از رصدخانه مراغه ساختند.

علاوه بر رصدخانه چین همچنین رصدخانه های سمرقند، استانبول و هند از روی رصدخانه مراغه ساخته شده اند.

رصد خانه مراغه با شماره 1675 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و بررسی ها و مطالعات بر روی این بنای ارزشمند همچنان ادامه دارد.

شهرستان ‪ ۲۴۰‬هزار نفری مراغه در ‪ ۱۴۷‬کیلومتری جنوب تبریز ، مرکز استان آذربایجان شرقی واقع است.