فراتر از یک رویداد هنری، آیینی برای انتقال مفاهیم فرهنگی و ملی 

برگزاری چنین‌رویدادی ما را برآن داشت تا با مهدی مذهبی، مدیرعامل سازمان زیباسازی شهر تهران دراین‌باره به گفت‌و‌گو بنشینیم.

مجسمه‌های تازه نصب‌شده در میدان انقلاب با درونمایه حماسی درحالی اخیرا در میدان انقلاب درمعرض دید شهروندان قرارگرفته‌اند که درماه‌های اخیر، به‌خصوص بعداز جنگ ۱۲ روزه، بحث هویت ملی بیش‌از‌پیش پررنگ شده و در این راستا برخی از اهالی هنر تلاش کرده‌اند تا به‌فراخور تخصصشان، آثاری دراین ارتباط ارائه دهند؛ اساسا ساخت مجسمه‌هایی ازاین‌دست چقدر می‌تواند در نهادینه‌کردن مضامین مهم این‌چنینی در بطن شهر تاثیرگذار باشند؟
بی‌تردید، هنر شهری یکی از نیرومندترین ابزار‌های بیان هویت فرهنگی و ملی است. مجسمه‌ها صرفا سازه‌هایی از فلز یا سنگ نیستند؛ آنها روایتگر روح، تاریخ و باور‌های یک ملت‌اند. در روزگاری که ملت ایران با جلوه‌هایی از وحدت و استقامت شناخته می‌شود، خلق چنین آثاری می‌تواند روح جمعی و عزت ملی را در کالبد شهر تثبیت کند. مجسمه‌های هویتی پیام‌آور اقتدار و استقلال‌اند و در واقع حافظه فرهنگی یک ملت را در منظر عمومی شهر مجسم می‌کنند.

سؤالی که دراین‌بین مطرح می‌شود این است که معیار سازمان زیباسازی شهر تهران برای انتخاب سفارش کار به هنرمندان چه بوده؟ آیا این گروه از هنرمندان صرفا به‌دلیل سابقه کار‌هایی که با سازمان انجام داده‌اند، در این پروژه‌ها حضور دارند یا ملاک‌های دیگری مد نظر است؟ 
انتخاب هنرمندان بر پایه ترکیبی از شایستگی حرفه‌ای، خلاقیت، تجربه و همسویی فکری با رویکرد‌های فرهنگی و ظرفیت‌های منظر شهری انجام می‌شود. در بسیاری از پروژه‌ها، فراخوان‌های عمومی منتشر می‌شود تا زمینه مشارکت گسترده‌تر فراهم باشد. در پروژه‌هایی که حساسیت ملی یا زمان محدود دارند، از میان هنرمندان صاحب‌نام و مورد اعتماد دعوت به همکاری می‌شود. قدر مسلم این‌که هدف، حفظ توازن میان شفافیت در انتخاب و تضمین کیفیت در اجراست. 

از زمانی که خبر‌هایی مبنی بر نصب این مجسمه‌ها در اصلی‌ترین میدان پایتخت منتشرشده، با واکنش‌های مختلفی از سوی هنرمندان این وادی روبه‌رو بوده است. به‌خصوص این‌که برخی بر این باورند که چرا سپردن ساخت این آثار به عده‌ای از هنرمندان در سکوت خبری و بدون تعامل با انجمن مجسمه‌سازان صورت گرفته است؛ پاسخ شما به ابهامات پیش‌آمده در این زمینه چیست؟ 
هیچ‌گاه هدف پنهان‌کاری نبوده است. پروژه به‌دلیل ماهیت خاص و محدودیت زمانی در فضایی حرفه‌ای و متمرکز پیش رفت تا کیفیت نهایی اثر تضمین شود. سازمان زیباسازی خود را بخشی از جامعه هنری می‌داند و در ادامه نیز، تعامل با هنرمندان از طریق نشست‌های تخصصی و فراخوان‌های عمومی ادامه خواهد داشت. ما باور داریم هنر شهری بدون حضور فعال هنرمندان معنا نمی‌یابد. 

موضوع مجسمه‌های شهری از گذشته تاامروز همواره محل بحث و اختلاف نظر از سوی هنرمندان و شهروندان، از منظر اشکالات فنی و تخصصی در نصب و جانمایی تا عدم تناسب محتوایی آثار با میادین و خیابان‌ها بوده است؛ باتوجه به این‌که درحال حاضر تصدی این امر بر عهده شما گذاشته شده است، برنامه‌ای برای ساماندهی این حیطه دارید؟
بله، این مساله از محور‌های اصلی اصلاحات در دوره جدید مدیریت است. کمیته‌ای تخصصی از معماران، طراحان شهری و هنرمندان تشکیل شده تا پیش از اجرای هر پروژه، تناسب اثر با محیط، بافت فرهنگی و اجتماعی بررسی شود. هم‌چنین دستورالعمل جدیدی درحال تدوین است تا جانمایی آثار از حالت سلیقه‌ای خارج شده و به فرآیندی کارشناسی و شفاف تبدیل شود. هدف ما تبدیل تهران به یک «گالری باز شهری» است؛ شهری که در آن هر اثر در جای درست خود معنا پیدا کند. 

نکته دیگر، پتانسیل گسترده مجسمه‌سازی شهری است که به‌نظر می‌رسد در این‌سال‌ها خیلی‌کم از آن برای ساخت المان‌ها و یادمان‌های تاریخی و ادبی در قالب‌های حجم، مجسمه، سفال و حتی نقاشی دیواری بهره گرفته شده است؛ به‌نظر شما چقدر ممکن است در آینده از این ظرفیت به‌نفع ساماندهی مبلمان شهری بهره گرفته شود؟
رویکرد ما حرکت از کمیت به کیفیت است. دیگر صرفا تعداد آثار اهمیت ندارد، بلکه هر پروژه باید حامل معنا و پیام فرهنگی باشد. دراین مسیر، پیوند میان هنر، هویت و فضای شهری محور اصلی کار ماست. همکاری با دانشگاه‌ها، انجمن‌های هنری و متخصصان منظر شهری را گسترش داده‌ایم تا هر اثر نتیجه گفت‌وگویی میان اندیشه و زیبایی باشد، نه صرفا محصول یک سفارش اجرایی. 

ما در ادوار گذشته شاهد برگزاری سمپوزیوم‌های مجسمه‌سازی بودیم و در هر دوره، هنرمندان به‌مدد یک متریال به خلق اثر می‌پرداختند؛ بزرگ‌ترین دستاورد این جریان، مواجهه نزدیک مردم با پروسه شکل‌گیری یک اثر هنری از آغاز تا پایان بود؛ خود شما چنین حرکت‌هایی را چطور می‌بینید؟ 
در برخی سال‌ها فاصله میان نهاد‌های اجرایی و جامعه هنری باعث کاهش مشارکت هنرمندان در پروژه‌های شهری شد. اکنون طراحی پلتفرمی در دست انجام است تا همه مجسمه‌سازان بتوانند در فضایی شفاف طرح‌های خود را ارائه دهند. همچنین پروژه‌های ملی با مضامین تاریخی، اسطوره‌ای و حماسی تعریف شده تا ظرفیت هنرمندان جوان و پیشکسوت به‌طور همزمان فعال شود و جایگاه هنر حجمی در هویت بصری شهر احیا شود. مراسمی که روز گذشته باعنوان رونمایی از مجسمه «زانو زنندگان در برابر ایران» در میدان انقلاب از نظر‌ها گذشت، مراسمی روایت‌محور بود که با حضور مردم، هنرمندان و مسئولان برگزار شد. در این آیین، قطعاتی موسیقایی با موضوع ایران توسط گروه ارکستر‌سمفونیک تهران و چند خواننده مطرح کشور اجرا شد. هدف سازمان این بود تا چنین رویدادی فراتر از یک رونمایی صرف، به آیینی فرهنگی و ملی تبدیل شود. طبعا حضور آثار هنری در فضا‌های شهری، شهر را برای شهروندان و گردشگران جذاب‌تر و خاطره‌انگیزتر می‌کند. مجسمه‌ها علاوه بر جنبه زیبایی، نقشی هویت‌ساز و خاطره‌ساز دارند و از‌همین‌رو سازمان زیباسازی با جدیت در این عرصه فعال است. برگزاری سمپوزیوم‌ها و رویداد‌های هنر شهری هم باهدف تعامل مستقیم میان مردم و هنرمندان همواره مورد تاکید بوده است. اگرچه برگزاری برخی از این رویداد‌ها در سال‌های اخیر به تعویق افتاده، اما برنامه‌ریزی برای احیای دوباره آنها آغاز شده و جزئیات آن در زمان مناسب اعلام خواهد شد.