پیوند ادبیات کهن و هنر نمایش در جشنواره ملی اقتباس

دومین جشنواره ملی تئاتر اقتباس در شاهین‌شهر، فراتر از یک رویداد هنری صرف، به محملی برای گفت‌وگوی میان ادبیات غنی فارسی و زبان گویای هنرهای نمایشی تبدیل شد؛ میدانی که در آن، از یک‌سو بر ضرورت شکستن انحصار پایتخت در فعالیت‌های فرهنگی و هنری تأکید شد و از سوی دیگر، زنگ خطر «رویداد محوری» و لزوم تبدیل جشنواره‌ها به یک جریان پایدار و پویا به صدا درآمد تا چراغ تئاتر مبتنی بر ریشه‌های فرهنگی، همواره روشن بماند.

پرده آخر در شاهین‌شهر

تالار بزرگ شیخ‌بهایی شاهین‌شهر، شامگاه پنجشنبه 24 مهرماه میزبان آیین اختتامیه دومین جشنواره ملی تئاتر اقتباس بود؛ رویدادی که با حضور چشمگیر اساتید برجسته، هنرمندان، مدیران فرهنگی و علاقه‌مندان به هنرهای نمایشی از سراسر کشور، به نقطه اوج خود رسید. فضای این مراسم، ترکیبی از شور و هیجان اعلام نتایج و تأمل در باب آینده تئاتر ایران بود و سخنرانان، هر یک از زاویه‌ای به اهمیت این رویداد و ضرورت‌های پیش روی هنر نمایش پرداختند.
رضا مردانی، مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با تأکید بر سیاست «عدالت فرهنگی»، برگزاری جشنواره‌هایی از این دست در شهرهایی چون لاهیجان، مریوان و شاهین‌شهر را گامی مهم در راستای تقویت هویت ایران اسلامی و نمایش عظمت هنر نمایش در سراسر ایران دانست. او با بیان جمله کلیدی «ایران فقط تهران نیست»، به ستایش از هم‌افزایی مثال‌زدنی میان مسئولان شهری و هنرمندان در شاهین‌شهر پرداخت و خواستار الگوبرداری سایر شهرها از این مدل موفق شد. مردانی این جشنواره را پلی میان ادبیات کهن و هنرهای نمایشی توصیف کرد و با اشاره به دغدغه‌های استاد علی نصیریان درخصوص حمایت از متون ایرانی، اظهار کرد: «باید تمام تلاش خود را برای حمایت از متون و نمایشنامه‌های ایرانی به‌کار بگیریم تا به آنها بها داده شود اما نباید ادبیات غرب را هم نفی‌ کنیم.» وی در پایان با گرامیداشت یاد شهدا و هنرمندان فقید، از هیأت داوران خواست تا یک یا دو اثر برتر جشنواره را برای حضور در معتبرترین رویداد تئاتری کشور، یعنی جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، معرفی کنند.

چالشی به نام استمرار

سعید اسدی، مشاور عالی معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مدیرعامل انجمن هنرهای نمایشی ایران، در سخنان خود به یک چالش بنیادین در تئاتر کشور پرداخت. او ضمن تاکید بر نقش وحدت‌بخش زبان و ادبیات فارسی به‌عنوان حلقه اتصال جامعه، به نقد پدیده «رویدادمحوری» پرداخت. اسدی با بیان این‌که تعدد جشنواره‌ها شاید در ظاهر به تئاتر رونق دهد، هشدار داد: «تبدیل کردن چنین رخدادهایی به یک جریان پویا و مستمر که تولید تئاتر ما را با غنای ادبیات و فرهنگ ایرانی بیشتر کند، یک ضرورت است.» او با وام‌گیری از بیتی از فردوسی، «کهن گشته زین داستان‌ها زمن / همی نو شود بر سر انجمن»، وظیفه هنرمندان را تجسم بخشیدن به سخنان ارزشمند دیروز در افق امروز دانست و ابراز امیدواری کرد که مدیران و هنرمندان، این حرکت آغاز شده در شاهین‌شهر را به جریانی پایدار، پویا و قابل اعتنا بدل سازند.

این نگاه تحلیلی، توسط قطب‌الدین صادقی، پیشکسوت برجسته تئاتر و از داوران جشنواره نیز تکمیل شد. او با تاکید بر مفهوم مرکزی جشنواره یعنی «اقتباس»، به تبیین هویت از دیدگاه جامعه‌شناسی پرداخت و گفت: «برای حفظ هویت باید داشته‌های خود را شناسایی، دسته‌بندی، تولید و سپس بسط و تداوم داد.» صادقی با انتقاد از اقتباس‌های صرفا مضمونی، تاکید کرد که اقتباس حقیقی باید براساس متون گرانسنگ تاریخی، حماسی، تغزلی و عرفانی صورت گیرد. او با بیان این‌که «ذات هنر در پیام و ارتباط است»، افزود: «تاریخ ادبیات چیزی جز تحول و پوست‌اندازی نیست. باید گذشته را شناخت و آن را به نمایش تبدیل کرد.»

رشد چشمگیر مشارکت و افق‌های آینده

یکی از نکات برجسته این دوره از جشنواره، رشد قابل‌توجه مشارکت هنرمندان بود. حسین شاهزاده‌فرد، رئیس شورای اسلامی شاهین‌شهر، با اعلام این‌که حدود ۵۶۴ اثر از ۲۸ استان و ۹۰ شهرستان به دبیرخانه جشنواره ارسال شده، این آمار را با ۱۹۰ اثر دوره نخست مقایسه کرد و آن را نشان‌دهنده پیشرفت چشمگیر کمی و کیفی این رویداد دانست. او توسعه همه‌جانبه شهر را نیازمند توجه به مسائل فرهنگی و اجتماعی خواند و این جشنواره را نمادی از آرامش و نشاط اجتماعی در کشور توصیف کرد.

سعید ابریشمی‌راد، شهردار شاهین‌شهر نیز با تایید این پیشرفت، کیفیت برگزاری جشنواره دوم را هم‌تراز با جشنواره‌های سطح اول پایتخت دانست. او محور اصلی این رویداد را اقتباس از ادبیات غنی ایران که سرشار از پند، خردورزی و رهایی از جهل است، برشمرد و افزود: «اهداف این رویداد، علاوه بر گسترش دانایی، ایجاد حال و هوای خوب، بیرون آوردن جامعه از رخوت و کاشتن نور امید در دل جوانان است.» شهردار شاهین‌شهر با اشاره به استقبال نوجوانان از بخش‌های جنبی، از چشم‌انداز بزرگ این جشنواره پرده برداشت و اعلام کرد: «در افق برنامه‌ریزی تئاتر اقتباس پیش‌بینی شده که این جشنواره در دوره پنجم از سطح ملی به منطقه‌ای ارتقا یافته و در میان کشورهای فارسی‌زبان برگزار شود.»

رونمایی از غول سنگی

همزمان با آیین اختتامیه، شاهین‌شهر شاهد رونمایی از یکی از بزرگ‌ترین آثار حجمی هنرهای شهری کشور بود. مجسمه عظیم «نبرد رستم، رخش و اژدها» در میدان فردوسی شهر، به‌عنوان نمادی از پیوند عمیق مدیریت شهری با ادبیات و هنر، در معرض دید عموم قرار گرفت. این اثر که ساخت آن بیش از دو سال به‌طول انجامیده، تجسمی باشکوه از یکی از داستان‌های حماسی شاهنامه است و به نوعی، تکمیل‌کننده پازل فرهنگی جشنواره اقتباس در سطح شهر بود.

معرفی برگزیدگان

هیجان‌انگیزترین بخش مراسم، طبق انتظار، اعلام نام برگزیدگان در بخش‌های مختلف بود. هیأت داوران متشکل از چهره‌های سرشناسی چون قطب‌الدین صادقی، داریوش مؤدبیان، شهره سلطانی، الیکا عبدالرزاقی و رضا کشانی، پس از بررسی آثار، برترین‌ها را در دو بخش اصلی «تئاتر صحنه‌ای» و «تئاتر در فضای باز» و همچنین بخش «نمایشنامه‌نویسی» معرفی کردند.

در بخش نمایشنامه‌نویسی، کامران شهلایی از تهران با نمایشنامه «خواب و خون» رتبه نخست را کسب کرد. امین پناهی از اصفهان با «آغا محمد» دوم شد و امیر مهبودی از شیراز با «لب آب» در جایگاه سوم ایستاد.

در بخش تئاتر در فضای باز، نمایش «آنچه بود نه آنچه بود» از بوشهر به کارگردانی مهدی داوودی موفق به کسب رتبه اول کارگردانی شد، در حالی‌که نمایش «کوران» از فلاورجان به کارگردانی سیدپویا امامی رتبه دوم کارگردانی و رتبه اول طرح و ایده را به خود اختصاص داد. سیدپویا امامی همچنین جایزه رتبه اول بازیگری مرد را دریافت کرد. در بخش بازیگری زن، مرجان قاسمی برای نمایش «چهل‌تیکه» از دهلران اول شد. در نهایت نمایش «کوران» از فلاورجان به‌عنوان نماینده این بخش برای معرفی به چهل‌و‌چهارمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر انتخاب شد.

در بخش نمایش صحنه‌ای، رقابت‌ها بسیار نزدیک بود. نمایش «جهنمیان» از شیراز به کارگردانی منوچهر محسنی خوش درخشید و جوایز رتبه اول کارگردانی، رتبه اول بازیگری مرد (منوچهر محسنی) و طراحی صحنه برگزیده را از آن خود کرد. نمایش «جار و رنجور جنوب» از ماهشهر با کسب رتبه اول نمایشنامه‌نویسی و رتبه دوم کارگردانی، دیگر اثر موفق این بخش بود. در بخش بازیگری زن، مژگان کوهی برای نمایش «به میز شام اژدر خوش آمدید» رتبه نخست را به‌دست آورد. در نهایت نمایش «جهنمیان» از شیراز به‌عنوان نمایش برگزیده این بخش برای معرفی به جشنواره تئاتر فجر انتخاب شد.

این نتایج نشان داد که استعدادهای تئاتری از نقاط مختلف کشور، از جنوب تا غرب و از مرکز تا پایتخت، در این رویداد ملی حضور فعال و موفقی داشته‌اند و شاهین‌شهر به معنای واقعی کلمه، به آوردگاهی برای تمام ایران تبدیل شده بود. همچنین در حاشیه این مراسم، سیدوحید موسوی‌فخر، دبیر چهل‌و‌چهارمین جشنواره تئاتر فجر، از اعلام فراخوان این جشنواره در روزهای آتی خبر داد و انتصاب دکتر قطب‌الدین صادقی را به‌عنوان مشاور عالی جشنواره فجر اعلام کرد.