نگبهانی از میراث دریایی ایران

محمدرضا برازجانی-خبرنگار

چهارمین اثر صیاد و نویسنده بوشهری به تازگی روانه بازار کتاب شده است. کتاب « فرهنگ واژگان و اصطلاحات دریایی و دریانوردی» که حدود 2دهه از ناخدا عبدالرسول غریبی برای تحقیق و گردآوری آن زمان گرفته است در ۳۳۴صفحه توسط انتشارات شروع منتشر شده است. از این نویسنده و هنرمند بوشهری پیش از این آثاری مثل جفره ماهینی، جمو،قهوه خانه ساحلی،جلو منتشر شده بود و کتاب آخرین موج را زیرچاپ دارد  اما این بار او سراغ واژه هایی رفته که دیگر بین دریانوردان و صیادان هم استانی و سایر نقاط ساحلی جنوب کشور کاربردی ندارد.

چشمان نافذی دارد با شال دریایی رنگی که با سبک خاصی دور سر خود می پیچید و این ترکیب به او هیبت یک مرد دریا را بیشتر می دهد. امواج کلامش، شرجی و گرمای وجود دریادلان بوشهری را به مخاطب هدیه می دهد و لولوی سخنانش نه تنها زیور هر مجلس و محفلی است که شهد خاطراتش از دریا و سخاوت بی انتهای پروردگار، کام همنیشنانش را شیرین می کند بلکه از دریچه ذهن خلاقش، سوار بر امواج خلیج فارس آدم را پرت می کند به آن طرف تاریخ، آنجا که قرن هاست نام خلیج فارس با دریانوردان پارسی گره خورده. 

صحبت از ناخدا عبدالرسول غریبی است که صیادی فقط شغل آبا و اجدادی او نیست هرجا پاتوقی باشد شمع محفل دریانوردان و گرگوربافان است. اگر بساط نی مه خوانی در تالار وحدت تهران باشد او محور این جمع خوانی دریانوردان سن و سال دار بوشهری است که جمع تماشاچیان را به وجد می آورد و اگر هم دورهمی و گعده عصرانه ماهیگیران جفره و چهارمحل لب ساحل و کنار اسکله باشد این ناخدای گرم و صمیمی است که گرداگردش پیر و جوان نشسته تا همچون ناخدایی دنیادیده و مصیبت دریا کشیده، سکان صحبت را به دست گیرد و معلم گونه جوانان را که تازه پای در رکاب قایق گذاشته اند به دریا بی پایان مهارت و تجربه رهنمون کند. نویسنده و تالیف آثار درباره دریا و خلیج فارس تنها هنرش نیست بلکه خدا به او استعداد نقاشی را هم داده تا بدون استاد راهنما به صورت خودآموز تابلوهایی از روزگار مردم دریادل و ساحلی بوشهر به تصویر بکشد. با او درباره ویژگی های اثر تازه اش به گفتگو نشسته ایم که در ادامه می خوانید.

حراست از فرهنگ ایرانی   

یکی از دغدغه ها و نگرانی ما بود که کشورهای همجوار و آن طرف خلیج فارس تمام تلاش و سعی خود را می کنند که برای خود تاریخ دست و پا کنند زیرا چون پایتخت این کشورهای لب دریا واقع شده و دولتمردان آنها دریایی هستند و به دریا و فرهنگ آن علاقمند. از سوی دیگر ما هم کم کاری کرده ایم آن طور که باید و شاید نتوانستیم در نگهداری و حفظ فرهنگ غنی دریایی خود بکوشیم. افزون بر این هندی ها معتقدند که ایرانی ها از تاریخ دیرینه ای برخوردار بودند اما چون ملاح ها و دریانوردان ایرانی، ملا و کاتب نبودند در کتابت و ثبت و ضبط تاریخ دریانوردی و فرهنگ آن غفلت و کوتاهی کردند.

از ساحل بوشهر تا زنگبار 

برای همین احساس وظیفه کردم تا به گردآوری فرهنگ اصطلاحات و واژگان جاشویی و ملاحی روی آورم. برای این مهم از اواخر دهه 70شروع به جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از مراجع و منابع شفاهی و چهره به چهره کردم. حتی به مناطق دوردست از ساحل بوشهر یعنی در سواحل هرمزگان و حتی سیستان و بلوچستان که دریانوردان و ملاحانش، سفرهای طولانی به دیگر نقاط جهان مثل زنگبار در کارنامه داشتند نشست داشتم. در این مدت تمام لغات، واژه ها و اصطلاحات رایج و تخصصی که مورد استفاده در دریا و دریانوردی از قدیم تا الان بوده فهرست برداری کردم در این مسیر از تجارب و دانش بسیاری از فعالان صنعت دریایی کشور بهره برداری کردم که خیلی از این افراد الان در قید حیات نیستند. امیدوارم در حفظ میراث ناملموس منطقه این اثر بتواند نقش آفرین باشد.

پارو زدن در دریای خاطرات دور 

ممکن است این اصطلاحاتی که در کتاب آمده الان به واسطه تغییر ساختار شناورها و بکارگیری تجهیزات جدید و نوین دیگر کاربردی نداشته باشد و به نوعی به فراموشی سپرده شده باشد مثل کشتی های بادبانی که نسل آنها دیگر وجود ندارد بنابراین لغتنامه ناشی از آن هم دیگر بین صیادان و دریانوردان فعلی جایگاهی ندارد و شاید اصلا آشنایی با آنها وجود نداشته باشد که فقدان کاربردی این لغات به نوعی در این کتاب جبران شده است.

روایت جاری لغت ها از زندگی دیروز و امروز 

البته تنها اصطلاحات و واژه ها نیست که در این اثر جدیدم به آن پرداخته شده بلکه صحبت از تجربه هایی است که پشت این ابزار و لغات خوابیده و به قیمت عمر انسان هایی تمام شده که روزگار خوش و ناخوشی، آنها را از نوجوانی تا پیری پیوند داده است.این واژه ها و کاربردش تماما ایرانی و فارسی است اگر نخواهیم این میراث نیاکان و گذشتگان را حفظ کنیم به آنها کم لطفی کرده ایم. افزون بر این کاربرد آنها صرفا در فضای دریا و صیادی نیست رگه های قوی و ملموسی از این لغتنامه در زندگی روزمره ما بوشهری ها مثل بازار، ورزش، فرهنگ و هنر هنوز هم رواج دارد که نشان اصالت، تعمیق و پیوند دیرینه این منظومه با جامعه دارد.

یک تشکر و یک درخواست

در مسیر نشر و چاپ کتاب عده ای از دریانوردان باسابقه و دلسوز با من همکاری داشتند که جا دارد از آنها قدردانی نمایم.این کتاب می تواند مرجعی برای علاقمندان، پژوهشگران، دانشجویان و جویندگان دانش باشد لذا تقاضا دارم دستگاههای مثل بنادر و دریانوردی و سایر ارگان ها در خرید و توزیع این کتاب در کتابخانه های تخصصی و عمومی استان همکاری و همیاری داشته باشند.

حرف آخر 

لنج های چوبی و شناورهای سنتی از ارکان میراث کشور هستند نباید به دلیل یک سری مسائل مدیریتی و قوانین بدون پشتوانه از چرخه دریا خارج شوند‌. جاذبه گردشگری و ظرفیتی بی نظیری که این شناورها دارند می توانند برای رونق اقتصادی بنادر راهگشا باشند . محدودیت های پیش رو را بردارید.