پیش از شروع دور اول مذاکرات، مواضع مقامات آمریکایی، از جمله دونالد ترامپ، استیو ویتکاف (فرستاده ویژه)، مایکل والتز (مشاور امنیت ملی)، جی‌دی ونس (معاون رئیس‌جمهور)، مارکو روبیو(وزیر امور خارجه) وپیت هگست (وزیر دفاع)، ترکیبی از تهدید نظامی، فشار اقتصادی و دیپلماسی مشروط بود که با فشار اسرائیل و تندروهای داخلی آمریکا همراه شد. در مقابل، ایران با تأکید بر خطوط قرمز خود ــ حق غنی‌سازی،حفظ زیرساخت‌های هسته‌ای،رفع کامل تحریم‌ها و غیرقابل‌مذاکره بودن برنامه موشکی و نفوذ منطقه‌ای ــ مواضعی اصولی و ثابت اتخاذ کرد. در ادامه به سیر زمانی مواضع آمریکا و واکنش‌های ایران می‌پردازیم.
احیای فشار حداکثری
پس از بازگشت دونالد ترامپ به قدرت در ۱۲ بهمن ۱۴۰۳ (اول فوریه ۲۰۲۵)، او کارزار «فشار حداکثری» علیه ایران را با هدف «جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای» احیا واعلام کرد. در۱۵بهمن۱۴۰۳، پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز اظهار داشت: «حمایت ایران از حوثی‌های یمن غیرقابل تحمل است. همه گزینه‌ها، از جمله اقدام نظامی، روی میز است.» مایکل والتز،مشاور امنیت ملی، در۲۰بهمن ۱۴۰۳ در شبکه سی‌ان‌ان تأکید کرد: «ایران باید برنامه هسته‌ای خود را کاملا متوقف کند، وگرنه با پاسخ قاطع آمریکا مواجه خواهد شد.» این مواضع رویکردی تهاجمی را پیش از هرگونه گفت‌وگو نشان می‌داد.ایران این تهدیدات را «جنگ روانی» و «تلاش برای جلب رضایت اسرائیل» خواند. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه، در ۱۸ بهمن ۱۴۰۳ اظهار داشت: «برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز و تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) است. تهدیدات آمریکا اراده ملت ایران را تضعیف نمی‌کند.» او افزود: «ایران حق پاسخ متقابل به هرگونه اقدام خصمانه را محفوظ می‌دارد.» علی شمخانی، مشاور رهبر معظم انقلاب، در ۲۲ بهمن ۱۴۰۳ گفت: «ایران تحت فشار مذاکره نمی‌کند و حقوق خود را تماما حفظ خواهد کرد.» ایران بر حق غنی‌سازی تحت معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT)،حفظ زیرساخت‌های هسته‌ای و رد هرگونه مذاکره درباره برنامه موشکی یا نفوذ منطقه‌ای تأکید کرد. بقایی در ۲۵ بهمن ۱۴۰۳ گفت: «ایران به‌عنوان قدرت منطقه‌ای، از منافع خود و متحدانش دفاع خواهد کرد.»
نامه‌ترامپ و پیشنهاد مذاکره
در ۱۷ اسفند ۱۴۰۳، دونالد ترامپ نامه‌ای به ایران نوشت و خواستار آغاز مذاکرات هسته‌ای شد. این نامه چرخش از تهدید به دیپلماسی بود. کارولین لیویت، سخنگوی کاخ سفید، در۲۰ اسفند۱۴۰۳ اعلام کرد: «هدف رئیس‌جمهور جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است.» مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، در۱۹اسفند ۱۴۰۳درگفت‌وگو با بلومبرگ اظهار داشت:«ایران باید برنامه هسته‌ای خود رامتوقف کند وغنی‌سازی رابه صفر برساند.»ایران با استقبال محتاطانه از نامه‌ترامپ، مذاکرات غیرمستقیم را پذیرفت اما تأکید کرد که گفت‌وگوها باید «بدون پیش‌شرط» و براساس «احترام متقابل» باشد. علی شمخانی در ۲۲ اسفند ۱۴۰۳ اعلام کرد: «عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، با اختیارات کامل به مذاکرات خواهد رفت. ایران از مذاکرات سازنده استقبال می‌کند اما تحت فشار یا تهدید مذاکره نمی‌کند.» عباس عراقچی نیز در ۲۵ اسفند ۱۴۰۳ گفت: «مذاکرات باید حقوق قانونی ایران را تضمین کند.» ایران بر رفع کامل تحریم‌های هسته‌ای، حفظ حق غنی‌سازی برای مصارف صلح‌آمیز و رد هرگونه دخالت در امور دفاعی و منطقه‌ای تأکید کرد. شمخانی در ۲۵ اسفند ۱۴۰۳ اظهار داشت: «برنامه هسته‌ای ایران صلح‌آمیز است و هیچ کشوری نمی‌تواند حقوق ما را محدود کند.»
تشدید فشار اقتصادی و تهدیدات ترامپ
در ۸ فروردین ۱۴۰۴، ترامپ در شبکه اجتماعی Truth Social اعلام کرد: «ایران در خطر بزرگی قرار خواهد گرفت اگر مذاکرات به نتیجه نرسد.» او خواستار توقف کامل صادرات نفت ایران شد و تهدید کرد که کشورهای خریدار نفت ایران با تحریم‌های مضاعف مواجه خواهند شد. پیت هگست در ۱۵ فروردین ۱۴۰۴ بار دیگر ایران را به‌دلیل حمایت از حوثی‌ها تهدید کرد و گفت: «ما دقیقا می‌دانیم ایران چه می‌کند و آماده پاسخ هستیم.» استیو ویتکاف سکوت کرد که نشان‌دهنده تفویض اختیار به روبیو و هگست برای فشار بر ایران بود. ایران این تهدیدات را «تکرار سناریوهای شکست‌خورده» خواند. عباس عراقچی اظهار داشت: «تهدیدات آمریکا نمی‌تواند ایران را از حقوق قانونی خود بازدارد. ما آماده مذاکره هستیم اما نه تحت فشار.» بقایی گفت: «تحریم‌های یکجانبه آمریکا غیرقانونی است و به بی‌اعتمادی در مذاکرات دامن می‌زند.» ایران بر همکاری با آژانس تأکید و ادعاهای آمریکا را رد کرد. ایران بر رفع کامل تحریم‌ها، حفظ حق غنی‌سازی و ادامه همکاری با آژانس تأکید کرد. عراقچی در ۲۰ فروردین ۱۴۰۴ گفت: «هر توافقی باید حقوق ایران را تضمین کند.»
آستانه دور اول مذاکرات: دیپلماسی زیر سایه تهدید
در ۲۰فروردین۱۴۰۴، کارولین لیویت، سخنگوی کاخ سفید اعلام کرد: «هدف ترامپ جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است و همه گزینه‌ها روی میز است.» برخلاف تأکید ایران بر غیرمستقیم بودن مذاکرات، کاخ‌سفید در ۲۲ فروردین ۱۴۰۴ ادعا کرد که گفت‌وگوها «مستقیم» خواهد بود. مارکو روبیو در فاکس‌نیوز خواستار «غنی‌سازی صفر» شد و گفت: «ایران نمی‌تواند به تعهدات برجام پایبند باشد.» جی‌دی ونس نیز در سی‌ان‌ان گفت: «ایران باید بین مذاکره یا عواقب سنگین یکی را انتخاب کند.» استیو ویتکاف اظهارنظر علنی نداشت اما بی‌بی‌سی او را «فاقد تجربه دیپلماتیک» اما «مورد اعتماد ترامپ» توصیف کرد.ایران ادعای مذاکرات مستقیم را رد و تأکید کرد که گفت‌وگوها غیرمستقیم و با میانجیگری عمان است. بقایی در ۲۲ فروردین ۱۴۰۴ گفت: «مذاکرات غیرمستقیم است و ادعای مذاکره مستقیم، تلاش برای تفرقه در ایران است.» ایران بر غیرمستقیم بودن مذاکرات، رفع تحریم‌ها، حفظ غنی‌سازی و رد باج‌خواهی تأکید کرد. عراقچی در ۲۳ فروردین ۱۴۰۴ گفت: «ایران با اقتدار وارد مذاکرات می‌شود و حقوق خود را پیگیری خواهد کرد.»
ایران در این بازه، مواضع زیر را به‌عنوان خطوط قرمز حفظ کرد:
حق غنی‌سازی: غنی‌سازی برای مصارف‌صلح‌آمیز تحتNPTحق‌قانونی‌ایران است و«غنی‌سازی صفر»غیرقابل‌قبول است.
حفظ زیرساخت‌های هسته‌ای: تأسیسات نطنز، اصفهان و فردو خط‌قرمز هستند و برچیدن آنها رد شده است.
رفع کامل تحریم‌ها: ایران خواستار رفع همه تحریم‌های هسته‌ای و تضمین عدم بازگشت آنهاست.
برنامه موشکی و منطقه‌ای: مذاکره درباره برنامه موشکی یا نفوذ منطقه‌ای «امری داخلی» و غیرقابل مذاکره است.
همکاری با آژانس: ایران بر شفافیت در همکاری با IAEA تأکید کرد و ادعاهای آمریکا را جعلی خواند.
بازی دوگانه آمریکا و اقتدار ایران
مواضع آمریکا ترکیبی از تهدید(هگست، والتز و ونس)، فشار اقتصادی (ترامپ و روبیو) و دیپلماسی مشروط (ویتکاف) بود. این تناقض‌ها ناشی از چند مسأله بود.
فشار اسرائیل: نتانیاهو خواستار «غنی‌سازی صفر» بود که در مواضع روبیو و والتز بازتاب یافت.
اختلافات داخلی: ویتکاف رویکردی عمل‌گرایانه داشت اما روبیو، والتز و هگست تندرو بودند. ویتکاف مورد اعتماد ترامپ بود اما تحت فشار تندروها قرار داشت.
فشار حداکثری: تهدیدات ترامپ و هگست برای تضعیف ایران بود اما نامه ترامپ نشان‌دهنده نیاز به دیپلماسی برای جلب حمایت داخلی و منطقه‌ای است.
ایران با مواضع ثابت(حقوق قانونی، رد تهدیدات و اقتدار منطقه‌ای) نیت خصمانه آمریکا را خنثی کرد. استقبال محتاطانه از مذاکرات، اعزام عراقچی و رد مذاکرات مستقیم نشان‌دهنده هوشیاری بود.
مقابله ایران با تهدید و فریب
این بازی دوگانه، تحت تأثیر اسرائیل و تندروهای آمریکایی، اراده ایران را متزلزل نکرد. ایران با خطوط قرمز خود (غنی‌سازی، زیرساخت‌های هسته‌ای، رفع تحریم‌ها و رد دخالت در امور دفاعی) اقتدار نشان داد. پاسخ‌های شمخانی، عراقچی و بقایی، وحدت ملی را به نمایش گذاشت. به همین دلیل می‌‌توان گفت مذاکرات غیرمستقیم در ۲۴ فروردین ۱۴۰۴ آزمونی برای جدیت آمریکا در برابر عزم ایران بود.
دور اول مذاکرات: دیپلماسی محتاطانه
دور اول مذاکرات غیرمستقیم ۲۴ فروردین ۱۴۰۴ در مسقط با حضور استیو ویتکاف آغاز شد. کاخ سفید مذاکرات را «بسیار مثبت و سازنده» خواند. ویتکاف که فاقد تجربه دیپلماتیک بود، بر «اعتمادسازی» تأکید کرد اما مارکو روبیو همان روز در فاکس‌نیوز خواستار «غنی‌سازی صفر» و «توقف کامل برنامه هسته‌ای ایران» شد؛ موضعی هم‌سو با فشارهای اسرائیل. دونالد‌ترامپ به ان‌بی‌سی گفت: «اگر ایران به توافق هسته‌ای جدید نرسد، بمباران خواهد شد.» کارولین لیویت، سخنگوی کاخ سفید نیز همان زمان تأکید کرد: «هدف جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است و همه گزینه‌ها روی میز است.» سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، مذاکرات را «مثبت و در فضای احترام متقابل» توصیف کرد و گفت: «گفت‌وگوها ادامه خواهد یافت.» او تأکید کرد که «حق غنی‌سازی غیرقابل‌مذاکره است» و «ایران تحت فشار مذاکره نمی‌کند.»
مواضع دوگانه آمریکا (دیپلماسی ویتکاف و تهدیدات‌ترامپ و روبیو) تلاشی برای امتیازگیری با فشار حداکثری بود. اظهارات ترامپ و روبیو تحت‌تأثیر نتانیاهو بود که خواستار توقف کامل برنامه هسته‌ای ایران است. ایران با استقبال محتاطانه و تأکید بر خطوط قرمز، اقتدار خود را حفظ کرد.
دور دوم مذاکرات: پیشرفت و تنش
دور دوم مذاکرات ۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ در مسقط برگزار شد. آکسیوس مدعی شد که ایران پیشنهاد تأسیسات هسته‌ای مشترک با آمریکا یا عربستان را مطرح کرد. ویتکاف این پیشنهاد را «قابل بررسی» خواند اما ادعا کرد که اصرار بر حفظ تأسیسات ایران، مذاکرات را به خطر می‌اندازد. مارکو روبیو و مایکل والتز با این پیشنهاد مخالفت کردند و خواستار «غنی‌سازی صفر» شدند. ترامپ ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ تهدید کرد: «کشورهای خریدار نفت ایران با تحریم‌های مضاعف مواجه خواهند شد.» عراقچی پیشنهاد تأسیسات مشترک با آمریکا را «نشانه انعطاف ایران» خواند اما گفت: «زیرساخت‌های هسته‌ای ایران برچیده نخواهد شد.» او افزود: «ایران آماده نظارت گسترده‌تر آژانس است اما حق غنی‌سازی غیرقابل مذاکره است.» پیشنهاد تأسیسات مشترک نشان‌دهنده تلاش ایران برای اعتمادسازی بدون عقب‌نشینی از خطوط قرمز بود. مخالفت روبیو و والتز، فشار اسرائیل و تندروهای آمریکایی را نشان داد. تهدیدات هگست و ترامپ بخشی از استراتژی فشار حداکثری بود اما سکوت نسبی ویتکاف احتمال انعطاف در مذاکرات را تقویت کرد. واکنش محتاطانه ایران و تأکید بر همکاری با آژانس، دیپلماسی هوشمندانه‌ای را نشان داد که با حمایت داخلی همراه بود.
دور سوم مذاکرات: مذاکرات فنی و اختلافات داخلی آمریکا
دور سوم مذاکرات ۳۰ فروردین ۱۴۰۴ در رم برگزار شد. یک مقام آمریکایی ناشناس مذاکرات را«مثبت» خواند. ترامپ ۲۶ فروردین ۱۴۰۴ گفت: «مذاکرات خوب پیش می‌رود اماتانتیجه نهایی چیزمهمی نمی‌توان گفت.»جی‌دی ونس در سی‌ان‌ان گفت: «ایران باید بین توافق با شرایط آمریکا یا عواقب سنگین انتخاب کند.» والتز مذاکرات را «ضعیف» خواند و خواستار «فشار نظامی» شد. روبیو ۲۹ فروردین۱۴۰۴ برغنی‌سازی صفر وویتکاف برادامه مذاکرات تأکیدکرد.عراقچی ۳۰ فروردین ۱۴۰۴ گفت: «مذاکرات جدی وسازنده بود اما اختلافات باقی است.» او افزود:«برنامه موشکی ومنطقه‌ای خارج از مذاکرات است.» نمایندگی ایران درسازمان ملل در۲ اردیبهشت۱۴۰۴ تهدیدات ونس را«غیرسازنده» خواند. کارشناسان معتقدند تهدیدات آمریکا نشانه ضعف و ورود تیم‌های فنی، نشان‌دهنده جدی‌تر شدن مذاکرات بود. اختلافات داخلی آمریکا (حمایت ونس وویتکاف ازدیپلماسی وبدبینی والتز و روبیو) مذاکرات راپیچیده کرد. ایران با تأکید برخطوط قرمز وهمکاری با آژانس، موضع قوی دیپلماتیک را حفظ کرد. درهمین زمان حمایت رهبر معظم انقلاب در ۲۷فروردین ۱۴۰۴ که مذاکرات را «نه خیلی بدبینانه و نه خیلی خوش‌بینانه» خواندند، انسجام داخلی را تقویت کرد.
دور چهارم مذاکرات: روبه جلو و سخت
دور چهارم مذاکرات که قرار بود ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۴ در رم برگزار شود، به دلایل «لجستیکی و فنی» به تعویق افتادو در نهایت ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۴ در مسقط برگزار شد. یک مقام آمریکایی ناشناس مذاکرات را «دلگرم‌کننده» خواند. سخنگوی وزارت خارجه ایران، اسماعیل بقایی ازآن با تعبیر«دشوارامامفید» یاد کرد.وزیرخارجه کشورمان نیزگفت‌وگوهای غیرمستقیم تهران - واشنگتن را «رو به جلو» ارزیابی کرد. آکسیوس وآسوشیتدپرس هم به نقل ازیک مقام آمریکایی گفتند: «ما از نتیجه امروز مذاکرات، دلگرم شده‌ایم و مشتاقانه منتظر نشست بعدی هستیم که در آینده نزدیک برگزار خواهد شد.» به گفته این مقام آمریکایی، این دور از مذاکرات حدود سه ساعت در مسقط، پایتخت عمان، که میانجی مذاکرات است طول کشید.
نگاهی گذرا به مواضع آمریکا و ایران از ابتدای مذاکرات تاکنون
تاریخ (شمسی) موضع ایران موضع آمریکا
۳۰-۲۴فروردین۱۴۰۴ مذاکره مثبت،رد تهدید،غنی‌سازی غیرقابل مذاکره مذاکرات مثبت، تهدید بمباران، غنی‌سازی صفر
۱۲-۷اردیبهشت۱۴۰۴ انعطاف در میزان غنی‌سازی،رد تهدید،همکاری باآژانس تأسیسات مشترک قابل بررسی، غنی‌سازی صفر، تحریم نفتی
۳۰ فروردین-۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ مذاکرات سازنده، رد تهدید، موشکی خارج از مذاکره مذاکرات مثبت، تهدید
۱۸-۱۰ اردیبهشت ۱۴۰۴ عزم برای توافق، محکومیت تحریم‌ها تحریم نفتی، برچیده شدن تأسیسات، دیپلماسی
۱۸ اردیبهشت تاکنون پیشرفت نسبی، رد زیاده‌خواهی، تداوم غنی‌سازی مذاکرات دلگرم‌کننده، تهدید
