سهم صادرات مواد اولیه شیمیایی در رشد درآمدهای ناخالص ملی

از آنجایی‌که صادرات مواد شیمیایی نقش مهمی در اقتصاد کشورها ایفا می‌کند، این سوال مطرح می‌شود: صادرات مواد اولیه شیمیایی چه سهمی در رشد درآمدهای ناخالص ملی دارد؟ در این مقاله، با نگاهی دقیق‌تر اهمیت صادرات مواد اولیه شیمیایی و سهم آن در رشد درآمدهای ناخالص ملی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

 انواع مواد اولیه شیمیایی

قبل از اینکه به بررسی سهم صادرات مواد شیمیایی در رشد درآمدهای ناخالص ملی بپردازیم، ضروری است که در خصوص صنایع شیمیایی و نقش حیاتی آن در زندگی روزمره‌مان اطلاعات داشته باشیم. مواد اولیه شیمیایی را می‌توان بر اساس ساختار آنها (به طور مثال هیدروکربن‌ها)، خواص فیزیکی(مانند ترکیبات آلی فرار)، خواص رادیولوژیکی(مانند مواد رادیواکتیو)، کاربرد(مانند تولید کودهای شیمیایی) و عوامل دیگر طبقه‌بندی کرد.

بر اساس کاربرد صنایع شیمیایی را می‌توان به مواد شیمیایی اساسی(کامودیتی)، مواد شیمیایی خاص و مواد شیمیایی ظریف تقسیم‌بندی کرد. مواد شیمیایی اساسی در واقع بلوک‌های سازنده محصولات بی‌شماری همچون پلاستیک‌ها، کودهای شیمیایی و مواد شیمیایی صنعتی می‌باشند. به طور مثال، پتاسیم نیترات یکی از مواد شیمیایی مهم در صنعت کشاورزی است که در تولید انواع کودهای شیمیایی کاربرد دارد. مواد شیمیایی خاص برای کاربردهای ویژه‌ای مانند چسب‌ها، کاتالیزورها و ... فرموله شده و مواد شیمیایی ظریف ترکیبات پیچیده‌ای هستند که در داروسازی و سایر صنایع باارزش کاربرد دارند. در ادامه مطلب به یکی از طبقه‌بندی‌های معتبر مواد اولیه شیمیایی اشاره کرده‌‌ایم:

• هیدروکربن‌ها
• مواد معدنی
• فلزات
• نیتروزامین‌ها، اترها و الکل‌ها
• آمین‌های معطر
• ترکیبات آلی فرار
• دی‌اکسین‌ها و فوران‌ها
• آفت‌کش‌های هالوژنه
• فنل‌ها
• فتالات‌ها
• رادیونوکلئیدها

صادرات مواد اولیه شیمیایی

صادرات مواد اولیه شیمیایی طیف وسیعی از محصولات از جمله پلاستیک‌ها، مواد شیمیایی آلی، مواد شیمیایی کشاورزی و ... را در بر می‌گیرد. در دهه‌های اخیر سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک در زیرساخت‌های شیمیایی و افزایش ظرفیت‌های تولید، این حوزه را به خط مقدم تجارت جهانی مواد شیمیایی رسانده است.

 در حال حاضر صنایع تولیدی مواد شیمیایی در کشورهای مختلف وجود دارند. با این حال، تنها چند کشور در حوزه صادرات بر بازار تسلط دارند. برخی از عوامل کلیدی که به برجستگی یک کشور در صادرات مواد اولیه شیمیایی کمک می‌کند عبارتند از قابلیت‌های تولید قوی، دسترسی به مواد خام باکیفیت، تکنولوژی و لجستیک. ایران در سال‌های اخیر با استفاده از قابلیت‌های تحقیق و توسعه، نیروی کار ماهر و سرمایه‌گذاری قابل توجه در فناوری به یکی از بازیگران اصلی در صادرات مواد اولیه شیمیایی تبدیل شده است. شرکت تولیدی بازرگانی آردین شیمی (آرکم) یکی از فعال‌ترین مجموعه‌ها در این حوزه بوده که با در نظر گرفتن زیرساخت‌های موجود و تقاضای جهانی، اقدام به ورود به بازارهای بین‌المللی کرده و با تولید مواد اولیه شیمیایی باکیفیت نیاز صنایع داخلی و خارجی را  تامین نموده است.

 فاکتورهای تاثیرگذار در صادرات مواد اولیه شیمیایی

درآمدهای ارزی حاصل از صادرات مواد اولیه شیمیایی به رشد اقتصادی و توسعه زیرساخت‌ها کمک زیادی خواهد کرد. کشورهای مختلف استراتژی‌های متعددی را با هدف حمایت از صادرات محصولات شیمیایی به کار می‌گیرند. عوامل متعددی در توانایی یک کشور برای صادارت مواد اولیه شیمیایی دخیل هستند. برخی از این عوامل تاثیرگذار عبارتند از:

• ظرفیت تولید: کشورهایی که ظرفیت تولید در مقیاس‌های بالا را دارند، اغلب می‌توانند مواد اولیه شیمیایی با هزینه کمتر و کیفیت بالا تولید کنند. همین امر یک مزیت رقابتی را در بازارهای جهانی برای این کشورها ایجاد می‌نماید.
• دسترسی به مواد خام: دسترسی به مواد اولیه مانند مواد اولیه پتروشیمی، می‌تواند به طور قابل توجهی بر قابلیت‌های تولید مواد شیمیایی در یک کشور تاثیر بگذارد.
• سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه: تعهد به تحقیق و توسعه(R&D)، نوآوری را تقویت کرده و امکان تولید مواد شیمیایی با ارزش بالا را فراهم می‌آورد.
• زیرساخت و لجستیک: زیرساخت‌های توسعه یافته و لجستیک کارآمد انتقال مواد اولیه شیمیایی را از تاسیسات تولیدی به بازارهای جهانی تسهیل می‌نماید.
• تقاضای بازار: تقاضای قوی داخلی و بین‌المللی برای محصولات شیمیایی، صادرات را هدایت کرده و تاثیر زیادی در ورود به بازارهای جدید دارد.
• انطباق با مقررات: رعایت استاندادرهای دقیق ایمنی، زیست‌محیطی و کنترل کیفی شهرت یک کشور را در تجارت جهانی مواد شیمیایی افزایش می‌دهد.
• نیروی کار ماهر: نیروی کار ماهر به منظور حفظ کیفیت و رقابت در صادرات مواد شیمیایی بسیار مهم می‌باشد.

سهم صادرات مواد اولیه شیمیایی در رشد درآمدهای ناخالص ملی

سهم صادرات مواد اولیه شیمیایی در در آمد ناخالص ملی یا GNI به عوامل مختلفی از جمله ساختار اقتصادی کشور، تقاضای جهانی، سیاست‌های تجاری و ارزش افزوده محصولات شیمیایی بستگی دارد. با توجه به وجود منابع غنی در ایران، صادرات مواد اولیه شیمیایی نقشی اساسی در رشد اقتصادی و افزایش در آمد ناخالص ملی ایفا می‌کند. در ادامه مطلب، عوامل کلیدی موثر بر سهم صادرات مواد اولیه شیمیایی در رشد GNI را مورد بررسی قرار داده‌ایم:

ساختار اقتصادی کشور

با توجه به اینکه ایران دارای منابع طبیعی فراوانی همچون نفت و گاز طبیعی است، صادرات مواد اولیه شیمیایی مانند سدیم نیترات که در صنایع مختلف کاربردهای متعددی دارد، به طور قابل توجهی به تولید ناخالص داخلی کمک می‌کند. در نظر داشته باشید، صادرات مواد اولیه شیمیایی در ایران بخش قابل توجهی از درآمد ملی را تشکیل می‌دهد.

تقاضای جهانی برای مواد اولیه شیمیایی

تقاضای جهانی برای مواد اولیه شیمیایی که توسط صنایعی همچون کشاورزی، صنایع شیمیایی و صنایع تولیدی انواع شوینده هدایت می‌شود، مستقیما بر عملکرد صادراتی کشورهای تولیدکننده مواد شیمیایی تاثیر خواهد داشت. به طور مثال افزایش تقاضا در صنایع کشاورزی منجر به درآمدهای صادارتی بالاتر شده و بر GNI تاثیر مثبتی خواهد داشت.

سیاست‌های تجاری و موافقت‌نامه‌های بین‌المللی

سیاست‌های تجاری این پتانسیل را دارد که صادرات مواد اولیه شیمیایی را تقویت یا محدود کند. تحریم‌های صورت گرفته در سال‌های اخیر و محدودیت در ارتباطات جهانی رشد صادرات را در ایران محدود کرده و مانعی در برابر رسیدن به بازارهای جهانی ایجاد نموده است.

نرخ ارز و قیمت محصولات

نوسانات نرخ ارز و قیمت جهانی مواد خام مانند نفت و گاز می‌تواند بر ارزش صادرات مواد شیمیایی تاثیر داشته باشد. قیمت‌های بالاتر مواد اولیه منجر به افزایش درآمدهای صادراتی و رشد GNI خواهد شد.

نوآوری

یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار، نوآوری و توسعه محصولات شیمیایی با ارزش افزوده است. شرکت‌های داخلی می‌توانند با سرمایه‌گذاری در این حوزه و تولید محصولات شیمیایی خاص، سهم صادرات مواد شیمیایی را در درآمدهای ناخالص ملی افزایش دهند.

بر اساس گزارش انجمن صنعت شیمیایی اروپا (CEFIC)، مقدار تولید مواد شیمیایی در کل دنیا معادل 3.9 تریلیون دلار می‌باشد. به طور حدودی می‌توان گفت 4.5% تولید ناخالص دنیا مربوط به صنعت مواد شیمیایی است. در کشور ایران سهم صنایع شیمیایی از تولید ناخالص ملی 5 درصد می‌باشد.

طبق گزاراشات ارائه‌شده ایران در حال حاضر 12 میلیارد دلار از محصولات پتروشیمی خود را صادر می‌کند که اگر همین روند را در سالیان آینده هم داشته باشیم، می‌توان این درآمد را تا 27 میلیارد دلار افزایش داد. نکته حائز اهمیت این است که در این فرایند سبد تولید صنعت پتروشیمی باید به گونه‌ای تنظیم شود که علاوه بر صادرات، به بازارهای داخلی و نیازهای صنایع داخلی هم توجه ویژه‌ای داشته باشد.