تقویت روابط با همسایگان؛ گسترش حریم امنیتی

برهمین اساس در گفت‌وگو با دکتر منوچهر محمدی، استاد بازنشسته‌ علوم سیاسی دانشگاه تهران و نویسنده کتاب «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، اصول و مسائل» به بررسی اهمیت اتخاذ دیپلماسی فعال و منطقه‌ای از سوی دولت جدید پرداخته است.

رهبرمعظم انقلاب در مراسم تنفیذ چهاردهم در حوزه سیاست خارجی، تصریح کردند دربرابر امواج حوادث جهانی و به‌خصوص منطقه، برخورد کشور فعال واثرگذارباشد. تبیین شما از این فعال و اثرگذار بودن چیست و چراایشان حوزه منطقه‌ای رادراینجا مورد تأکید قرار دادند؟
متأسفانه سیاست خارجی ما در دولت یازدهم و دوازدهم، یک سیاست خارجی انفعالی بود. همه تخم‌مرغ‌ها را در سبد برجام گذاشتند و بقیه کشور‌ها را مخصوصا همسایگان، آفریقا و آمریکای لاتین و... را نادیده گرفتند. ولی از زمانی که شهید رئیسی آمد، خوشبختانه توانستند فعالیت‌شان را آنچنان توسعه دهند که به بقیه کشور‌ها نیز برسند و اثرگذار هم بود. یعنی این‌که در دوره شهید رئیسی ما توانستیم وارد گروه بریکس، سازمان شانگهای شده و توانستیم با همسایگان برنامه، فعالیت و روابط بهتری داشته باشیم. آن چیزی که موردنظر حضرت آقاست در واقع همین اثرگذار بودن است. یعنی ما محصولی و امکاناتی به دست بیاوریم و این امر ریشه اثرگذار و توسعه‌یافته بودن در سیاست خارجی است. اگر دقت کرده باشید بعد از این ایشان به دوران شهید رئیسی اشاره‌ای کردند و فرمودند شهید امیرعبداللهیان فردی فعال، اثرگذار و مبتکر بود و توانست روابط ما را با کشور‌های همسایه و سایر کشور‌های دوست توسعه دهد.اگر اروپایی‌ها خودشان را از قید سلطه آمریکا آزاد کنند، منافع خودشان را در نظر بگیرند، یقینا جمهوری اسلامی می‌تواند با آنها روابط اقتصادی، تجاری و فرهنگی داشته باشد.

ایشان به اتفاقات علمی و پیشرفت‌های حوزه هوش مصنوعی در جهان نیز اشاره کردند و برخورد فعالانه سیاست خارجی در این حوزه را خواستار شدند. نسبت این موارد با یکدیگر چیست؟
یکی از ویژگی‌هایی که جمهوری اسلامی دارد، در حوزه پیشرفت‌های علمی است که این پیشرفت‌های علمی کمک کرده به دانش‌های جدید دست پیدا کنیم و بتوانیم فناوری‌های جدید را به‌دست بیاوریم. استفاده از امکانات جدید ازجمله هوش مصنوعی در این توسعه از مهم‌ترین دستاورد ها بوده است . وقتی که ایشان این مطلب را مطرح می‌کنند، درحقیقت منظورشان این است که ما با داده‌هایمان در روابط بین‌الملل می‌توانیم بر صدور علم، تکنولوژی و همچنین دانش فنی تکیه کنیم.این امری است که دیگر نه مسأله تخریب‌ها می‌تواند در آن نقش داشته باشد و نه کسی می‌تواند مانع آن شود؛ چون دانش فنی چیزی است که قابلیت انتقال دارد و لذا این امر به‌عنوان یک مزیت و برتری است که جمهوری اسلامی دارد و توانسته پیش‌ببرد.درحقیقت مثالی هست که می‌گویند به‌جای این‌که به دیگران ماهی بدهید، ماهیگیری یاد بدهید. این یعنی پیشرفت‌هایی که ما کردیم رابتوانیم به سایر ملل ارائه دهیم و آنها هم از آن استفاده کنند. چنآن‌که در حوزه مقاومت ماهیچ نیازی نبوده به دیگران سلاح دهیم، بلکه به آنها نحوه استفاده یا آموزش‌های دیگر داده شده و آنها خودشان الان خودکفا شده‌اند.درحقیقت این درست خلاف چیزی است که در کشور‌های امپریالیستی عمل می‌کردند. کشورهای امپریالیستی هیچ‌وقت دانش فنی را به کشوری که با آن رابطه داشتند منتقل نمی‌کردند، بلکه سعی می‌کردند همواره آنها را به خودشان وابسته نگه‌دارند؛ بنابراین سیاست خارجی ما برخلاف این‌هاست و این تنگ‌نظری را ما نداریم؛ از این رو ما می‌توانیم به همه کشور‌ها مخصوصا کشورهای دوست این دانش فنی را بی‌دریغ منتقل کنیم که هوش‌مصنوعی هم یکی از آن موارد است.

هر حادثه‌ای پیش‌می‌آید ما باید با صراحت و روشنی و قوت و متانت به بیان موضع بپردازیم. آیا مثال نغز آن در دوره‌های گذشته رخ داده است؟
در برخی از دولت‌های گذشته دست‌اندرکاران مااین جرأت و شهامت رانداشتندکه بتواننددرمقابل قدرت‌های بزرگ و دشمنان ایستادگی کنند و نوعی انفعال ووادادگی وجودداشت. وقتی ما با صراحت وجرأت جلو برویم و از حقوق خودمان دفاع کنیم و قدرت خودمان را به رخ دشمن بکشیم، نتیجه آن راخواهیم دید. بدانیم که به‌هرحال مادارای قدرت معنوی هم هستیم وآن عنایات الهی است که هیچ قدرت دیگری از چنین پشتوانه‌ای برخوردار نیست.متأسفانه سیاست خارجی ما در دولت یازدهم و دوازدهم، یک سیاست خارجی انفعالی بود. همه تخم‌مرغ‌ها را در سبد برجام گذاشتند و بقیه کشور‌ها را مخصوصا همسایگان، آفریقا، آمریکای‌لاتین و... را نادیده گرفتند.

اولویت همسایگان و ارتباطات خارجی با آنها برای چندمین بار و این‌بار توسط رهبر معظم انقلاب در مراسم تنفیذ مورد تأکید قرار گرفت. ابعاد و اثرات و راهکار‌های تقویت این موضوع را لطفا برای ما تبیین کنید.
روابط دوستانه با همسایگان به ما کمک می‌کند که حریم امنیتی‌مان را گسترش بدهیم. یعنی هم می‌توانیم از لحاظ مراودات تجاری، فرهنگی و اقتصادی با این کشورها بیشتر کار کنیم و هم این‌که اجازه ندهیم دشمنان ما در این کشورها نفوذ کنند،چرا که نفوذ دشمنان در این کشورها برای ما چالش‌برانگیز خواهد بود. لذا اولویت سیاست خارجی شهید رئیسی درهمین رفتار با همسایگان بود.درحالی‌که ما در گذشته، همسایگان را بسیار نادیده می‌گرفتیم. این امر منجر به این می‌شود که ما هم یک تحریم امنیتی بهتر پیدا کنیم و هم این‌که می‌توانیم از امکانات و منابع یکدیگر به نحو بهتر و با هزینه کمتری استفاده کنیم.

تقویت روابط با کشورهایی که می‌توانند میدان دیپلماسی را برای ما گسترش بدهند مثل آفریقایی‌ها را در صورت امکان به صورت عینی و مثالی توضیح دهید.
اکنون نهضتی در آفریقا علیه امپریالیسم شکل گرفته است. کودتاهایی در نیجر، بورکینافاسو، اوگاندا و امثالهم انجام و منجر به این شده که واقعا این کشور‌ها خودشان را از قید استعمار و امپریال خارج کنند. ولی واقعیتی که وجود دارد این است که امپریالیسم نگذاشته اینها بتوانند روی پای خودشان بایستند؛ بنابراین به کمک ما نیاز دارند، نیاز دارند که ما بتوانیم در رابطه با کشورهای دیگر جایگزین شویم، درعین‌حال کمک کنیم که آنها بتوانند خودکفا شوند و روی پای خودشان بایستند. بنابراین در این کشورها مخصوصا کشورهای نیجر، بورکینافاسو و اوگاندا که اخیرا دست نیاز هم به طرف ما دراز کرده‌اند، باید رفت و به آنها کمک کرد و اینها را از این حالت درآورد.روابط دوستانه با همسایگان به ما کمک می‌کند که حریم امنیتی‌مان را گسترش دهیم و قرابتی که با ۱۵ کشور همسایه‌مان داریم هم کمک می‌کند از لحاظ مراودات تجاری، فرهنگی و اقتصادی با این کشورها بیشتر کار کنیم و هم این‌که اجازه ندهیم دشمنان ما در این کشورها نفوذ کنند که نفوذ دشمنان در این کشورها برای ما چالش‌برانگیز خواهد بود.

به‌عنوان سؤال آخر،رهبرانقلاب درمراسم تنفیذ اززاویه جدیدی موضوع تقویت ارتباط با اروپایی‌ها را ترسیم کردند. ایشان فرمودند: این‌طور نیست که مابگوییم یک انگیزه مخالف و دشمنی با بعضی از کشور‌ها داریم،مثلا اروپایی‌ها که جزو اولویت‌هایم ذکر نکردم. علت این‌که کشورهای اروپایی رابنده به‌عنوان اولویت ذکرنمی‌کنم این است که آنها باما چند سالی است که در قضیه تحریم‌ها، قضیه نفت و قضایای گوناگون خوب رفتار نکردند... پیرامون این فراز، مسأله ارتباط با کشور‌های اروپایی را برای ما لطفا توضیح بدهید.
مشکل اروپایی‌ها بعد از جنگ جهانی دوم این است که تحت سلطه آمریکا قرار گرفته‌اند، مخصوصا در پیمان‌هایی مثل پیمان ناتو و سایر پیمان‌های اقتصادی و...که این به ضرراروپایی‌ها پیشرفت کرد. اخیرا در بعضی از این کشور‌ها یک نوع زمزمه استقلال‌خواهی ایجاد شده است. مثلا فرض کنید مثل مجارستان و صربستان. آن چیزی که در فرمایش رهبر انقلاب است ما واقعا با اروپایی‌ها دشمنی نداریم و آنها هم دیگر توان استعمار ندارند. بله، زمانی اروپایی‌ها و کشوری مثل انگلیس می‌خواستند در مستعمره‌هایشان سلطه‌ و نفوذ داشته باشند و حتی در کشور ما. ولی درحال‌حاضر چنین توانی ندارند و بنابراین اگر خودشان را از قید سلطه آمریکا آزاد کنند، منافع خودشان را در نظر بگیرند، یقینا جمهوری اسلامی می‌تواند با آنها روابط اقتصادی، تجاری و فرهنگی داشته باشد.