صنعت هسته‌ای کشور در مرزهای دانش و فناوری رادیوداروها

ازجمله مهم‌ترین و کلیدی‌ترین حوزه‌های فعالیت صنعت هسته‌ای کشور، تولید و توسعه رادیوداروهای مورد نیاز کشورمان است که از حوزه‌های بسیار موفق بوده است. به‌طوری‌که هم اکنون بیش از ۵۰ نوع و ۶۶ عنوان رادیودارو در رآکتور تحقیقاتی تهران و سیکلوترون مرکز کرج تولید شده و در سریع‌ترین زمان از طریق ۲۲۰ بیمارستان و مرکز پزشکی هسته‌ای در سراسر کشور توزیع می‌شود و به دست بیماران می‌رسد. در همین راستا آموزش و نظارت بر این حوزه به‌منظور خدمت‌رسانی بهنگام، مدیریت نیازهای مردم سراسر کشور و حفظ سلامت کارکنان سازمانی و برون سازمانی این حوزه و همچنین کنترل و نظارت بر جمع‌آوری مواد و تجهیزات آلوده بیمارستان‌ها و مراکز پزشکی هسته‌ای درسراسر کشور ازسوی سازمان انرژی اتمی ایران درحال انجام است. تولید و توسعه رادیوداروها که بخش عمده آن همچون بسیاری از دیگر دستاوردها در پاسخ به تحریم‌های ظالمانه غربی‌ها و کشورهای صاحب فناوری به سرانجام و موفقیت رسیده است از فناوری‌های پیچیده و سطح بالایی محسوب می‌شود که در دنیای امروز فقط برخی کشورهای صاحب فناوری هسته‌ای توانمندی تولید آنها را دارند. جمهوری اسلامی ایران با توجه به اهمیتی که به بخش‌های درمانی ودارویی کشور وحفظ سلامت مردم می‌دهد،به‌ویژه ازطریق معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، تلاش‌های حوزه تحقیق و توسعه رادیوداروها را مورد حمایت همه‌جانبه قرار داده که نتیجه آن افزایش توانمندی کشور در رفع نیازهای داخلی و تولید و صادرات این داروهای خاص به دیگر کشورها بوده است. صادرات رادیوداروها به‌دلیل الزام رعایت استانداردهای بین‌المللی نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات است تا جامعه جهانی اطمینان پیدا کنند که محصولات رادیودارویی همواره با استانداردهای کیفی مناسب تهیه و تولید می‌شوند و ایمن و مؤثرند. این اقدامات موسوم به GMP یا good manufacturing practices هستند. این الزامی است که باید به تأیید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برسد. با این کار فرآیند صادرات رادیوداروها به دیگر کشورهای جهان تسهیل می‌شود و بدون آن صادرات رادیودارو ممکن نیست. خوشبختانه در حال حاضر تمام فعالیت‌های تولید رادیوداروی داخلی تحت الزام GMP تولید می‌شود و کشورمان اعتبار لازم برای توسعه تولید و صادرات رادیوداروها و رادیوایزوتوپ‌ها را دارد. بر همین اساس تکمیل و راه‌اندازی مرکز تولید و توسعه رادیوداروها موسوم به تترا، مبتنی بر الزامات GMP در حال انجام است. با آغاز فعالیت این بخش ظرفیت صادرات رادیوداروهای تولیدی صنعت هسته‌ای کشور به چند برابر کنونی توسعه می‌یابد و محصولات بسیار با کیفیت‌تر و دارای استانداردهای بین‌المللی آماده ارسال به اقصی نقاط جهان خواهد بود.  با وجود این، تجارت رادیودارو در جهان مشکلات خاص و کم گفته‌ای دارد. 
ازجمله کیفیت داروهای رادیواکتیو از چنان اهمیتی برخوردار است که سطح کیفی بالای آن در کارآیی آزمایشات پزشکی مثل تصویربرداری با دستگاه PET SCAN و تشخیص و درمان بیماران اثر بسزایی دارد. از این‌رو بسیاری از کشورها که خود تولیدکننده و صادرکننده رادیودارو هستند، رادیوداروهای با کیفیت کشورهای صاحب این فناوری را خریداری می‌کنند. بخشی از رادیوداروهای ساخت سازمان انرژی اتمی ایران نیز به‌دلیل کیفیت بسیار بالای آن به همین کشورها صادر می‌شود اما مشکل اصلی در صادرات رادیوداروها نیمه‌عمر پایین برخی از آنهاست. به‌عنوان مثال نیمه‌عمر تکنسیوم ۹۹ام حدود شش ساعت، فلور۱۸ حدود دو ساعت، رادیوداروی FDG ۱۱۰دقیقه، رادیوداروی Ga۶۸-PSMA ۶۸ دقیقه و لوتشیوم۱۷۷ با نیمه‌عمر هفت‌روز محدودیتی را ایجاد می‌کنند که صادرات و واردات آنها را با سختی مواجه می‌سازد. البته شیوه‌هایی همچون واردات مواد اولیه رادیوداروها ـــ مثل مولیبدن که ماده اولیه تکنسیوم ۹۹ است ـــ و تولید داخلی که در صورت وجود رآکتور تحقیقاتی می‌تواند عملی شود و صادرات رادیوداروها به‌صورت کیت‌های رادیودارویی و ژنراتور از شیوه‌های تسهیل دسترسی رادیوداروها هستند.  در حال حاضر بیش از ۱۰۰ نوع رادیودارو در جهان از طریق رآکتورهای تحقیقاتی و سیکلوترون تولید می‌شود. با این حال تعداد کشورهایی که مواد اولیه رادیوداروها را تولید می‌کنند، از چند کشور فراتر نمی‌رود اما تعداد بیشتری هستند که با واردات مواد اولیه از این کشورها در تولید رادیوداروها در سطح جهان فعال هستند. کشورهای کانادا، بلژیک، آفریقای جنوبی، هلند، فرانسه، استرالیا، اندونزی، آرژانتین، لهستان و جمهوری چک ازجمله کشورهای تولیدکننده مولیبدن به‌عنوان مواد اولیه مهم‌ترین و پرکاربردترین رادیوداروی جهان یعنی تکنسیوم۹۹ هستند که برخی از آنها ازجمله بلژیک، کانادا و فرانسه قطب رادیودارو هستند اما همواره به‌دلیل محدودیت تولید رادیوداروها،تقاضا بیش ازعرضه است.به‌عنوان مثال۳۲شرکت عرضه‌کننده ژنراتورتکنسیوم ۹۹‌ام درجهان هستند. ۱۸شرکت از این میان فقط تأمین‌کننده یک کشور هستند.۱۰شرکت به چند قاره وکشورهای جهان نیزصادرات دارند.سازمان انرژی اتمی ایران بر مبنای سیاست‌های تعیین شده کشوری در این حوزه رادیوداروهای تولیدی را با کمترین هزینه که یک چندم قیمت رادیوداروهای خارجی است به بیماران سراسر کشور عرضه می‌کند. این در حالی است که به‌طور متوسط هر دز رادیوداروهای جهانی ۴۰۰۰ دلار است که برای بیماران داخلی هزینه سنگینی دارد. اقتصاد رادیودارو در جهان حجم قابل ملاحظه‌ای از صادرات و واردات بسیاری از کشورهای جهان را به رفع نیازهای حوزه سلامت اختصاص داده است. به همین دلیل سازمان انرژی اتمی ایران نیز بر مبنای سند راهبردی افق۱۴۲۰این صنعت باعمق بخشیدن به مرحله صنعتی فعالیت‌ها ازطریق استانداردسازی و عبور از ترازهای جهانی در دانش فنی و نوآوری دانش‌بنیانی درصدد توسعه درآمدهای صادراتی و کسب سهم بیشتر از بازار جهانی رادیوداروهاست. اگر بخواهیم سطح کنونی فعالیت‌ها و دستاوردهای سازمان انرژی اتمی ایران را به‌طور ملموس توصیف کنیم، می‌توانیم آن را با یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین شرکت‌های تولیدکننده رادیوداروهای تشخیصی و درمانی جهان مقایسه کنیم. شرکت فرانسوی کوریم CURIUM در حال حاضر با تمرکز بر تشخیص و درمان سرطان روی این موضوع عمیقا کار می‌کند و به‌طور خاص روی درمان سرطان‌های اندوکرین و سرطان پروستات PSMA فعالیت دارد. کوریم همچنین در حال انجام تحقیقات روی استفاده از هوش مصنوعی برای افزایش دقت و کیفیت تصویربرداری پزشکی هسته‌ای به‌منظور تشخیص بهتر و حمایت بیشتر از بیماران است. در مقایسه نسبی می‌توان گفت شرکت پارس ایزوتوپ به‌عنوان تنها شرکت تولیدکننده رادیوداروهای تشخیصی، تسکینی و درمانی که قادر به تولید هر نوع رادیودارویی است به مرزهای دانش و فناوری در این حوزه دست یافته و کمیت، کیفیت و برند دستاوردهای رادیوایزوتوپی و رادیودارویی کشورمان را به‌خوبی به ترازی قابل قبول رسانده است. می‌توان انتظار داشت بر مبنای برنامه افق ۱۴۲۰ صنعت هسته‌ای کشور جایگاه جهانی جمهوری اسلامی ایران در حوزه رادیوداروها به رقابت تنگاتنگ جهانی و اوج‌گیری تا قله‌های موفقیت نائل شود. 
ناگفته نماندکه سازمان انرژی اتمی ایران طی دوسال اخیرازابتدای آغازبه کاردولت مردمی سیزدهم ازرهگذرهمراهی و حمایت‌های فزاینده مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی)، رئیس‌جمهور محترم، مجلس شورای اسلامی، مردم با عزت و شریف ایران اسلامی و جدیت مسئولان ، دانشمندان و کارکنان خدوم صنعت هسته‌ای کشور، فعالیت‌های راهبردی خود را شبانه‌روزی دنبال کرده و اقدامات بزرگی را تاکنون به سرانجام رسانده است. محور تمام این فعالیت‌ها نیز رفع نیازهای مردم وصنایع کشور و افزایش رفاه عمومی بوده است. یقینا تلاش‌های فرزندان این مرزوبوم درمجموعه صنعت هسته‌ای کشور نویدبخش آینده‌ای روشن برای عموم مردم و تمام بخش‌های کشورمان است.