حمله هوش مصنوعی به دوبله ایران

درباره به‌کارگیری نرم‌افزارهای تازه در این فضا، تضارب آرا وجود دارد. هرچند در گفت‌وگوهایی که ما داشتیم، بیشترین نظرات به سوی مخالفت میل می‌کرد. اگر در ادامه خواننده این گزارش باشید، خواهید خواند که زهره شکوفنده، منوچهر والی‌زاده، تورج مهرزادیان، شروین قطعه‌ای، فریبا رمضان‌پور، اردشیر منظم، شیلا آژیر، آبتین ممدوح و مریم جلینی در گفت‌وگو با ما چه دیدگاهی در این‌باره داشتند و چه آینده‌ای را با حضور هوش مصنوعی برای دوبله و سایر هنرها ترسیم کردند. این هنرمندان که از نسل‌های مختلف عرصه دوبله هستند، نسبت به بهره بردن از هوش مصنوعی برای شبیه‌سازی صدای دوبلوران حاضر انتقاد داشتند، همچنین برخی شبیه‌سازی آوای دوبلورهای در گذشته را هم مذموم یا در صورت کسب اجازه از خانواده‌های‌شان به قصد امتداد خاطره این پیشکسوتان جایز دانستند.

بهره بردن از تکنولوژی و از همه جدیدتر هوش مصنوعی همواره و از دیرباز تا امروز بیم و امید را توأمان درپی داشته است. هم امکانات تازه با این نوآوری‌ها خلق شده و هم بشر از این‌که ربات و کامپیوتر جایش را بگیرد و موقعیتش را به خطر اندازد، هراسناک بوده است. این روزها هم که مقوله هوش مصنوعی داغ و این پدیده پیش از گذشته در دسترس است، همآن‌قدر که از دیدن قابلیت‌های آن شگفت‌زده می‌شویم و به پیشرفت انسان لبخند رضایت می‌زنیم، همآن‌قدر هم شاهد بحث‌های انتقادی در این زمینه هستیم که نهیب می‌زنند و از آینده‌ای می‌گویند که با گسترش این پدیده و در دسترس قرار گرفتن آن، دیگر سخت می‌توان سره را از ناسره بازشناخت. هر دروغی مجال دارد که به جای حقیقت بنشیند و حتی هنر به ستونی متزلزل تکیه خواهد زد که دیگر شناسایی آن در جوهر وجودی یک شخص یا شمایل کامپیوتری‌اش کار آسانی نیست. اینجاست که قدر و ارزش هنرمند آنچنان که باید، دانسته نمی‌شود. همان‌طور که بیان شد در این‌خصوص نظر دوبلورهای مختلف را جویا شدیم و از تجربه آنان در مواجهه با این پدیده پرسیدیم. 

ابزار پولسازی

شروین قطعه‌ای دوبلور، مدیر دوبلاژ و مدرس گویندگی است که در آثار نمایشی مثل مرد عنکبوتی، انگل، هابیت و... صدایش را شنیده‌ایم. قطعه‌ای درباره بهره بردن از هوش مصنوعی برای ساخت صدای دوبلورهای شناخته‌شده به جام‌جم می‌گوید: چند سالی است که شنیدیم این نرم‌افزار آمده و در آینده بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. باید دید نگاه‌مان به هنر دوبله چگونه است؟ اگر آن را صرفا صنعت و ابزار پولسازی در نظر می‌گیریم که هیچ اما در صورتی که آن را هنر می‌دانیم، مذموم است و قابل پذیرش نیست. در وهله اول ابزار ما صدای‌مان است و به همین خاطر چه باشیم و چه به خیل رفتگان بپیوندیم، صدای‌مان برای نسل‌های بعدی باقی می‌ماند؛ مثل بسیاری از عزیزان که از دنیا رفتند ولی صدای‌شان هست. بنابرین اگر بخواهیم از این صدا سوءاستفاده و آن را تکثیر کنیم، صددرصد کار بد و ناپسندی است و به آثار هنری خدشه می‌‎زند. مثل این است که بخواهیم پیکاسو را از نو بیافرینیم. پیکاسو رفته اما هنر و آثارش هست و ما باید از آن نگهداری کنیم تا برای نسل‌های بعد بماند اما همان‌طور که گفتم، اگر فکر کنیم این کار ابزار پولسازی است، می‌توانیم با آن هر کاری کنیم و به چشم خودمان هم کار درستی بیاید. 
وی ادامه می‌دهد: من معتقدم دوبله هنر است. آثار به یادگار مانده از اساتیدی که از میان‌مان رفتند، نیازمند نگهداری است؛ مثل آرشیو فیلم که درواقع موزه آثار دوبله است. ریختگی صدای دوبله یک شخصیت در فیلم و مواردی از این دست، بهانه‌ای برای بازتولید صدای دوبلور و دست بردن در آثار هنری نیست. اوایل انقلاب زنده‌یاد فنی‌زاده فیلمی به نام اعدامی را بازی کرده بود، ادامه کار ایشان را زنده‌یاد کرم‌رضایی ایفا کردند. یعنی حرمت نگه داشتند، سکانس‌های جناب فنی‌زاده را حفظ کردند و ادامه نقش را به شخص دیگر سپردند. همچنین در سریال امام علی(ع) نقشی را مرحوم معمارزاده می‌گفتند، وسط دوبله فوت کردند و ادامه نقش را کس دیگری گفت. به این صورت در تیتراژ ذکر می‌کنند به یاد درگذشته... . باید برای هنر و هنرمند احترام قائل باشیم. هنر ظریف است؛ یک مقوله مکانیکی نیست که با آن برخورد فیزیکی و مادی داشته باشیم.قطعه‌ای بیان می‌کند: من به‌هیچ‌وجه چنین چیزی را موجه نمی‌دانم و نمی‌پذیرم. 
از او می‌پرسیم برای مقابله با این اتفاق چه پیشنهادی دارد که توضیح می‌دهد: هم باید قانون وضع شود و هم خود دوبلورها مقابل این عمل بایستند و نگذارند اتفاق بیفتد. متاسفانه در ایران قانون کپی‌رایت نداریم و همین منشأ بسیاری از خلاف‌ها می‌شود. من مالک صدایی هستم که سال‌ها مخاطب داشته و روی برخی نقش‌ها در ایران اثر گذاشته است. من نوعی صاحب این برند هستم و باید حقوق امثال ما داده شود، حتی کسانی که در قید حیات نیستند. برای مثال من یک فیلم را دوبله کردم و یک بار حقوق گرفتم اما آن فیلم چندین بار از تلویزیون یا پلتفرم‌ها پخش می‌شود و دیگر من حقی دریافت نمی‌کنم. در صورتی که حق هنرمند است که هوایش را از این نظر و هم به لحاظ آینده شغلی داشته باشند. ما بازنشستگی نداریم. تا وقتید که توان داشته باشیم، بایدکار کنیم و بعد هم خانه‌نشین شویم. اکثر ما آینده خوبی نداریم. اکثر پیشکسوتانی که رفتند با بیماری و اوضاع نه چندان به‌سامان دنیا را ترک کردند. وزارت ارشاد، خانه سینما، صداوسیما و انجمن گویندگان و سرپرستان گفتار فیلم، هرکدام به سهم خود می‌توانند کمک کنند تا جلوی چنین سوءاستفاده‌هایی گرفته شود. 
این دوبلور قدیمی که پسر زنده‌یاد امیرهوشنگ قطعه‌ای(دوبلور) است، در مورد تجربه خود از این اتفاق و شنیده‌هایش می‌گوید: اخیرا یکی از استودیوها چنین کاری کرده و شنیدم یکی از دوستان هم در این زمینه شکایتی را مطرح کرده است. در فضای مجازی دیدم که صدای زنده‌یاد ایرج ناظریان را بازتولید کردند که پسرشان عدم رضایت خود را بیان داشت. 
او می‌گوید: تا امروز با همکارانم از نسل‌های مختلف دراین‌باره صحبت کردم و همه مخالف بهره‌بردن از هوش‌مصنوعی در این امر بودند.

ایرادهای بیان هوش مصنوعی

فریبا رمضان‌پور، دوبلور دیگری است که صدای او با آثاری همچون مامور انتقال، پهلوانان نمی‌میرند، ۲۴، گروه پلیس و امپراتور بادها به خاطر داریم. این صداپیشه در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: این کار به ضرر جامعه دوبله است و اصلا قشنگ نیست. اگر ویدئوهایی را در شبکه‌های اجتماعی دیده باشید که دارای صدای هوش مصنوعی است و جملاتی با محتوای انگیزشی و... می‌گویند متوجه خواهید شد که فاقد جذابیت کافی هستند. چون مثل یک دوبلور واقعی تجربه و تکنیک ندارند و به‌راحتی می‌توان از بیان او اشکال پیدا کرد. یعنی در گفتن جملات ساده که احساس و تکنیک چندانی نیاز ندارند می‌توان اشکال پیدا کرد چه برسد که هوش مصنوعی بخواهد یک فیلم را دوبله کند. دوبله فیلم را باید زندگی کرد. پس این پروژه موفقی نخواهد بود.وی ادامه می‌دهد: تعداد زیادی نیستند که این کار را می‌کنند. یک استودیو این کار را کرده است که از نامش مطمئن نیستم اما انجمن به این اقدام اعتراض کرده است.
رمضان‌پور در مورد مقابله با این رخداد هم توضیح می‌دهد: در این خصوص اقداماتی توسط انجمن صورت گرفته که ادامه خواهد داشت و فکر می‌کنم مراجع هم به‌خاطر سندیکایی که نزدیک ۷۰ سال سابقه دارد همکاری می‌کنند. خانم شکوفنده، از بزرگان این عرصه است و وقتی اعتراض می‌کند یعنی نظر خیلی‌ها همین است. قطعا برخورد خواهد شد. خیلی از همکاران با استودیویی که این کار را می‌کند همکاری نمی‌کنند و این خود نوعی برخورد است.
از خانم رمضان‌پور درباره وجوه مثبت این رخداد می‌پرسیم و بیان می‌کنیم ممکن است برخی بازتولید صدای یک دوبلور درگذشته را امکان حیات دوباره هنر وی و زنده‌کردن خاطراتش بدانند. او نگاه متفاوتی دارد و می‌گوید: این یک بهانه است کمااین‌که مهسا، دختر زنده‌یاد عرفانی با شنیدن صدای پدرش که با هوش‌مصنوعی تولید شده بود حالش بد شد و به‌شدت اعتراض کرد. آن عزیز از دست رفته است و با این کار حقوق مادی و معنوی او و خانواده‌اش پایمال و از آن سوءاستفاده می‌شود. صدای این عزیزان ماندگار است و لازم نیست با هوش‌مصنوعی تولید شود.

ارشاد مانع کار غیرقانونی شود

تورج مهرزادیان، دوبلور، مدیر دوبلاژ، بازیگر، کارگردان و مدرس گویندگی است که مخاطبان با آوای او در آثاری چون ون هلسینگ، پالپ فیکشن، فرار از زندان، پینوکیو، آقای بلوف، مشکلات خانوادگی و... خاطره دارند. مهرزادیان در گفت‌وگو با جام‌جم درباره استفاده از هوش‌مصنوعی در بازتولید صدای گویندگان عنوان می‌کند: این کاری غیرقانونی است. برخی نرم‌افزاری را گیر آوردند و بازیچه قرار دادند و صدای گویندگان را شبیه‌سازی می‌کنند. باید وزارت ارشاد جلوی این کار را بگیرد ولی حتما با هیات‌مدیره انجمن صحبت می‌کنیم تا در این خصوص اقدامی صورت گیرد. باید از این نرم‌افزار به‌صورت قانونی استفاده شود.
این دوبلور درباره زنده‌کردن یاد و خاطرات درگذشتگان با این وسیله می‌گوید: در این صورت باید از خانواده این عزیزان اجازه گرفته شود اما این کار برای زندگان اصلا صحیح نیست و به نظرم در صورت نداشتن مجوز، پیگرد قانونی دارد.
مهرزادیان در مورد تاثیر این حرکت بر آینده دوبله و سایر هنرها تصریح می‌کند: به هنر لطمه می‌ز‌ند و آینده‌ای نخواهیم داشت. معنای هنرمند از میان می‌رود. ممکن است همان آینده‌ای در انتظارمان باشد که پیش از این در مورد جایگزینی هوش مصنوعی و ربات‌ها با انسان‌ها شنیده‌ایم.
این پیشکسوت درباره تجربه‌اش در این خصوص توضیح می‌دهد: شنیده‌ام یک استودیو صدای مرحوم ایرج ناظریان را شبیه‌سازی کرده و خانواده ایشان در خارج از کشور اعتراض کردند.

دلالی ممنوع

صدای اردشیر منظم را در کارتون‌های مختلف مثل فوتبالیست‌ها، سفرهای میتی‌کومان، لوک خوش‌شانس و ... به خاطر داریم. با او هم موضوع شبیه‌سازی صدای دوبلورها به‌وسیله هوش‌مصنوعی را مطرح کردیم. منظم هم جزو مخالفان است و بیان می‌کند: باید با حمایت رسانه‌ها وزارتخانه‌هایی که می‌توانند قانون وضع کنند اقداماتی صورت دهند تا چنین اتفاقی نیفتد. اگر غیر از این باشد حمایت از بازی دلال‌گری یک عده است که کاری مرسوم را به شکل دیگر جلوه دهند. من هم مثل بسیاری از همکاران شنیدم که این کار را کردند. آن کسانی هم که این عمل را انجام دادند با قدرت اعلام کردند این کار را ادامه می‌دهیم، به کسی ربط ندارد و آنهایی که از دنیا رفتند نمی‌توانند ادعایی داشته باشند.
وی ادامه می‌دهد: عده‌ای به‌عنوان دلال هنری هستند که هر کاری را می‌توانند انجام دهند و این شیوه‌ای است که اگر مرسوم شود اتفاق خوبی نخواهد افتاد. لازم است وزارت ارشاد و صداوسیما قانونی در این خصوص تدوین کنند تا حقوق گویندگان ضایع نشود. یک هنرمند ۴۰ ــ ۳۰ سال از عمرش را در این راه می‌گذارد و می‌خواهد نتیجه کارش را ببیند. این درحالی‌است که هوش‌مصنوعی یک علم است و به هنر ارتباطی ندارد. هر چیزی که معنا و مفهوم سوءاستفاده از هر هنری را داشته باشد مطرود است. از هر نوع دلا‌ل‌گری در کار هنر متنفرم چون هنرمندان زحمت می‌کشند و یک عده دلال از آن سود می‌برند. اگر قانون حق کپی‌رایت وجود داشت هیچ‌وقت چنین نمی‌شد.منظم می‌افزاید: حتی اگر بگویند این برای زنده‌نگه‌داشتن یاد و خاطره هنرمندان است، توجیهی بیش نیست. تا حالا که هوش‌مصنوعی وجود نداشته است چطور خاطره یک نفر را زنده می‌‎کردند؟ در رسانه آن‌قدر ذخیره تصویر و صدا داریم که بتوانیم قشنگ خاطره‌سازی کنیم.

یک اتفاق خطرناک

آبتین ممدوح، از دوبلورهای نسل جوان است که انتظار می‌رود پیوند بیشتر و بهتری با تکنولوژی داشته باشند. در میان گفت‌وگو با نسل‌های مختلف صداپیشگان با او هم گپ زدیم. ممدوح به جام‌جم می‌گوید: یکی دو مورد از این کار انجام شد که مربوط به فیلم‌های قدیمی بود که می‌خواستند صداهای درگذشتگان به گونه‌ای بازسازی شود که کار قشنگی می‌شد. چون آن‌موقع صداها روی نوار یوماتیک ضبط می‌شد رزولوشن صدا خیلی پایین بود. از بازمانده‌های این عزیزان کسب اجازه کردند. در این یکی دو مورد شاهد بودم اما برای خود من و پدر (ناصر ممدوح) پیش نیامده است اما ترویج این اتفاق برای صنف ما خطرناک است. برخی دوستان من که مهاجرت کردند می‌گویند این قضیه دارد متاسفانه در کشورهای اروپایی و آمریکایی هم جا می‌افتد و اعتراض‌هایی را در میان فعالان در شاخه‌های هنری در پی داشته است. پس فقط متعلق به ایران نیست. وی ادامه می‌دهد: صدای برخی قسمت‌های فیلم‌های قدیمی پاک شده و آن دوبلور هم از میان ما رفته است. با استفاده از هوش مصنوعی می‌توان صدای آن عزیز را جایگزین کرد اما امیدوارم متولیان مانع شوند که این عمل برای صدای زندگان صورت پذیرد. شنیدم برخی شرکت‌ها با شخصی بر سر مسائل مالی یا... به توافق نرسیدند و سعی کردند با هوش مصنوعی صدای وی را با یک‌پنجم قیمت شبیه‌سازی کنند. پولش در جیب دوبلور نمی‌رود، بلکه پول در جیب کسانی می‌رود که از طریق نرم‌افزار این کار را انجام می‌دهند. این موضوع باعث می‌شود خیلی از همکاران ما از لحاظ مالی آسیب ببینند.ممدوح بیان می‌کند: فکر نمی‌کنم بتوان به‌راحتی با این پدیده مقابله کرد؛ نمی‌‎توان جلوی کامپیوتر و تکنولوژی را گرفت. افراد مختلف به این اپلیکیشن‌‎ها دسترسی دارند و سواد کامیپوتری‌شان هم بالاست. می‌توانند با این کار برای خود درآمدزایی کنند اما عده زیادی را از کار بیکار می‌کنند. اگر بگوییم وزارت ارشاد یا خانه سینما وارد شود ممکن است بتواند یکی دو مورد را شناسایی کند اما نمی‌تواند کاملا مانع شود. الان تعدادشان کم است اما فکر می‌کنم ظرف یکی‌دو سال آینده بیشتر می‌شود و برای دوبله، بازیگری و خوانندگی خطر بزرگی را به‌وجود می‌آورد. انجمن گویندگان فیلم هم فقط می‌تواند این عمل را محکوم کند اما نمی‌توان شناسایی کرد و متوجه شد این فیلم‌ها از کجا درمی‌آید. تعداد استودیوها بسیار زیاد شده است و برخی بی‌مجوز هستند. اعتراضی که در دوبله شکل گرفته به دوسه هفته پیش برمی‌گردد که از صدای زنده‌یاد آقای ناظریان استفاده شده بود و خانواده ایشان رضایت نداشتند. شنیدم پسر زنده‌یاد دوستدار هم نسبت به استفاده از صدای پدرشان اعتراض کردند. طبیعی است پیشکسوتان این هنر احساس خطر کنند، چون منبع درآمد بسیاری از آنان همین کار است. من هیچ‌وقت با عشقی که نسل پدرم برای این هنر داشتند، کار نکردم. اگر به آنها بگویند در خانه بنشین، ما صدایت را با کامپیوتر درست می‌کنیم واقعا از میان می‌روند.ممدوح عنوان می‌‎کند؛ امیدوارم این کار را در مورد زندگان انجام ندهند. احترام و ادب حکم می‌کند از خانواده درگذشتگان هم اجازه بگیرند. 

آزاردهنده و ماشینی

مهسا عرفانی، دختر دوبلورهای پیشکسوت زنده‌یادان حسین عرفانی و شهلا ناظریان است که صدای پدر او نیز جزو مواردی است که با هوش مصنوعی شبیه‌سازی شد. او در اینباره به جام‌جم می‌گوید: در مورد استفاده از هوش مصنوعی برای شبیه‌سازی صدای پدر و مادر‌م اصلا راضی نیستم و بارها عنوان کردم. از لحاظ قانونی هم تا جایی که امکانش بوده اقدامات لازم را انجام دادم.
عرفانی درباره مواجهه‌اش با این رخداد برای خانواده خود تصریح می‌کند: اولین بار این اتفاق برای صدای پدر من افتاد. ابتدا شبیه‌سازی صدای ایشان در اینستاگرام و سپس در وی‌او‌دی‌ها شنیدم و اقدامات لازم را برای مقابله انجام دادم. این اقدامات قانونی تا حدودی تاثیرگذار بوده اما لازم است قوانین مشخصی دراین خصوص اتخاذ شود.این صداپیشه با نظری که درخصوص حیات دوباره صدای دوبلورهای از دست رفته وجود دارد هم موافق نیست و بیان می‌کند: اصلا چنین نیست، بلکه برای نزدیکان فرد ناراحت‌کننده و آزادهنده است.

کاری بیهوده

مریم جلینی، دوبلور آثاری چون پسر دلفینی، داستان اسباب‌بازی۳ و... از افرادی است که در این مورد نظر مثبتی دارد، البته منوط بر این‌که برای صدای درگذشتگان استفاده شود. او می‌گوید: پیشکسوتانی که صدای خوبی داشتند و امروز دیگر میان ما نیستند، با این حرکت دوباره زنده می‌شوند. جلینی استفاده از این امکان برای شبیه‌سازی صدای دوبلورهای حاضر را بیهوده می‌داند و می‌افزاید: چرا باید به جای دوبلورهایی که در قید حیات هستند، استفاده شود؟ این کار برای زنده کردن یاد کسانی است که شناخته شده بودند و عقبه غنی و صدای خاص داشتند. افرادی که مخاطبان با آنها ارتباط قلبی برقرار کرده بودند. مسلما صدای یک تازه‌وارد را با هوش مصنوعی شبیه‌سازی نمی‌کنند؛ اگر چنین کنند بیهوده و عبث است.وی ادامه می‌دهد: البته این نظر شخصی افراد است و می‌تواند متفاوت باشد. من علاقه دارم صدای عزیز ازدست رفته‌ام دوباره زنده شود تا حس کنم میان ما حضور دارد اما ممکن است شخص دیگری نپسندد. هرچند استفاده مدام از هوش مصنوعی هم ممکن نیست، چون این کار هم زحمت‌های خاص خود را دارد.

تقلید ماندگار نیست

منوچهر والی‌زاده بازیگر، گوینده و دوبلور باسابقه که صدایش در آثاری نظیر دلیران تنگستان، تاجر پوسان، جواهری در قصر و... به گوش مخاطبان رسیده است در گفت‌وگو با جام‌جم هنر را عرصه‌ای آزاد می‌داند و عنوان می‌کند؛ هرکس می‌تواند توانایی خود را عرضه کند اما این‌که با نرم‌افزار یا به صورت عادی کسی بخواهد ادای کسی را دربیاورد نمی‌تواند ماندگار باشد. خداوند حنجره‌ها را متفاوت خلق کرده است، فقط احتمال دارد کسی صدایش شبیه دیگری باشد اما این‌که بتواند در یک فیلم کاملا شبیه یکی از اساتید صحبت کند، ممکن نیست. به‌خصوص با نرم‌افزار بعید می‌دانم احساس صدای انسان به‌درستی منتقل شود.وی ادامه می‌دهد: تقلید، هنری جداگانه است اما درباره همین افراد هم در حد یک یا دو خط انجام می‌شود. برخی جوان‌ها به این وسیله ورود پیدا می‌کنند که ایرادی هم ندارد اما اگر بخواهند همین مسیر را ادامه دهند ماندگار نخواهند بود.والی‌زاده درباره زنده نگه داشتن نام و صدای بزرگان از دست رفته این هنر اعلام می‌کند: نمی‌توان به این شکل کسی را زنده کرد. مثلا اگر من ادای حافظ را دربیاورم، حافظ می‌شوم!؟این دوبلور پیشکسوت درباره خطر نرم‌افزارها و به صورت مشخص هوش مصنوعی برای جایگاه شغلی دوبلوران نیز عنوان می‌کند: هیچ‌وقت این‌طور نیست و هیچ‌گاه چنین نخواهد شد. مطمئن باشید اگر کسی هنر داشته باشد، می‌تواند خود را نشان دهد.وی در مورد استفاده از هوش مصنوعی در این مسیر هم می‌گوید: نمی‌توان مقابل تکنولوژی ایستاد اما همیشه نمی‌تواند ادامه داشته باشد، چون مثلا نمی‌توان ادعا کرد این صدای واقعی منوچهر والی‌زاده است، مشخص می‌شود صدای دستگاه است. احتمال دارد ابتدا برخی را به اشتباه بیندازد یا حساسیت‌هایی را ایجاد کند اما دائم نیست. 

دوست دارم صدای واقعی پدرم را بشنوم

شیلا آژیر، دوبلور پرستاران، کمیسر شهر، افسانه عقاب‌ها، مأموران مخفی پلیس، جواهری در قصر و افسران پلیس است.
این دوبلور، فرزند ناهید شعشعانی و زنده‌یاد مهدی آژیر از بزرگان دوبله است. او به جام‌جم درباره استفاده از هوش مصنوعی به جای صدای اساتید درگذشته می‌گوید: به نظرم با کسب اجازه از خانواده‌های این عزیزان مشکلی ندارد. اگر کسی بخواهد با صدای پدر من این کار را انجام دهد. لذت می‌برم که بعد از این همه سال صدای پدرم را روی کاراکتری که دوست دارم، بشنوم. همان‌طور که گفتم در صورت رضایت خانواده‌ها مشکلی ندارد و در این خصوص هر شخص نظر خود را دارد. پس نمی‌شود با قطعیت گفت این کار درست یا اشتباه است.وی ادامه می‌دهد: تا جایی که اطلاع دارم این کار هزینه زیادی دارد و مشکل است. مطمئنم کسانی که این کار را انجام می‌دهند نه قصد سوءاستفاده دارند و نه می‌خواهند برای کسی مسأله ایجاد کنند. مطمئنم خواستند یاد کسانی را که برای ما خاطره ساختند، زنده کنند اما واکنش افراد به این اتفاق می‌تواند متفاوت باشد؛ بعضی موافقند و برخی مخالف.  قطعا این کار درباره افراد زنده صورت نمی‌گیرد.