در فضیلت تربیت عبادی کودک

عواملی چون بی‌توجهی والدین به باورهای دینی، عدم تقید والدین نسبت به انجام به‌موقع تکالیف عبادی و ناآگاهی کودک از فلسفه و اهمیت عبادات، زمینه را برای ضربه‌زدن به شخصیت دینی کودک آماده کرده و حتی می‌تواند او را در بزرگسالی به فردی مخالف و ستیزه‌جو با ارکان دینی تبدیل کند.

در رابطه با چگونگی آموزش مفاهیم و اعمال دینی به کودکان اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. گروهی معتقدند که لزومی ندارد پیش از بلوغ به کودک آموزش دینی داده شود و در مقابل تعدادی نظر عکس دارند اما اسلام دراین‌باره دیدگاه متقن و دقیقی ارائه کرده که آموزش مفاهیم دینی باید از هنگام کودکی و چه‌بسا از قبل آن شروع شود. آموزش در دوره کودکی پایه و اساس رشد دینی و عبادی در دوره‌های دیگر است. نقطه شروع تربیت دینی کودک را می‌توان حتی تا زمان قبل از انعقاد نطفه(که با مراقبت‌ها و خواندن یک‌سری از دعاها همراه است) عقب برد و بی‌شک انتخاب همسر مناسب هم یکی از ملاک‌های اصلی آن است. خوانده‌شدن نوای ملکوتی اذان و اقامه در گوش نوزاد و شیردادن او با وضو از دیگر مؤلفه‌های تربیت دینی کودک است. نقش والدین در تربیت فرزندان به قدری پررنگ است که دکتر نصیر عابدینی، روان‌شناس بالینی می‌گوید: خداشناسی و پذیرش اعمال دینی به‌صورت فطری در نهاد همه کودکان وجود دارد اما درجه پذیرش آن بسته به شیوه تربیتی پدر و مادر متفاوت است. طبق برخی روایات با وجود آن‌که فرزند فطرت الهی دارد اما والدین به‌عنوان یک عامل محیطی می‌توانند فرزند را به سمت ادیان دیگر همچون یهودی، نصرانی و ... تغییر جهت دهند و صددرصد تاثیرگذار باشند. 
     
سن آموزش عبادی را به تاخیر نیندازید
پسر بعد از ۱۵سال و دختر بعد از ۹سال قمری به تکلیف می‌رسد اما آموزش و تمرین تکالیف دینی را نمی‌توان تا سن بلوغ به تاخیر انداخت و باید انسان از کودکی بسته به ظرفیت پذیرش و زمینه مذهبی فراهم‌شده از سوی والدین با عبادات و تکالیف دینی آشنا شود تا در سن بلوغ به انجام آن رغبت داشته باشد. در غیر این صورت انجام اعمالی چون خواندن نماز و گرفتن روزه و حفظ حجاب در سن تکلیف برای نوجوان دشوار خواهد شد. دکتر عابدینی به موضوع مهمی اشاره می‌کند و می‌گوید: باید بکوشیم رغبت کودکان نسبت به انجام تکالیف عبادی را به انگیزه و خواست درونی آنها تبدیل کنیم، چراکه اگر این علاقه از درون و به اراده آنها نباشد تربیت دینی موثر نخواهد بود. والدین باید با بهره‌‌گیری از بعد عاطفی و هیجانی کودک از ابتدا تصویری زیبا از خدا و تکالیف دینی برای او ترسیم و با تشویق یا انتخاب همسالان تاثیرگذار مذهبی، شور و انگیزه گرایش و عمل به تکالیف و مناسک عبادی و ارتباط با خدا را در کودک درونی کنند. چه‌بسا بیدارکردن انگیزه در کودک باعث پایدار ماندن گرایش‌‌های مذهبی او می‌شود. 
     
از ۴ سالگی، کودک را با مفهوم حجاب آشنا کنید
درحال‌حاضر بسیاری از خانواده‌ها از وضعیت پوشش فرزندان‌شان راضی نیستند و اغلب به شیوه‌ای نادرست نارضایتی خود را به فرزندان نشان می‌دهند و در مقابل هم با پافشاری و مقاومت‌های خودسرانه فرزندان نسبت به این امر الزام‌آور اسلامی روبه‌رو می‌شوند. برای پرداختن به مسأله حجاب فرزندان، اولین قدم مقید بودن بزرگ‌ترها به رعایت پوشش اسلامی و حفظ ارکان دینی است و تا زمانی که خانواده‌ها خود را موظف به رعایت آن نکنند، نمی‌توانند برای آموزش فرزندان قدم مثبتی بردارند. نمازخواندن، تلاوت‌قرآن، حفظ حجاب جلوی نامحرمان، معاشرت با خانواده‌های متدین و مذهبی، جداکردن اتاق و بستر خواب از کودکان، رعایت حد و مرز پوشش و آرایش والدین جلوی فرزندان، شرکت در محافل مذهبی در ایام محرم و ماه رمضان و ... ازجمله مواردی است که کودک‌ونوجوان آینه‌وار از آن تقلید و الگوبرداری می‌کند. دکتر عابدینی می‌گوید: مهم‌ترین دوران برای آشنا‌کردن فرزندان با مقوله حجاب از دوران کودکی شروع می‌شود. ۵ ــ ۴ سالگی بهترین سن برای آشنایی کودک با مفهوم حجاب است. هرچند حجاب از سن تکلیف بر دختر واجب می‌شود ولی بسیار منطقی به نظر می‌رسد که یک دختر ۹ساله به یکباره نمی‌تواند باحجاب شود، بلکه باید از سنین کودکی بسته به شرایط روحی، روانی، عاطفی و همچنین خانوادگی به جذاب‌سازی حجاب در نظر دختر پرداخت و هرازگاهی از او خواست که چادر یا روسری را همچون سایر لباس‌ها تجربه کند. همچنین از تحمیل حجاب در سنین قبل از بلوغ به فرزندان پرهیز کنید اما ترغیب و تشویق آن را پشت گوش نیندازید.

از ۶سالگی آموزش نماز را شروع کنید
کودک، عبادت به‌ویژه نمازخواندن را با مشاهده اعمال و رفتار دیگران به‌خصوص والدین خود می‌آموزد. اقامه نماز در معرض دید و مشاهده کودک علاوه بر تاثیر روحی و روانی موجب تشویق و ترغیب کودک به یادگیری و انجام این عمل عبادی می‌شود. همچنین حضور کودک در اماکن مذهبی به‌ویژه نمازجماعت اگر با تشویق همراه باشد کودک را به حضور مستمر در مسجد و اقامه نماز ترغیب می‌کند. دکتر عابدینی می‌گوید: همزمان که بحث تادیب کودک از سه‌سالگی شروع می‌شود تمایل او به بازی نیز پدیدار می‌گردد. درواقع بیشتر تجربه‌هایی که کودک در زمینه‌های مختلف در هفت سال اول زندگی کسب می‌کند از طریق بازی است و بهتر است از این موضوع استفاده کرده و نماز را از ۶ ــ ۵ سالگی در خلال بازی به فرزندان‌تان آموزش دهید. در این سنین حس مذهبی کودک نیز بیدار شده و می‌تواند نماز را بفهمد. بهترین زمان برای القای آموزه‌های دینی در زمان شادابی کودک است. همچنین برای ترغیب کودک به نماز، امکانات جذابی چون سجاده زیبا، تسبیح، چادر، مقنعه و قبله‌نما عوامل موثری برای ترغیب کودک به انجام آموزه‌های دینی است. تاکنون نظام آموزشی ما عملا نتوانسته آمادگی انجام اعمال دینی و عبادی را در دانش‌آموزان فراهم کند. والدین و مربیان مدرسه به‌عنوان مسئولان اصلی تربیت دینی کودکان و نوجوانان هستند و اگر در محیط خانه و مدرسه، تکریم به ارزش‌های دینی جنبه عملی پیدا کند زمینه گرایش به اعمال عبادی در کودکان به‌صورت آگاهانه شکل می‌گیرد. حضور معلمان در نمازجماعت مدرسه و اقامه نماز توسط والدین در منزل ازجمله مهم‌ترین عوامل ایجاد انگیزه در گرایش کودک‌ونوجوان به این عمل عبادی است.