پویانمایی و تربیت کودکان

در این میان، پویانمایی‌ها با به کارگیری چند ساحت جذاب و اثرگذار برای کودک مانند جذابیت‎‌ های بصری، قصه و ادبیات، موسیقی و هیجان توانسته‌اند به ابزارهایی در دسترس و مورد توجه برای کودکان و خانواده‎‌ ها تبدیل شوند. بی‌گمان در دوره شکوفایی فناوری، انیمیشن‎‌‌های مختلف، سهمی فراوان در سبد اوقات فراغت کودکان دارند. این رسانه‌ها در کنار سرگرم‌کردن کودکان با توجه به جاذبه‌‎های بصری و محتوایی‌‎شان می‌توانند در الگوسازی و آموزش مستقیم مفاهیم اخلاقی، اجتماعی و تربیتی به کودکان کمک کنند. استفاده از شخصیت‎‌‌های فانتزی، تخیل قوی و ارضای نیازهای کاوشگرانه و جسورانه کودک ـ که در بیشتر اوقات در خانواده و مدرسه پاسخی مناسب نمی‎‌ یابد ـ از نقاط قوت انیمیشن‌های موفق است. کودکان با فانتزی ارتباط می‌گیرند. قهرمانان را الگوی رفتاری خود می‌کنند و می‌کوشند با همذات‌پنداری با شخصیت‎‌ های موجود در انیمیشن‎‌ ها، دنیای خیالی و خلاقانه خود را شکل دهند و قهرمان شوند و راهکارهای برون‌رفت از مسائل چالش‌‏برانگیز زندگی را بیابند. با توجه به این‌که ذهن کودکان از قهرمانان و الگوهای مطرح شده در انیمیشن‎‌ های غربی اشباع شده‌است و گسستی عمیق، در حوزه‎‌ های مختلف هویتی و فرهنگی بین نسل جدید با نسل‎‌ های گذشته دیده می‌شود، به نظر می‌رسد ساختن انیمیشن‎‌ های خلاق، جذاب و در عین حال همسو با فرهنگ ایرانی اسلامی، برای اصلاح کج‌روی‎‌های هویتی و حفظ ارتباطی سالم و هدفمند، بین نسل جدید و پیشینه ملی و مذهبی‌اش ضروری است؛ نکته‌‎ای که پرداختن به آن در رسانه‌ملی یا سینماهای ایران به شدت ضروری به نظر‌می‌‎رسد.
‌می‌دانیم یکی از مهم‌ترین شیوه‎‌‌های تربیت، شیوه الگوگیری است. این شیوه که مورد تایید بسیاری از نظریه‌پردازان و نیز نگاه اسلام است، می‌کوشد با ایجاد الگویی مناسب، به کودک در مسیر رشد، کمک کند. در قرآن کریم استفاده از الگو و اسوه به عنوان یکی از مهم‌ترین روش‌های تربیتی مطرح است. قرآن نمونه‎‌‌های زیادی را بیان کرده که بیانگر تأثیر فراوان این روش در یادگیری و شکل‌گیری شخصیت انسان‌هاست. خداوند در قرآن به طور صریح رسول گرامی اسلام(ص) را به عنوان الگو معرفی می‌کند و می‌‎فرماید: «البته شما را در اقتدای به رسول خدا چه در صبر و مقاومت با دشمن و چه دیگر اوصاف و افعال، نیک و خیر و سعادت بسیار است برای آن کسی که به ثواب خدا و روز قیامت امیدوار باشد و یاد خدا بسیار کند.» (سوره احزاب -۲۳‌)
تربیت ابتدایی انسان به طور طبیعی با الگو شکل می‎‌ گیرد. کودک در چند سال نخست زندگی خود همه کارهایش را از الگوهای پیرامون خود که در درجه اول پدر و مادر اویند، الگوبرداری می‎‌ کند و با تقلید از آنان رشد کرده و ساختار تربیتی‌اش سامان می‎‌ یابد؛ از این رو الگو در سازمان‌دادن به شخصیت و رفتار کودک نقشی به سزا دارد. در واقع غریزه تقلید یکی از غرایز نیرومند و ریشه‌‎دار در انسان است. به برکت وجود همین غریزه است که کودک، بسیاری از رسوم زندگی چون آداب معاشرت، غذاخوردن، لباس پوشیدن، طرز تکلم و ادای کلمات و جمله‌‎‎ها را از پدر و مادر و دیگر معاشران فرا می‌گیرد و به کار می‌بندد. چشم و گوش کودکان و نوجوانان چون دریچه‌ای باز است، می‌بینند، می‌شنوند و ذهن‌شان چون آیینه‌ای است که هر چیزی در آن منعکس می‌شود، با این تفاوت که آیینه عکس اشیا را در خود نگه نمی‌دارد، ولی ذهن کودکان و نوجوانان اینها را در خود نگه می‌دارد. استفاده از الگوهای پاک و بافضیلت، انگیزه و میل به پاکی و آراستگی به فضایل را در جوامع ایجاد می‌کنند و الگوهای ناپاک و بی‌‎فضیلت، جوامع را به سوی ناپاکی و رذایل برمی‌‎انگیزند. به همین دلیل در حوزه تربیت به طور ویژه بر نقش الگوها تأکید شده‌است. الگوها چون مقبول واقع شوند، دیگران را مطابق خود می‌سازند چنان‌که هر هنری که استادی داشته باشد، جان شاگردش بدان هنر متصف می‎‌ شود. بنابراین شخصیت‎‌ های انیمیشن و نحوه مواجهه آنها با مسائل، می‏‌تواند الگوی ذهنی و رفتاری کودکان را در انجام امور مختلف شخصی، اعتقادی و اجتماعی شکل دهند.
کودکان با مشاهده یک انیمیشن، با قهرمان آن رابطه می‎گیرند و خود را به او نزدیک می‌کنند؛ به گونه‌ای که از این رابطه احساس امنیت و آرامش می‎‌ کنند، اقدامات و اعمال قهرمانان قصه به عنوان نکته‌‎های مورد قبول آنان واقع می‌شود و این اعمال را شایسته به کارگیری در رفتار و حرکات خود تلقی می‎کنند؛ حتی به کارگیری این اعمال را نوعی ویژگی و افتخار برای خود می‎‌ دانند. با توجه به این‌که ذهن کودکان پاک است و از سوی دیگر همراهی با قهرمان قصه، باعث می‌‎شود صفات و ارزش‌های وی با روح و جان کودکان آمیخته شود؛ به همین علت است که وقتی قهرمان قصه به علت خوبی و صداقت مورد حسد واقع می‎‌ شود، آنان از خود واکنش نشان می‌‎دهند و در این مورد سؤال‌های مکرر می‎‌ کنند و سرانجام وقتی همین ویژگی، قهرمان داستان را نجات می‌دهد، عشق‌ورزی به این ارزش‌ها همچون بذری در نهاد آنان افشانده می‌شود و میل به گریز و پرهیز از کسانی که زشتی‎‎‌ ها و بدی‎‎‌ ها را منتشر می‌کنند، در وجود آنان بارور می‎‌ شود.‌ مهم‌ترین مفاهیم تربیتی که می‌‎توان به صورت غیرمستقیم و با رویکرد تربیتی الگوسازی و با کمک انیمیشن‌های فاخر به کودکان عرضه کرد، عبارتند از:
سبک زندگی
قانون‌مداری
بهداشت فردی
نظم‎‌ پذیری و مهارت آموزی
رعایت حقوق انسانی‌(با تاکید بر رساله حقوق امام سجاد)
ایجاد الگوی صحیح در روابط اجتماعی
تبیین نقش خانواده در حفظ هویت فرهنگی و رشد اجتماعی
نقش کنش‌ها و واکنش‌ها و انتخاب در زندگی
ضرورت همکاری در گروه‎های همسال برای رسیدن به هدف
تلاش و ثبات قدم برای رسیدن به هدف
مسئولیت‌پذیری
ولایت‎پذیری
پیروی از شخصیت‎های دانا و استفاده از تجربه‌‎های دیگران و... .
ضروری است فعالان این حوزه در بخش‌های خصوصی و دولتی، با تمرکز بر این قابلیت پویانمایی و در شرایط کنونی کشور، از این ظرفیت بالا استفاده کنند و نقشی موثر در ساختن هویت جامعه ایفا کنند.