ایران و قطر در سال ۱۴۰۱؛ روابط نزدیکتر از حسن همجواری

به گزارش جام جم آنلاین، جمهوری اسلامی ایران از اولین کشورهایی بود که استقلال قطر را به رسمیت شناخت و یک ماه پس از آن، روابط دوجانبه را با دوحه آغاز کرد. ایران سال ۱۹۷۲ نخستین سفیر خود را به قطر فرستاد و یک سال بعد نیز میزبان سفیر دوحه در تهران بود.

هماهنگی و مشورت بین ایران و قطر همچنان در برخی پرونده‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ادامه دارد؛ پرونده‌ها و موضوعاتی که شامل دغدغه‌های مشترک و مسائل امنیتی دو کشور است.

روزنامه قطری «الشرق» در یادداشتی درباره این روابط می‌نویسد: روابط پایدار قطر با ایران از یک سو به دوحه و از سوی دیگر به روابط دوحه با دولت‌های بزرگ کمک کرد؛ این کمک در چارچوب تلاش قطر برای کمک به ایجاد ثبات در منطقه و حل اختلافات به روش‌های مسالمت‌آمیز به وسیله میانجی‌گری‌های سیاسی قابل بررسی است. قطر توانست نقشی فعال را در کاهش تنش‌ها بین ایالات متحده و ایران برای بیش از یک بار ایفا کند؛ نقشی که منطقه خلیج فارس را از خطر درگیری و تنش دور کرد.

مقامات قطری پروسه‌ای سیاسی را بین ایران و آمریکا در جهت کاهش تنش‌ها در منطقه رهبری کردند تا روند گفت‌وگو بین دو طرف تسهیل و نسبت به بازگشت به توافق هسته‌ای به‌دست آمده در سال ۲۰۱۵ ترغیب شوند. بعد از انتخاب «جو بایدن» به عنوان رئیس‌جمهوری جدید آمریکا، دوحه در خصوص بازگشت واشنگتن پای میز مذاکرات برای حل پرونده هسته‌ای با ایران تاکید کرد.

در پی این تلاش‌های سیاسی، «آنتونیو گوترش» دبیر کل سازمان ملل در تماسی تلفنی با وزیر خارجه قطر، نقش این کشور را در احیای توافق هسته‌ای ستود، تهران نیز دعوت دوحه را برای پیوستن به گفت‌وگوهای جامع منطقه‌ای با کشورهای حوزه خلیج‌فارس پذیرفت.

حمایت از برنامه صلح آمیز هسته ای ایران و سفر وزیر خارجه قطر به واشنگتن

به همین منظور، اوایل ژوئن ۲۰۲۲، «شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» وزیر خارجه قطر به واشنگتن سفر و با «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا دیدار کرد.

وی پیش از این دیدار، تأکید کرد که کشورش به تماس‌های خود با تهران و واشنگتن باهدف ایجاد زمینه مناسب برای بازگشت به مذاکرات وین ادامه می‌دهد.

او گفت که در مذاکراتش با بلینکن در واشنگتن، مسائل منطقه‌ای و جهانی از جمله مسئله ایران را بررسی کرده است.

وزیر امور خارجه قطر تأکید کرد که مذاکرات وین شکست نخورده و تماس‌های قطر با تهران قرار نیست جانشین مذاکرات وین شود، بلکه صرفا «عامل مساعد» است.

او با تأکید بر اینکه بلینکن چشم‌اندازهای رسیدن به توافق هسته‌ای با ایران را بررسی کرده، افزود که دوحه خواستار بازگشت به توافق هسته‌ای است چون آن را سنگ‌بنای امنیت و صلح در منطقه می‌داند.

آل ثانی اضافه کرد که توافق هسته‌ای چشم‌اندازهای تازه‌ای را برای همکاری و گفت‌وگوهای منطقه‌ای گسترده‌تر با ایران فراهم می‌کند.

وزیر امور خارجه قطر پیش از این نیز تأکید کرده بود که کشورش مذاکرات مفصلی درباره پرونده هسته‌ای با مسئولان ایران داشته و افزوده بود که دوحه از هر توافق میان ایران و کشورهای غربی درباره برنامه هسته‌ای ایران حمایت می‌کند.

چرا دوحه به فکر احیای مذاکرات هسته‌ای افتاد؟

«محمدعلی سبحانی» سفیر اسبق جمهوری اسلامی ایران در لبنان، اردن و قطر درباره دلایل تلاش دوحه برای احیای توافق هسته‌ای می گوید: اینکه قطر به پرونده تنش ایران و آمریکا و احیای برجام ورود کرده چندان غیرعقلانی نیست زیرا دوحه از یک طرف به عنوان متحد استراتژیک واشنگتن در میان کشورهای حاشیه خلیج فارس عمل می‌کند و از طرف دیگر روابط گرم و حسنه‌ای هم با تهران دارد. بنابراین لازمه یک دیپلماسی میانجیگرایانه موفق، برخورداری از رابطه درست و مناسب با هر دو طرف مناقشه است که قطر از این امتیاز برخوردار است.

وی تصریح کرد: قطری‌ها همواره از سیاست وساطت و میانجیگری در مناقشات و منازعات استقبال کرده و می‌کنند، بنابراین دوحه همیشه تلاش‌های دیپلماتیک جدی‌ را هم در جهت حل بحران‌های منطقه‌ای از خود نشان داده است. با چنین برداشتی، بی‌شک این تحرکات دیپلماتیک میانجیگرایانه قطری‌ها، چه با سفر امیر قطر و چه با سفر وزیر خارجه این کشور به تهران، چندان عجیب نیست. به هر حال قطر روابط بسیار گرم و حسنه‌ای با آمریکایی‌ها و از طرف دیگر تمایل بسیار جدی برای ارتقای روابط با تهران دارد. به همین دلیل دوحه سعی دارد با تلاش برای کاهش تنش بین تهران و واشنگتن بتواند شرایطی را رقم بزند که بهترین و بیشترین سود را از بهبود روابط با هر دو طرف در جهت منافع ملی خود ببرد.

ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای ایران در دوحه

در پی میانجیگری‌های قطر در نهایت، مذاکرات رفع تحریم‌ها با حضور «علی باقری کنی» مذاکره کننده ارشد ایران،«انریکه مورا» معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و «رابرت مالی» نماینده ویژه آمریکا در امور ایران از روز سه‌شنبه هفتم تیر ۱۴۰۱ در پایتخت قطر آغاز و پس از دو روز متوقف شد.

در این نشست نمایندگان ایران و آمریکا غیرمستقیم مذاکره و پیام‌ها میان دو طرف از طریق نماینده اتحادیه اروپا تبادل شد.

«محمد مرندی» مشاور هیات مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران نهم تیر ماه سال ۱۴۰۱ در گفت‌وگو با شبکه المیادین لبنان درباره اخبار و اظهارات مطرح شده مبنی بر شکست مذاکرات گفت: مذاکرات دوحه شکست نخورده است.

مرندی افزود: انتظار نمی‌رفت که مذاکرات با یک راهکار مثبت، تنها در دو روز به پایان برسد.

وی با بیان اینکه اظهارات رسانه‌ای مقام‌های آمریکا را جدی نمی‌گیریم، گفت: آمریکایی‌ها باید تضمین‌هایی را که ایران می‌خواهد، ارائه دهند تا مطمئن شویم که مانند گذشته از پشت به ما خنجر نمی‌زنند.

سفر امیر قطر به تهران

در همین حال، شیخ «تمیم بن حمد آل ثانی»، امیر قطر ۲۲ اردیبهشت سال ۱۴۰۱ در راس هیاتی بلندپایه به تهران سفر کرد.

امیر قطر در این سفر یک روزه به دیدار رهبر معظم انقلاب و آیت الله رئیسی رفت که در هر دو نشست، مباحث و مسائل مهمی از جمله در حوزه مسائل منطقه‌ای و جهانی مطرح شد.

این سفر بن حمد و اهداف آن مورد توجه کارشناسان و تحلیلگران منطقه قرار گرفت و برخی معتقدند که این سفر در راستای میانجیگری قطر برای به ثمر نشستن مذاکرات هسته‌ای وین است.

آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور کشورمان در نشست خبری مشترک با شیخ تمیم بن حمد آل ثانی گفت: بدون تردید سفر امیر قطر به جمهوری اسلامی ایران نقطه عطفی در ارتقای روابط بین دو کشور و ملت است و حتماً می‌تواند نقش بسزایی در جهت تقویت روابط دو کشور و همکاری‌های ایران و قطر در سطح منطقه‌ای و جهانی داشته باشد.

وی بیان کرد: در مذاکراتی که داشتیم، علاوه بر تأکید بر گسترش روابط بین ایران و قطر در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و تجاری، فرهنگی، گردشگری و انرژی در این باره بحث شد که سرمایه گذاری‌های مشترکی بین دو کشور انجام شود. همچنین توسعه و گسترش روابط بین دو کشور مورد تأکید ما قرار گرفت.

تأکید دوحه بر ادامه تلاش‌های دیپلماتیک در خصوص مذاکرات هسته‌ای

درپی این تحولات، وزیر خارجه قطر اواخر بهمن سال گذشته و پس از بازگشت از واشنگتن در گفت‌وگو با شبکه الجزیره گفت که با «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا درباره پرونده توافق هسته‌ای و دیدارهای اخیرش با وزیر خارجه ایران صحبت کرده است.

وزیر خارجه قطر افزود: اوضاع در رابطه با مذاکرات هسته ای با ایران پیچیده است، اما تلاش‌های دیپلماتیک باید ادامه یابد.

این سفر درحالی انجام شد که کارشناسان آن را تحرک جدید قطر برای به جریان انداختن مذاکرات برای احیای برجام اعلام کردند.

در همین راستا، «ماجد الانصاری» سخنگوی وزارت خارجه قطر۱۳ بهمن ماه گذشته، بر تداوم نقش دوحه برای نزدیک کردن دیدگاه‌ها میان ایران و کشورهای غربی در مذاکرات هسته‌ای تأکید کرد.

وی افزود: میانجی‌گری قطر برای ارائه پیشنهادات در تسهیل بازگشت طرف‌ها به مذاکره ادامه دارد و ایفای این نقش دوحه نیز تا امضای توافق هسته‌ای که ضامن امنیت و صلح در منطقه است، متوقف نخواهد شد.

محمد بن عبدالرحمن آل ثانی پیش از سفر به آمریکا، نهم بهمن ماه ۱۴۰۱ به تهران سفر کرد و در نشست خبری با «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه ایران گفت: روابط ایران و قطر برای استقرار و ثبات منطقه‌ای حائز اهمیت است؛ چه در زمینه رایزنی‌های سیاسی و اقتصادی و چه زمینه‌های مختلفی که درباره روابط میان دو ملت است.

وزیر خارجه قطر افزود: کشور و رهبری قطر همواره به دنبال افزایش هر چه بیشتر روابط میان کشورهای منطقه با ایران است. با توجه به روابط همسایگی و تاریخی که میان این کشورها وجود دارد، کار ما همیشه بر اساس خوش‌بینی و عدم ناامیدی صورت می‌گیرد.

آل ثانی اضافه کرد: تا جای ممکن تلاش می‌کنیم که ترس‌ها و دغدغه‌های طرفین توافق از بین برود تا محیط مناسبی برای انجام این گفت‌وگوها صورت بگیرد؛ فارغ از اینکه این گفت‌وگوها در کجا صورت بگیرد.

وی افزود: قطر درپی ثبات منطقه و به دنبال این است که این توافق هسته‌ای صورت بگیرد زیرا عامل مهم ثبات منطقه است.

با توجه به اظهارات مقامات قطری در این رابطه، به طور کلی درباره ورود این کشور به پرونده تنش ایران و آمریکا و احیای برجام می‌توان گفت که قطری‌ها در حال ایفای نقش انتقال پیام میان تهران و واشنگتن هستند، نقش آنها را میانجیگر، تسهیلگر، میزبان و هرچه در نظر بگیریم، این کشور در تلاش است تا مذاکرات احیای برجام از بن‌بست کنونی خارج و تنش ایران و آمریکا تعدیل شود./ایرنا