«فوبیا» یعنی ترس و «موبو» همان مخفف موبایل است که روی هم می‌شود «ترس دور شدن از تلفن‌همراه» ترسی که برای خیلی از ما آشناست و یادآور کلی دستپاچگی و اضطراب پس از دور شدن از موبایل است. البته آمار دقیقی در دست نیست تا با استناد به آن بگوییم که میانگین استفاده روزانه کودکان و نوجوانان کشورمان از تلفن‌همراه و اینترنت چقدر است، اما عده‌ای که فعالیت‌های کلینیکی انجام می‌دهند مثل آسیه اناری، عضو هیات‌رئیسه انجمن روان‌شناسی بالینی کودک و نوجوان در این باره به ایسنا می‌گوید: از هر ۱۰ کودکی که به مراکز مشاوره مراجعه می‌کنند، هشت کودک عادت بسیار شدید به استفاده از موبایل دارند، طوری که حتی حاضر نیستند بدون گوشی غذا بخورند یا از خانه بیرون بروند. این غرق‌شدگی در گوشی، اینترنت و فضای مجازی همان زنگ خطری است که باید شنیده شود و اتفاقا در کشورمان دست‌کم شش سال است که درباره عواقب آن حرف زده می‌شود و برای محافظت از گروه سنی کودک و نوجوان در این دنیای بی‌مرز قانون‌گذاری می‌شود؛ در حالی که هنوز مزه اینترنت پاک و فضای مجازی سالم زیر دندان بسیاری از کودکان و نوجوانان کشورمان نرفته است.
اکنون یک‌سال و چهار ماه است که از تصویب سند صیانت از کودک و نوجوان در فضای مجازی می‌گذرد. شورای‌عالی فضای مجازی این سند را در راستای «تبیین الزامات شبکه ملی اطلاعات» (مصوب آذر ۹۵) و «طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات» (مصوب شهریور۹۹) تصویب کرد. هدف از تصویب سند نیز ارتقای بهره‌برداری از فضای مجازی در عین صیانت از خردسالان، کودکان و نوجوانان بود و البته منظور از صیانت نیز مجموعه‌ای از اقدامات سلبی و ایجابی برای ارائه فضایی مفید، سالم و تعالی‌بخش به کودکان و نوجوانان و مراقبت از آن‌ها در برابر آسیب‌های ناشی از فضای مجازی است. با وجود چنین پشتوانه قانونی، پس ما برای فراهم‌سازی چنین بستری، هیچ چیز کم نداریم، اما چگونه است که اینترنت پاک و فضای مجازی سالم که در عین حال محتوا‌های دلچسبی را به زیر ۱۸ ساله‌ها ارائه دهد، در دسترس مردم نیست؟
تلاش می‌کنیم
بچه‌های موبایل به‌دست ممکن است در جهان بی‌انت‌های اینترنت و شبکه‌های اجتماعی هر چیزی را ببینند و بشنوند و به این ترتیب نرم نرمک از دنیای کودکی فاصله بگیرند و پاورچین به دنیای بزرگسالی قدم بگذارند. ورود آدم کوچولو‌ها به دنیای آدم بزرگ‌ها به گفته دکتر معصومه تختی، روان‌شناس و مشاور خانواده که با جام‌جم صحبت می‌کند این اشکال را دارد که بچه‌ها با محتوا‌هایی آشنا می‌شوند که تناسبی با رشد شناختی‌شان ندارد، در نتیجه آن‌ها دچار تعارض، بروز رفتار‌های مخاطره‌آمیز و اختلالات روان‌شناختی می‌شوند.
همین توضیح کافی است تا بدانیم برخی باید‌ها و نباید‌ها باید در استفاده از اینترنت و فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان تعریف شود و تولید محتوا‌های مفید و اثربخش برای این گروه سنی نیز فراموش نشود. البته آنچه که در عمل دیده می‌شود، حرکت لاک‌پشتی متولیان در این حوزه و شتاب خرگوشی آسیب‌رسانی اینترنت نامحدود به بچه‌هاست.
البته مجتبی همتی‌فر، رئیس سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک به نمایندگی از وزارت آموزش‌وپرورش توضیح می‌دهد؛ «ریل گذاری برای فضای مجازی و استفاده کودکان از این فضا جزئی از ماموریت‌های ماست چرا که این موضوع را جزئی از زیست‌بوم کودکان می‌دانیم».
او همچنین می‌گوید: «ایجاد اینترنت پاک و فضای مجازی ایمن، سالم و مفید رویکرد ماست و کمک کرده‌ایم تا زیرساخت آن از جمله «سامانه ۴.۵.۶» با دامنه ir در اپراتور‌های مختلف تعریف شود تا والدین با استفاده از این کد بتوانند فضای ایمنی را برای فرزندان‌شان فراهم کنند.»
این سامانه البته برای گوش بسیاری از خانواده‌های ایرانی ناآشناست چرا که یا کامل و دقیق درباره‌اش اطلاع‌رسانی نشده یا هنوز به نقطه‌ای که باید، نرسیده است. حالا با چنین شرایطی و در حالی که تنها اقدامات کوچکی در حوزه اینترنت پاک انجام شده چطور می‌توان از فضای مجازی سالم صحبت کرد؟
از سند ملی حقوق کودک جا نمانیم!
در سند «صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی» برای ۱۶ وزارتخانه، سازمان و نهاد، نقش و تکلیف تعریف شده است. این در شرایطی است که این تکالیف چیزی خارج از مفاهیمی نیست که در سند ملی حقوق کودک و نوجوان آمده است. اگر به جلسه ۸۰۶ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی در ۲۱فروردین سال ۹۷ برگردیم در واقع مشغول مرور روز تصویب این سند در شورای‌عالی هستیم، سندی با ۱۴ ماده و بند‌ها و تبصره‌های فراوان.
در ماده ۸ سند ملی حقوق کودک و نوجوان که از حقوق فرهنگی، آموزشی و تربیتی این گروه سنی صحبت می‌شود وظایفی متوجه والدین و دولت‌ها شده است از جمله تامین سلامت معنوی و مصونیت از انحرافات اعتقادی و ناهنجاری‌های فرهنگی و اخلاقی.
اما در همین ماده بر تسهیل دستیابی کودک و نوجوان به امکانات و ابزار نوین علمی و آموزشی و حق دسترسی به اطلاعات مربوط به سلامت جسمی و روانی نیز تاکید شده‌است. با وجود این، اما در ماده ۸ بر حمایت و مراقبت از کودکان و نوجوانان در برابر اطلاعات و محصولات و آثار مضر و در بخش «حق امنیت کودک و نوجوان» هم بر پیشگیری و مبارزه با جرایم علیه کودکان و ارائه آثار مستهجن به آن‌ها از طریق فضای مجازی نیز تاکید شده که نشان می‌دهد این سند به هر دو روی سکه حقوق و نیاز‌های کودکان و نوجوانان توجه دارد.
در واقع این سند، مترقی است، اما این که هنوز زیرساخت‌های بهره‌مندی از امکانات نوین در عین مصون ماندن کودکان و نوجوانان از ناهنجاری‌ها کامل نشده، جای بحث دارد که ۱۶ متولی ذکر شده در سند صیانت از کودک و نوجوان در فضای مجازی باید درباره‌اش شفاف‌سازی کنند.
روزنامه جام جم
