کلاغ‌ها وارد می‌شوند

تغییر تعادل جمعیت هر گونه‎ای در محیط زیست می‎تواند دلایل زیادی داشته باشد و ناخودآگاه تاثیراتی هم روی زندگی ما بگذارد. حیوانات و پرنده‌‎ها قبل از همه ما در جایی که اکنون شهر می‎نامیم، زندگی می‎کردند و جمعیت نسبتا متعادلی داشتند، اما حالا در شرایطی غیرعادی زندگی می‎کنند و باید دید چطور می‌‎شود از بحران‎های بعدی ناشی از این رشد فزاینده جمعیت آن‌ها جلوگیری کرد. در این باره با علیرضا هاشمی، کارشناس ارشد محیط زیست گفت‎و‎گو کرده‌‎ایم.

گونه‌های مختلف کلاغ‌ها رفتار‌های مختلفی نشان می‏دهند و همین موضوع می‎تواند بر تغییر جمعیت آن‌ها در ایام مختلف سال تاثیر بگذارد. هاشمی در این‌باره می‌گوید: مثلا در اول پاییز شاهد مهاجرت کلاغ‎های سیاه یا «روک» هستیم که به شهر‌ها می‎رسند. جمعیت غالب آن‌ها در فصل بهار و تابستان به عرض‎های شمالی می‎روند و در پاییز به کشور برمی‎گردند و به جمعیت کلاغ‌های معمولی یا ابلق اضافه می‎شوند برای همین به نظر می‎رسد جمعیت آن‌ها بسیار بیشتر شده است.

هاشمی ادامه می‌دهد: این مسأله مختص کلاغ‌هایی نیست که مهاجرت طولانی می‌کنند و حتی در کلاغ ابلق یا همان کلاغ معمولی هم دیده می‎شود که بعضا مهاجرت روزانه انجام می‎دهند و در زمان طلوع و غروب مهاجرت‌های کوتاه‌مدت دارند. وقتی همه این عوامل را کنار هم بگذارید طوری به نظر می‎رسد که جمعیت کلاغ‌ها بسیار زیاد شده در حالی که افزایش آن‌ها دلایل مختلفی داشته است که باید هرکدام در جای خود دقیق و علمی بررسی شود و به هر بخش پاسخ جداگانه‎ای داده شود.

 

علیرضا هاشمی، کارشناس‌ارشد محیط‌زیست درباره گمانه‎زنی‎های مربوط به رشد جمعیت کلاغ‌ها در برخی شهر‌های مطرح شده می‎گوید: «کلاغ‎ها بزرگ‌ترین گنجشک‎سانان هستند و جزو باهوش‎ترین و تکامل یافته‎ترین پرنده‎های امروزی به شمار می‎آیند. مدتی است در برخی شهر‌ها تعداد کلاغ‎ها بسیار زیاد شده و این موضوع چند دلیل دارد؛ اول این‌که غذای طبیعی در دسترس دارند و دوم، دشمن طبیعی ندارند. ما در پارک‎های قیطریه، پارک لاله و پارک ملت تهران، کلاغ‎هایی داریم که آن‎قدر پیر شده‎اند که حتی دیگر قدرت پروازشان را از دست داده‎اند، اما چون غذای کافی روی سطح زمین در دسترس‎شان است و دشمنی هم وجود ندارد، هنوز زنده‎اند. پسمانده‌هایی که مردم از غذای خود به این حیوانات می‎دهند یا در سطح شهر رها می‎شود به‌عنوان غذای آماده برای آن‌ها به حساب می‎آید و حتی بدون پرواز می‎توانند از آن‌ها استفاده کنند.
او می‎افزاید: در صورتی که اگر در طبیعت بکر بودند قطعا حذف می‎شدند پس بخشی از دلیل افزایش جمعیت‌شان، خود ما انسان‌ها هستیم.

هاشمی درباره دیگر عوامل افزایش جمعیت کلاغ‎ها در برخی شهر‌ها این‎طور توضیح می‎دهد: زیستگاه‎ این پرنده‎ها به دست انسان‎ها تخریب شده و خشکسالی هم مزید بر علت است. بسیاری از باغ‎ها در اطراف شهر‎ها از بین رفته و محل زندگی کلاغ‎ها محدودتر شده است. یادمان باشد شهر‌ها در گذشته خیلی کوچک‌تر بوده و این ما بودیم که به قلمرو حیوانات مختلف و پرنده‎ها وارد شدیم و حالا می‎خواهیم همه را حذف کنیم و فقط خودمان بمانیم. وی می‌افزاید: وقتی به بافت شهری و خانه‎های قدیمی گذشته نگاه می‎کنید، می‎بینید که بیشتر خانه‎ها سقف شیروانی داشتند. کبوتر چاهی، گنجشک، دم‎جنبانک، پرستو‌ها و بادخورک‌ها در آن‌ها زندگی می‌کردند. در حالی که خانه‎های جدید همه آپارتمانی هستند و بالکن‌های بسیار کوچک دارند و سقف‎ها همگی ایزوگام شده‎اند. محیط زندگی همه ما تغییرات زیادی کرده و محل زندگی این پرنده‎ها بسیار کم شده است؛ بنابراین با از بین رفتن بسیاری از این زیستگاه‎ها، مکان زیست این پرنده‎ها محدود شده و طبیعی است که به درخت‌های مناطق شهری و پارک‌ها هجوم بیاورند.

هاشمی درباره وضعیت دیگر کشور‌ها و گونه‎هایی که به‌طور غیرعادی رشد جمعیت داشته‎اند، می‎گوید: کلاغ‎ها در اروپا هم تعدادشان زیاد شده و بعضا رفتار‌های پرخاشگرانه هم نشان داده‌اند و قبلا هم این سوابق را داشتند. در برخی نقاط هم کلاغ هندی تعدادش زیاد شده مثلا در کشور خودمان، این کلاغ در شهر‌های جنوبی بیشتر شده است. در روستا‌ها و حتی بسیاری مناطق حفاظت شده هم کلاغ زاغی بیش از حد زیاد شده به دلیل این که دشمن طبیعی مثل قبل ندارد. در سایر نقاط جهان هم شاهد این اتفاقات هستیم. پرنده‎هایی که بسیار زیبا هستند مثل طوطی‌ها هم ممکن است به دلیل فعالیت‎های انسانی تعادل جمعیت‌شان به هم بریزد. مثلا رهاسازی و تکثیر بیش از حد طوطی خاصی در یک جزیره آن را به گونه‌ای مهاجم تبدیل کرده تا جایی که موسسات ذی‌ربط حکم به جمع‌آوری گونه مورد نظر صادر کرده‌اند.»

وقتی زندگی گونه‎های مختلف با انسان عجین می‎شود، تبعات زیادی دامن آن‌ها را می‎گیرد، مثلا کاکایی‎های دریاچه چیتگر که بسیار مورد توجه مردم هستند، با این ‎که شهرداری تابلو‌هایی را نصب کرده و از مردم خواسته به آن‌ها غذا ندهند، اما باز هم افراد غذای دستی به آن‌ها می‎دهند. این تیغ دو لبه برای پرنده است. مثلا ممکن است به علت آن‌که معمولا از پسمانده غذای انسانی تغذیه می‌شود مخاطراتی تهدیدش کند. همین‌طور با کم شدن فعالیت پرنده و در کنار آن کاهش ریزمغذی‌ها در رژیم غذایی، خطراتی آن‌ها را تهدید کند که حتی در زیست‌بوم هم آثار منفی به دنبال خواهد داشت به طوری که نظم میان گونه‌های دیگر را بر هم می‎زند. در حقیقت نزدیکی بیش از حد به انسان باعث آسیب‎پذیری آن‌ها می‎شود.

غذا دادن به حیوانات به‌خصوص پرنده‏ها آن هم در فصل‎های سرد سال در کشور ما نوعی ارزش و عطوفت نسبت به دیگر موجودات زنده به حساب می‎آید. باقی‎مانده غذا‌هایی که قرار است دور ریخته شود به زعم عده زیادی از افراد می‎تواند پرنده‎ای را از گرسنگی نجات دهد. درباره این که آیا غذا‌های مورد استفاده انسان گزینه مناسبی برای پرنده‎ها به حساب می‎آید، فعالان محیط‎زیست و متخصصان جانورشناسی بار‌ها هشدار داده‎اند. گرچه چالش افزایش برخی گونه‎ها مختص ایران نیست، بسیاری از کشور‌ها توانسته‌اند با بررسی‎های دقیق علمی و تامل در تعاریف قوانین شهروندی، همت جمعی و آگاهی‌بخشی عمومی در مدیریت گونه‎ها، مؤثر عمل کنند.
هاشمی درباره اثرات غذا دادن انسان به پرنده‎ها می‏گوید: کشور‌هایی که از نظر رعایت حقوق حیوانات و حقوق شهروندی نسبت به ما تجربه و سابقه بهتری دارند، این کار را ممنوع کرده‎اند. غذایی که ما به پرنده‏ها می‎دهیم، چون غذای انسانی است شاید تامین‎کننده نیاز‌های غذایی پرندگان نباشد و چه‎بسا برای او مضر هم باشد، اما چون غذای در دسترسی است و باعث سیری می‎شود، آن را می‎خورد. در نتیجه تحرکش برای به دست آوردن غذا کم می‎شود و غذای نامناسب و ناکافی دریافت می‎کند. وی با تاکید بر این که درست است ما باعث از بین رفتن زیستگاه پرندگان شده‎ایم، می‌گوید: حقوق حیوانات ایجاب می‌کند به فکر راه چاره باشیم، اما راهش، دادن پسمانده غذا‌های خودمان نیست. با کاشتن گیاهان دانه‎دار، درختان و ایجاد زیستگاه‎های مناسب برای آن‌ها می‎توانیم این مسائل را تا حدی حل کنیم. مثلا طوطی‎ها و دارکوب‎ها به درختان با قطر زیاد نیاز دارند که بتوانند درون آن درخت زادآوری کنند پس باید چنین زیستگاه‎هایی برایشان ایجاد شود. در واقع شناخت این نیاز‌ها و تلاش برای پاسخ دادن به آنهاست که می‌تواند اقدامات مؤثری باشد. از سوی دیگر باید مراقب باشیم نزدیکی بیش از حد انسان و پرنده می‎تواند خطرساز باشد. با توجه به این که بیماری‌هایی مثل آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان وجود دارد باید همیشه حریم بین انسان و حیوانات را رعایت کنیم.

روزنامه جام جم