آمریکا در سیاهچاله بایدن

اکنون جو بایدن در رأس معادلات سیاسی و اجرایی آمریکا حضور دارد. وی در کارزار انتخاباتی خود وقتی شعار «آمریکا بازگشته» را مطرح کرد و از برگشت آمریکا به عرصه جهانی خبر داد، بسیاری تصور می‌کردند ایالات متحده دوباره قدرت خود را بازخواهد یافت و می‌تواند به متحدان منطقه‌ای و سنتی‌اش کمک کند. با این حال مستندات و وقایع جاری در جهان امروز بر چنین ادعایی مهر باطل می‌زند. در اینجا به مرور برخی مصادیق شکست و ناکامی آمریکا در نظام بین‌الملل می‌پردازیم.

جنگ روسیه در اوکراین

«تن‌ها روسیه مسئول مرگ و ویرانی این جنگ است و ایالات متحده و متحدان و شرکای آن به شیوه‌ای متحد و قاطع پاسخ خواهند داد، جهان روسیه را مسئول خواهد دانست.» این اولین واکنش رئیس جمهور آمریکا به حمله روسیه به اوکراین بود که در ۲۴فوریه آغاز شد. آمریکا و متحدانش از آن زمان سیاست تحریم را دنبال کردند، اما تا کنون با ورود جنگ به ماه هفتم، این سیاست هیج پیشرفت قابل توجهی را به نفع طرف اوکراین که تحت حمایت واشنگتن و شرکای آن است، نشان نمی‌دهد. ظاهرا دولت آمریکا این واقعیت را نادیده گرفته که دشمنان این کشور دارای متحدان دیگری هستند که می‌توانند در روز‌های سخت به یاری هم بشتابند و به‌راحتی تحریم‌ها را دور بزنند، در واقع هر دشمن واشنگتن الزاما دشمن بقیه کشور‌های جهان نیست. بر این اساس، تحریم‌های آمریکا و غرب موجب شد عزم روس‌ها برای تکمیل جنگ و ادامه آن افزایش یابد. علاوه بر این، تحریم‌ها اقتصاد آمریکا و تلاش‌های دولت بایدن برای بازگرداندن شرایط اقتصادی از آسیب‌ها و پیامد‌های همه گیری کرونا را به‌صورت جدی تحت تاثیر قرار داد. اینک اقتصاد جهانی در یک شرایط نسبتا بحرانی قرار گرفته که در آن افزایش قیمت نفت فقط به نفع روسیه درگیر در جنگ خواهد بود. این در حالی‌است که غرب تقریبا هیچ انتظاری برای افزایش تولید توسط سایر کشور‌های تولیدکننده نفت ندارد. از سوی دیگر نرخ تورم سالانه ایالات متحده در ژوئن گذشته با ۹.۱درصد در مقایسه با ۱۸درصد ماه می‌گذشته به بالاترین سطح خود در ۴۰سال گذشته رسیده تا بالاترین نرخ تورم از دسامبر ۱۹۸۱ را به ثبت برساند.

فرار از کابل

صحنه برخاستن هواپیما‌های آمریکایی با حضور نیرو‌های نظامی این کشور که در حال عقب نشینی بودند و تلاش برخی افغان‌ها برای چسبیدن به بال‌های هواپیما هنوز از اذهان افکار عمومی مردم جهان پاک نشده است به‌ویژه زمانی که واشنگتن، متحدان افغان خود را در کابل پشت سر گذاشت تا در برابر طالبان تنها بمانند. سرنوشت توافق نامعلوم با طالبان و عقب‌نشینی خفت بار آمریکا که یک پیروزی آسان برای طالبان و اثبات شکست ایالات متحده بود، توجه همه را به ۲۰سال جنگ و انواع هزینه‌های انسانی و مادی معطوف کرد. در عین حال این عقب‌نشینی نگرانی‌هایی را در میان متحدان واشنگتن ایجاد کرد که احساس می‌کردند باید یک یا چند قدرت جدید را به‌عنوان جایگزینی برای اتحاد با آمریکا بیابند. این احساس بیش از همه در میان کشور‌های جنوبی خلیج‌فارس وجود داشت، به نحوی که اکثر آن‌ها دیگر آمریکا را متحدی قوی که مواقع بحرانی به یاری بشتابد، نمی‌پندارند. این اقدام دولت بایدن فقط باعث ایجاد تردید در میان متحدان آمریکا نشد، بلکه جمهوریخواهان و رئیس جمهور سابق آمریکا، دونالد ترامپ بر این اعتقاد پا فشردند که یکی از مهم‌ترین دلایل عملیات نظامی روسیه در اوکراین، اشتباهات فاحش سیاست خارجی دولت بایدن بود.

تایوان و ابهام استراتژیک

هنگامی که بایدن در ۲۳ماه می‌در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی در توکیو، پایتخت ژاپن با این سؤال مواجه شد که آیا در صورت حمله چین به تایوان، واشنگتن مداخله نظامی خواهد کرد، او پاسخ داد: «بله، این تعهدی است که ما انجام دادیم، اما به محض این‌که رئیس جمهور ایالات متحده این اظهارات را بیان کرد، مقامات آمریکایی به‌سرعت روشن کردند تعهدی که بایدن در نظر گرفته بود به هیچ وجه نشان‌دهنده انحراف از سیاست دیرینه ایالات متحده در مورد تایوان نیست که به‌عنوان سیاست ابهام استراتژیک شناخته می‌شود. شاید سرعت شفاف‌سازی اظهارات بایدن توسط مقامات آمریکایی میزان نگرانی آمریکا در مورد خشم پکن را ثابت کند. به‌رغم کمک‌ها و بازدید‌های اخیر مقامات آمریکایی از ایران، این به آن معنا نیست که آمریکا تمایل یا توانایی برای مقابله مستقیم با چین دارد. در سال۲۰۱۸ ارزیابی کنگره هشدار داد ایالات متحده ممکن است در جنگ احتمالی چین با تایوان با شکست نظامی قاطع روبه‌رو شود. این گزارش به توانایی‌های پیشرفته چین و مشکلات لجستیکی پیش روی ایالات متحده اشاره داشت.

تغییر رویکرد متحدان

با این فرض که ایالات متحده فقط با کشور‌هایی متحد خواهد بود که صد درصد از ارزش‌ها و اصول مشترک برخوردارند، واشنگتن جزو کشور‌های عضو ناتو هیچ متحد دیگری نخواهد داشت که با آن تعامل کند. این چیزی است که محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در دیدار یا بایدن درباره قتل جمال خاشقچی، روزنامه نگار سعودی گفت، این سخنان نشان می‌دهد حتی سعودی‌ها نیز که سال‌ها به عنوان گاو شیرده آمریکا شناخته می‌شدند اینک در برابر ارزش‌های آمریکایی به مخالفت می‌پردازند.

در واقع بن سلمان به‌صورت آشکار این پیام را به آمریکا داد که اگر واشنگتن بخواهد بیش از حد بر مسائل حقوق بشری تاکید کند، آنگاه دیگر متحدی به نام عربستان نخواهد داشت. این امر یک تغییر جدی در دیدگاه عربستان سعودی نسبت به آمریکا را نشان می‌دهد که در تاریخ روابط دو کشور بی‌سابقه است. به رغم تلاش‌های آمریکا به نظر می‌رسد واشنگتن متحد سعودی خود را از دست داده است و نمی‌تواند روابط خود را مانند قبل ساماندهی کند. در این بین حتی سفر جو بایدن به ریاض نیز نتوانست چالش‌های میان دو کشور را کاهش دهد، نرمش عربستان در برابر ایران و تلاش برای انجام مذاکره با میانجیگری عراق نشان می‌دهد ریاض همانند گذشته بر حمایت واشنگتن از خود در برابر تهران حساب نمی‌کند. به همین دلیل ترجیح می‌دهد به‌جای دشمنی با قدرتی همچون ایران، مشکلات خود را با این کشور حل و فصل کند.

ناکامی در میانجیگری فلسطین و اسرائیل

موضوع فلسطین یکی از مهم‌ترین مسائل منطقه خوبی به شمار می‌رود. با وجود مخالفت بایدن در زمان نامزدی انتخابات ریاست جمهوری با تصمیم ترامپ مبنی بر انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به قدس، اما بایدن در قامت یک رئیس جمهور هیچ مخالفتی با این اقدام نکرد، البته بایدن تمایلی برای تماس با بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر سابق اسرائیل پس از روی کار آمدن وی به ریاست جمهوری نشان نداد و همچنان بر راه حل دو دولتی پافشاری کرد. از سوی دیگر بایدن نتوانست به هیچ یک از وعده‌های اساسی خود در مورد فلسطین عمل کند و حتی مخالفتی در برابر شهرک‌سازی‌های اسرائیل نیز نشان نداد. اظهارات وی مبنی بر این که «من صهیونیست هستم و برای صهیونیست بودن لازم نیست یهودی باشیم» که وی در سخنرانی خود در فرودگاه در سفر اخیر به سرزمین‌های اشغالی بیان کرد، نتوانست مقامات اسرائیل را نسبت به حمایت آمریکا همانند گذشته دلگرم کند.

ناتوانی در کنترل ترکیه

در ۶اکتبر ۲۰۱۹، کاخ سفید به ترکیه برای حمله به شمال سوریه چراغ سبز نشان داد و از سرنوشت شبه نظامیان کرد که از سال ۲۰۱۵ به عنوان نماینده اصلی واشنگتن در جنگ ناتو در سوریه می‌جنگیدند، چشم‌پوشی کرد. در آن زمان آنکارا بدون چراغ سبز آمریکا قادر به حمله نبود، اما امروز با تهدید‌های مجدد رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه مبنی بر انجام عملیات نظامی در شمال سوریه، ترکیه کمتر به موضع آمریکا در مورد عملیات احتمالی خود توجه می‌کند، زیرا درگیری بین آن‌ها به‌دلیل حضور نداشتن نیرو‌های آمریکایی منتفی است. این در حالی‌است که ترکیه ناگزیر است به موضع روسیه که در آنجا نیرو دارد، توجه کند. در واقع آمریکا توان تاثیرگذاری خود را بر تحولات ترکیه و سوریه تا حد زیادی از دست داده است.

توافق سخت با ایران

به‌رغم خروج آمریکا در دوران ترامپ از برنامه جامع اقدام مشترک (توافق هسته‌ای) با روی کار آمدن دولت بایدن، ایالات متحده یک بار دیگر تمایل خود را برای بازگشت به توافق اعلام کرد. با این حال واشنگتن برای بازگشت به توافق با معذوریت‌های داخلی و خارجی متعددی مواجه بود. به همین دلیل تعلل بیش از حد آمریکا موجب شد ایران با کنار گذاشتن تدریجی محدودیت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به توسعه برنامه هسته‌ای خود بپردازد. در واقع کشوری که از خروج و سپس تعلل آمریکا در بازگشت به برجام بیشترین نفع را برد، ایران بود که توانست توانمندی هسته‌ای خود را بیش از گذشته تقویت کند. به این ترتیب در حالی که آمریکا تصور می‌کرد با خروج از برجام و اعمال تحریم می‌تواند ایران را تضعیف کند، عملا با شرایط عکس مواجه شد. به نحوی که حتی نتوانست طرف ایرانی را به بازگشت به مذاکرات دوجانبه مجاب کند. به این ترتیب تحریم‌های آمریکا که بیش از ۴۰سال از سوی واشنگتن علیه تهران تحمیل شده، حتی با عملیات‌های ترکیبی همچون ترور دانشمندان هسته‌ای نظیر شهید فخری زاده توسط رژیم صهیونیستی نیز نتوانست تأثیری بر تغییر مواضع ایران بگذارد. در واقع این اقدامات واشنگتن و تل آویو، موجب ثبات قدم ایران برای افزایش غنی سازی اورانیوم شد.

روزنامه جام جم