مافیا شکست خورد

در دولت قبل و در زمان ریاست محمدمهدی حیدریان بر سازمان سینمایی، این بحث به صورت جدی مطرح شد و قرار بر این بود که اکران محدود و تک سئانسی به این فیلم‌ها اختصاص یابد اما در همان زمان هم این موضوع به‌سرعت به فراموشی سپرده شد. امروز با اکران یک فیلم خارجی در سینماهای کشور، این بحث دوباره به صورت جدی مطرح شده است و درباره آن دوباره حرف زده می‌شود اما آیا اکران فیلم‌های خارجی، عملا ممکن است و درصورتی که این اتفاق بیفتد، آسیبی به فیلم‌های ایرانی که در صف طولانی اکران هستند، نخواهد زد؟ در این گزارش سعی کرده‌ایم به این پرسش پاسخ دهیم.

در هفته ای که گذشت، موسسه خانه‌فیلم که همین امروز فیلم‌ پرفروش انفرادی را در اکران دارد و روند رو به رشد فروش این فیلم، ماه‌هاست قطع نشده است، تصمیم گرفت یک فیلم سینمای هند به نام «خیزش، غرش، آتش» یا RRR را در سینماهای کشور اکران کند. این فیلم به کارگردانی اس‌.اس.راجمولی با بازی ان.تی. راما رائو جونیور، رام چاران و آجی دیوگن، به رویدادهای مرتبط با دوران مبارزات ضداستعماری مردم هند با انگلیس می‌پردازد. این فیلم اکشن که نسخه اصلی آن حدود سه ساعت است، گران‌ترین و یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای هند است.

سیدجمال ساداتیان، تهیه‌کننده سینما که این فیلم را وارد و اکران کرده است، در گفت‌وگویی با رادیوگفت‌وگو، از اکران این فیلم چنین دفاع کرده است: موضوع نمایش فیلم خارجی هر سال در آیین‌نامه نمایش وزارت ارشاد آمده بود اما به‌دلیل شرایط تحریم، امکان نمایش نداشتیم و همواره به دنبال این بودیم که برای توسعه سینما چگونه کمپانی‌های خارجی را راضی کنیم. فیلم هندی خیزش، غرش، آتش درباره مبارزات مردم هند با استکبار انگلیس در سال‌های دور بوده و به لحاظ محتوایی با سلیقه مردم سازگار است. او با بیان این‌که به دلیل ساخت مال‌های مختلف، طی دو سال آینده تعداد سالن‌های سینما به ۱۰۰۰سالن می‌رسد و در این تعداد سالن نمی‌توان فقط فیلم ایرانی نمایش داد، گفته است: حتما باید به همه سلایق توجه کنیم و پیشنهاد ما نسبت ۷۰ به ۳۰ در نمایش فیلم ایرانی و خارجی است و با این ظرفیت فعلی نمایش یک فیلم در ماه به نظر منطقی  است.

آسیب شناسی یک حرکت

ماجرای اکران فیلم‌های خارجی قبل از فروکش کردن نسبی بحران کرونا دوباره به صورت جدی مطرح شده بود. یکی از دلایل اصلی برای مطرح شدن دوباره این بحث، این بود که سینماداران و تهیه کنندگان نسبت به رفتار مخاطبان بعد از بازگشایی سینماهای کشور نگران بودند. صف طولانی اکران فیلم‌های ایرانی که به دلیل کرونا اکرانشان به تعویق افتاده بود، در کنار شکست خوردن طرح‌هایی مانند اکران برخط و اکران ماشینی به تهیه‌کنندگان این پیام را داده بود که روزهای سختی در انتظار سالن‌های سینماست. یک رقیب جدی با مزایای نسبی زیاد یعنی پلتفرم‌های پخش رسانه‌های فراگیر هم به میدان آمده بود که سینما را تهدید می‌کرد. علاقه مردم به تماشای سریال‌های تولید شده در این بسترهای نمایش، دست‌اندرکاران سینما را با این سؤال جدی روبه‌رو کرده بود که آیا مردم دیگر به حضور در سالن‌های سینما و تماشای فیلم، رغبتی خواهند داشت؟ یکی از راه‌ها برای ایجاد این انگیزه در میان مردم همین بود که فیلم‌های جذاب و روز خارجی را به ایران بیاوریم و اکران کنیم. اما فروکش کردن کرونا، آغاز روند عادی اکران و بهبود آرام آرام شرایط و افزایش علاقه‌مندی مردم به تماشای فیلم، این بحث را به حاشیه برد.

در حال حاضر، هر هفته نسبت به هفته قبل، اکران فیلم‌ها در سینماها وضعیت بهتری پیدا می‌کند. اگر در آغاز دوران بازگشایی سینماها، مردم شاید به دلیل فشار روانی و روحی ناشی از دوران سخت و طولانی همه‌گیری کرونا، فقط به دیدن فیلم‌های کمدی رغبت داشتند، امروز فیلم‌های ژانر اجتماعی و دفاع‌مقدس هم فروش خوبی دارند. بیشترین فروش هفتگی در هفته‌ای که گذشت متعلق به فیلم سینمایی «ابلق» ساخته نرگس آبیار بود که اتفاقا یک فیلم اجتماعی تلخ است. در چنین شرایطی و با توجه به این نکته که تعداد زیادی فیلم خوب ایرانی در صف اکران قرار دارند، حدود ۱۰۰فیلم برآورد می‌شود، وارد کردن فیلم خارجی و اختصاص دادن سالن‌های موجود به فیلم‌های وارداتی چه توجیهی دارد؟ اگرچه همیشه گفته شده اکران فیلم خارجی محدود خواهد بود و امروز هم صحبت از اکران حداکثر یک فیلم در ماه می‌شود، همین یک فیلم در ماه هم به معنای سوزاندن فرصت اکران برای یک فیلم ایرانی است که با استفاده از منابع و امکانات داخلی تولید شده است. این مسأله به ایجاد ریسک جدید و جدی برای سرمایه‌گذاری در سینما منجر خواهد شد.

واقعیت این است سینمای ایران از اکران خارجی، تجربه تلخی دارد. در دهه ۵۰شمسی، باز کردن درهای سینمای ایران به روی تولیدات خارجی و سیل بنیان‌کن فیلم‌های خارجی از وسترن اسپاگتی‌های ایتالیایی تا فیلم‌های اکشن و ملودرام هالیوودی و فیلم‌های طنز فرانسوی نه تنها باعث شد سینمای نخبه‌گرای ایران به حاشیه برود، بلکه سینمای بدنه ایران را هم با رقبایی جدی و مهم روبه‌رو کرد و این سینما را با همه ضعف‌ها و سستی‌های محتوایی‌اش به شکست کشاند. در فاصله سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۶تعداد فیلم‌های ایرانی به نمایش درآمده در سینماهای ایران از ۹۱ فیلم به ۴۷ فیلم رسید که ۲۸ فیلم هم در اکران شکست خوردند. در آن زمان، سازمان‌های پخش فیلم به عوامل وارد کردن بی‌ضابطه فیلم تبدیل شدند و سیاست‌های دولت هم مشوق این سازمان‌ها بود، درضمن، دولت همزمان فیلمسازان ایرانی را به لحاظ مطرح کردن مسائل اجتماعی و سیاسی تحت فشار قرار داده بود و وارد کردن فیلم، هم برای دولت و هم برای سازمان‌های پخش کار کم دردسرتری بود.

البته باید اضافه کرد که وضعیت امروز سینمای جهان و ایران با آن دوران تفاوت اساسی کرده است و اصولا اکران فیلم خارجی با شرایط اجتماعی و فرهنگی ایران و گسترش رسانه‌های فضای مجازی که امکان دانلود فیلم خارجی را در کمترین زمان ممکن به مخاطبان می‌دهد، از پیش شکست خورده است؛ هرچند همین فیلم هندی هم که این روزها به اکران سینمای ایران اضافه شده است، قبل از اکران به صورت دوبله در سایت‌های دانلود فیلم که اگرچه غیرمجاز فعالند اما به وفور وجود دارند، برای بارگذاری و تماشا در دسترس بود.

یکی از استدلال‌های طرفداران ورود فیلم خارجی این است که اکران این فیلم‌ها می‌تواند روی کارگردان ایرانی به‌خصوص کارگردان‌های سینمای بدنه اثرگذار باشد و اگر آنان فیلم‌های خوب و قابلی را رقیبشان بدانند، سعی می‌کنند کیفیت فیلم‌هایشان را ارتقا دهند. البته این استدلال برای کسانی که طیف فیلمسازان بدنه ما را می‌شناسند، بیشتر به شوخی شبیه است. اگر این گروه قرار بود با دیدن فیلم و رقابت، به کیفیت فیلم‌شان متعهد شوند، همین امروز هم همه فیلم‌های خوب در دسترس است و می‌توانند با دیدن این فیلم‌ها، ساختن فیلم خوب را بیاموزند ولی این نکته را هم باید اضافه کرد که خرید و وارد کردن فیلم‌های خوب و باکیفیت با توجه به قیمت بالای رایت آن در ایران، هیچ‌گاه عملی نخواهد شد.

مرکز پژوهش‌های مجلس چه می‌گوید؟

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی سال گذشته با انتشار مطالعه‌ای به نام «ارزیابی طرح اکران فیلم سینمایی خارجی در ایران و ارائه پیشنهادهای سیاستی در جهت بهبود وضعیت سینماهای کشور» با اشاره به صدور اجازه اکران فیلم خارجی توسط سازمان سینمایی در سال ۱۳۹۶، به این نتیجه رسیده است که طرح اکران فیلم خارجی، اولا آن‌قدر محدود اجرا می‌شود که سرمایه گذاران داخلی را برای ساخت سالن ترغیب نمی‌کند. ثانیا در اجرای آن خبری از پخش‌کننده داخلی نیست و بخش دولتی به دلیل کم‌انگیزگی، تمایلی به کشف آثار خوب و قابل پخش در ایران ندارد و این امر باعث می‌شود به طور کل مقوله خرید و پخش فیلم خارجی در سینماهای ایران فاقد کیفیت لازم باشد. براساس نتایج این پژوهش، اجرای این طرح به سرگردانی در سیاستگذاری محتوایی و اقتصادی می‌انجامد. به اعتقاد مرکز یاد شده سیاست اکران فیلم خارجی در ایران باید در تعامل با کشورهای منطقه و با هدف تقویت همکاری‌های بلندمدت سینمایی در سطح دولتی و خصوصی به نقشه ای راهبردی عمل کند تا به ایجاد بازار بین‌المللی برای سینمای ایران، ارتقای کیفیت تولیدات مشترک، به کارگیری شهرت و اعتبار بین‌المللی سینمای ایران در جذب سرمایه و شکل‌گیری مخاطبی تازه در سینمای ایران بینجامد.

فیلم‌های خارجی را حتی رایگان به ایرانی‌ها می‌دهند

سیدضیاء هاشمی از تهیه‌کنندگان باسابقه سینمای ایران در این باره به جام‌جم می‌گوید: اساسا نمایش موفق فیلم خارجی در ایران جزو محالات است و هیچ‌وقت جواب نخواهد داد. همین فیلم هندی قدری که اخیرا اکران شد، در همه دنیا فروش بالایی داشت اما در ایران نفروخت. روز اول فروش این فیلم هیچ بود و در روزهای دوم و سوم صاحبان فیلم دست به یک تدلیس اساسی زدند و بلیت‌های فیلم را خودشان خریدند اما بعدا دیدند نمی‌شود با این دست فرمان جلو رفت، چراکه باید همه پولشان را به سینمادار بدهند. بنا بود با زد و بند مافیایی درست کنند و راه را برای اکران فیلم‌های خارجی باز کنند که شکست فیلم در اکران، راه را بر آنان بست.

او درزمینه سرمایه لازم برای وارد کردن فیلم به منظور اکران نیز چنین توضیح می‌دهد: اگر بخواهید فیلم خوب وارد کنید که شاید با ۳۰یا ۴۰هزار دلار هم به شما رایت فیلم را ندهند اما چون ایران جزو نمایش جهانی نیست، فردی که در دبی هست و صاحب اکران خاورمیانه بسیاری از فیلم‌هاست، رایت برخی فیلم‌ها به‌خصوص فیلم‌های هندی را به قیمت پایین یا شاید حتی رایگان به ایرانی‌ها می‌دهد تا راه برای اکران خارجی در ایران باز شود اما تماشاگران فیلم‌های امروز که بیشتر جوانان هستند، به این فیلم‌ها با زیرنویس در اینترنت دسترسی دارند و دلیلی ندارد که منتظر اکران این فیلم‌ها بعد از طی کردن روند مجوز و ممیزی فیلم‌ها بمانند، در نتیجه این‌گونه فیلم‌ها مشتری خاصی در ایران نخواهد داشت.