قیام سیدالشهدا(ع)، الگوی جهاد تبیین

«تبیین» اصطلاحی است برخاسته از مفاهیم دینی که ریشه در مباحث اعتقادی مسلمین دارد. از روش تبلیغی پیامبر اکرم(ص) گرفته تا سخنان به‌جامانده از امام‌علی(ع) در نهج‌البلاغه این مفهوم را در خود دارد. بر همین اساس رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها در سال‌های گذشته از جهاد تبیین در سخنان خود استفاده کرده و از اهمیت و ضرورت آن در پیشبرد اهداف اسلام و انقلاب اسلامی سخن گفته‌اند. شاید به جرات بتوان گفت قیام حسینی بارزترین نمونه تاریخی و عینی از جهاد تبیین است. به عبارت دیگر مبنای نهضت حسین‌بن‌علی(ع) تبیین بود: «امام‌حسین(ع) را فقط به جنگ روز عاشورا نباید شناخت؛ آن یک بخش از جهاد امام‌حسین(ع) است. به تبیین او، امر به معروف او، نهی از منکر او و توضیح مسائل گوناگون در منا و عرفات خطاب به علما و نخبگان باید شناخت.» بنابراین «جهاد فقط شمشیرگرفتن و جنگ‌کردن در میدان قتال نیست؛ جهاد شامل جهاد فکری، جهاد عملی، جهاد تبیینی و تبلیغی و جهاد مالی است.»

رمزگشایی از اهمیت تبیین و جهاد تبیین در سیره امام‌حسین(ع) و تاثیری که در شکل‌گیری قیام عاشورا داشته است می‌تواند ما را در مسیری که برای حفظ آرمان‌های سیدالشهدا(ع) پیش‌رو داریم از اغواگری و گمراهی برهاند. حجت‌الاسلام دکترغلامرضا بهروزی‌لک، عضوهیات علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، فارغ‌التحصیل مقطع دکتری علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس و دانش‌آموخته سطح 4 کلام اسلامی حوزه علمیه قم است. او علاوه‌بر تدریس در حوزه و دانشگاه، چندین اثر علمی در حوزه اندیشه سیاسی اسلام به رشته تحریر درآورده و به پژوهش در این حوزه می‌پردازد و آنچه می‌خوانید، گزیده‌ای از گفت‌وگوی وی با جام‌جم است.

برای روشن‌شدن موضوع ابتدا باید مفهوم جهاد را از منظر اندیشه دینی تعریف نماییم؛ جهاد یعنی تلاش برای رسیدن به یک هدف متعالی. از آنجا که انبیای الهی همواره مقصود و غایتی الهی برای فعالیت‌های خود داشته‌اند همه فعالیت آنان را می‌توان جهاد نامید. در اسلام جهاد به صورت‌های مختلفی مطرح شده است.

شکلی از جهاد، مقابله با دشمنان در قالب جنگ و نبرد یا جهاد و جنگ برای تبیین و برای دفاع از آرمان‌های اسلامی است.

خداوند متعال در آیه ۵۲ سوره فرقان از جهاد کبیر یاد کرده است؛ ای پیامبر! از کافران تبعیت نکن و با آنان به‌وسیله قرآن‌‌کریم جهاد کبیر انجام ده.

یکی دیگر از مفاهیمی که در آموزه‌های دینی و قرآن آمده است، نذیر است. در آیه 51 سوره فرقان آمده است: اگر می‌خواستیم در هر قریه‌ای نذیری را ارسال می‌کردیم. ارسال نذیر یعنی فرستادن انذاردهنده و بیان‌کننده حقیقت برای کسانی که قصد انکار دارند. نذیر و بشیر دو صفت رسولان الهی بوده است. طبعا نذیر و بشیر با هم پیوند کلیدی دارند.

در روز غدیر خم، پیامبر خاتم(ص) اسلام کامل را براساس فرمان الهی ابلاغ و به ما عرضه فرمود اما برای تحقق عملی و تفصیلی این اکمال دین لازم بود که امامان معصوم(ع) در دوران پس از رسالت تلاش و جهاد مضاعفی داشته باشند. از این دوران می‌توانیم به‌عنوان جهاد ۲۵۰ساله امامان معصوم(ع) یاد کنیم.

دوران رسالت 23ساله پیامبر(ص) فرصت کافی برای تبیین تفصیلی تمامی آموزه‌های اسلامی فراهم نمی‌ساخت و لازم بود بعد از پیامبر، قرآن‌کریم که حاوی علم اولین و آخرین است توسط معلمان و مفسران معصوم و صاحب‌تأویل تبیین شود. بر این اساس است که طبق حدیث ثقلین قرآن و مفسر آن یعنی عترت پیامبراکرم(ص) تا روز قیامت از همدیگر جدایی‌ناپذیرند.

* امام‌علی(ع)، آغازگر جهاد تبیین

 آغازگر این تأویل و تبیین امیرالمومنین علی(ع) است. بدین جهت، پیامبراکرم(ص) خود را مدینه‌العلم و امام‌علی(ع) را باب مدینه‌العلم دانستند. یعنی علی(ع)، به‌عنوان دروازه علم قرآنی پیامبراکرم(ص) معرف و مبین قرآن‌کریم است. رسول‌خاتم(ص) در حدیث دیگری خطاب به امام‌علی(ع) می‌فرمایند: یا علی! من با این مشرکین برای اثبات و اصل اسلام و نزول قرآن‌کریم جنگیدم و با شما در راه تأویل قرآن‌کریم خواهند جنگید. این مبنای اعتقادی ما در قرآن کریم است که اکمال دین با تبیین دین به وسیله وصی پیامبر(ص) پیوند خورده است. حوادث بعد از رحلت رسول‌ا... تحولاتی را رقم زد که آموزه‌های وحیانی قرآن‌کریم و تعالیم پیامبر(ص)به حاشیه رفت و آنچنان شد که باب علم نبی مورد هجمه قرار گرفت، خانه‌نشین شد و حتی بعد از شهادت به دست شقی‌ترین فرد مورد لعن و نفرین قرار گرفت. این وضعیت جامعه سال چهلم قمری است که شهادت امیرالمومنین در آن رخ داده است. گویا دشمنان و کسانی که به نوعی حاضر نبودند اصل دین در جامعه اسلامی تحقق پیدا کند، می‌خواستند با حاشیه‌بردن تبیین‌کننده معارف قرآنی، اصل دین را به حاشیه برده و دین را تحریف کنند.

* حسین(ع)؛ امتداد جهاد تبیین

 در این مقطع می‌توانیم واقعه عاشورا را تحلیل کنیم. در اثر اختلافاتی که وجود داشت دین در معرض تحریف بنیادی قرار گرفت و لازم بود تا جهاد تبیین به‌صورت اساسی صورت بگیرد. امام علی باب علم نبی بود اما دشمنان سعی در منزوی ساختن و خاموشی نور مبین وحی داشتند. بعد از 20 سال از شهادت امام علی(ع) ضرورت داشت تا در مسائل این انحرافات اقدام جهادی جدی صورت پذیرد.

وقتی باب علم نبی(ع) به حاشیه رفت، برای احیای علم نبی و دروازه آن نیاز بود تا پرچم و چراغ هدایتی بر مسیر این دروازه علم نبی نصب شود. اینجاست که امام‌حسین(ع) چراغ هدایت و کشتی نجات برای راهنمایی امت اسلامی به علم پیامبر از طریق باب علم نبی(ص) می‌گردد تا مسیر و اصل دین گم نشود. ان‌ الحسین مصباح الهدی و سفینه النجاه. اگر به ماهیت قیام اباعبدا...(ع) نگاه کنیم، خواهیم دید که آن حضرت در راستای تبیین دین حق اقدام به جهاد تبیین کرده و اعلام نمودند الاترون ان الحق لا یعمل به ان الباطل لا یتناهی عنه؛ آیا نمى‌بینید که به حق عمل نمى‌شود و از باطل نهى نمى‌شود؟

امام‌حسین(ع) در بیان فلسفه قیام خود می‌فرماید: انی لم اخرج اشرا و لا بطـرا و لا مفسدا و لا ظالما و انما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی؛ من برای جاه‌طلبی و کامجویی و آشوبگری و ستمگری قیام نکردم، بلکه برای اصلاح در کار امت جدم قیام کردم. اصلاح در راستای جهاد برای تبیین دین حق صورت گرفته است. اصلاح زمانی است که انحرافاتی در دین رخ داده است و لازم است که انحرافات و پیرایه‌ها از بین برود. از این جهت امام‌حسین(ع) مصلح و اصلاح‌‌گر نامیده می‌شود. به بیان دیگر جهاد تبیین امام‌حسین(ع) جهادی اساسی و کلیدی است. شاید به همین دلیل است که پیامبر می‌فرماید: ان الحسین منی و انا من الحسین.

پیامبر(ص)، اصل اسلام را بیان فرمود و علی(ع) دروازه‌ای برای تبیین معارف آن بود، لکن بقای اسلام به دست امام‌حسین(ع) صورت گرفت و این معنای همان روایت معروف نبوی است که فرمودند: حسین منی و انا من حسین. زیرا اساس دین اسلام با آن چراغ هدایتی که سیدالشهدا برافروخت، حفظ شد. حسین(ع) چراغ هدایت و کشتی نجات برای سراسر تاریخ است. حسین(ع) جهادگر تبیین و اصلاح دین شناخته می‌شود. اگر قیام حسینی نبود از دین اسلام چیزی باقی نمی‌ماند. اگر چراغ هدایت و کشتی نجات اسلام نبود، ما نمی‌توانستیم به دروازه علم نبی(ص) برسیم و وارد شهر علم نبی شویم. از این نظر قیام اباعبدا...‌الحسین(ع) مصداق برتر جهاد کبیر برای احیا و تبیین دین حق بوده است.

*وامدار جهاد تبیین حسینی هستیم

این‌که امروز ما در رثای حسین(ع) عزاداری می‌کنیم به این دلیل است که اگر او نبود دین اسلام سالم به دست ما نمی‌رسید. ما وامدار سیدالشهدا(ع) هستیم. اگر اباعبدا...(ع) نبودند حدیث امام‌صادق و امام‌باقر(ع) در قالب نهضت علمی به ما نمی‌رسید. از امام صادق(ع) سوال شد که شما امامان مگر همگی کشتی نجات و چراغ هدایت نیستید؟ فرمود: همه ما کشتی نجات هستیم اما کشتی امام‌حسین(ع) اسرع و اوسع است. بدین دلیل ما به نوعی وامدار جهاد تبیینی هستیم که امام‌حسین(ع) در آن مقطع تاریخی ایجاد کردند و برای ما الگوساز شدند‌. امروزه کسانی که می‌خواهند جهاد تبیین کنند باید حتما از اباعبدا...(ع) الگوگیری کنند.

 امام مهدی(عج) تحقق‌بخش کامل جهاد

خونخواهی اباعبدا... توسط امام مهدی(عج) فقط به این نیست که خونی ریخته شده و بخواهند انتقام بگیرند. بلکه اینجا خونخواهی به معنای خونخواهی اعتقادی و احیای دین حق و دین درست است. به این دلیل است که پرچم‌های امام‌مهدی(عج) هم یا لثارات‌الحسین است و جالب اینجاست که امام مهدی(عج) که در نخستین معرفی خود در کنار کعبه، خود را با جدش حسین(ع) معرفی می‌کند. یا اهل العالم ان جدی الحسین قتلوه عطشانا سحقوه عدوانا؛ این مضامین را در اولین سخنرانی امام‌مهدی(عج) داریم.

امام‌‌حسین(ع) و یارانش با دفاع از اسلام حقیقی و حقیقت ناب اسلام و جهاد تبیین برای ما الگوی برجسته‌ای ساختند که لازم است با شناخت درست ماهیت قیام‌شان در راستای جهاد تبیین امروز نیز در مقابل انحرافات و توطئه‌ها علیه اسلام ناب و حقیقت دین ایستادگی کنیم. مجدد باید تلاش کنیم به توصیه قرآن‌کریم در آیه 52 سوره فرقان و با تاسی به الگوی اباعبدا... در این زمینه برای تبیین دین حق جهاد کنیم. اینک ما مخاطب این آیه هستیم که ای مردم جهان از مشرکان، منحرفان و کافرانی که درصدد ازبین‌بردن آیات الهی هستند اطاعت نکنید و با تمسک به قرآن و قرین آن یعنی الگوی امام‌حسین(ع) جهاد تبیین انجام دهیم. جهاد کبیر با قرآن بدون تمسک به شریک قرآن، یعنی سنت و سیره جهاد تبیین معصومین، به‌ویژه امام‌حسین(ع) ممکن نخواهد بود.

نازلی مروت

روزنامه‌نگار