آینده هولناک ایران سالمند

شاید سالمند شدن جمعیت ایرانی، زیاد برای مردم محسوس نباشد اما بسیاری از مراکز بین‌‎المللی و کارشناسان ایرانی درباره تبعات جامعه سالمند هشدار می‏‌دهند.

مساله افزایش هزینه‌های نگهداری از سالمندان، کاهش امنیت مرزهای کشور، کاهش نیروی کار و کاهش آمار نخبگان کشوری از جمله تبعات سالمندی در ایران است. شرایط این قدر حاد است که گفته می‏‌شود اگر رشد باروری در ایران همچنان کاهشی باشد در سال ۲۰۶۰، حدود ۴۶ درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد.

آمارهای جمعیتی ایران می‏ گوید کشور وارد مرحله سالمندی شده‌است. مشکلات ناشی از سالمندی جمعیت به دلیل کاهش نرخ باروری است. در سه دهه گذشته نرخ باروری کلی در جهان حدود ۳۳درصد کاهش داشته‌است. در کشورهای مسلمان اما کاهش نرخ جمعیت بیشتر و نرخ باروری در کشورهای مسلمان حدود ۴۱ درصد کاهش داشته. آمار کاهش نرخ باروری در ایران از متوسط جهانی و کشورهای مسلمان اما بیشتر است.

نرخ باروری کلی در ایران و در سه دهه گذشته حدود ۷۰ درصد کاهش داشته اما به چه جامعه‌‏ای سالمند می‏‌گویند؟ اگر حدود ۷تا ۱۴ درصد جمعیت جامعه در سنین بالای ۶۰ سال قرار داشته‌باشد، آن جامعه در مرحله سالمند است. براساس سرشماری سال ۱۳۹۰، ۸ درصد جمعیت کشور، بالای ۶۰ سال هستند و طبق این آمار، باید گفت ایران وارد مرحله سالمندی شده‌است. اگر بیش از ۲۱ درصد جمعیت یک کشور در سنین بالای ۶۰سال باشند، جامعه فوق سالمند است. پیش‌‎بینی این است که اگر نرخ باروری در ایران همچنان پایین باشد، در سال ۲۰۶۰، ۴۶درصد جامعه ایرانی سالمند خواهند بود.

با این تعاریف، ایران ششمین کشور جهان است که به ‌سرعت به‌ سوی جامعه سالمند می‏‌رود. روند پیری جمعیت ایران آن‌قدر شتاب گرفته که حتی در گزارش سال گذشته سازمان ملل، ایران از لحاظ رشد جمعیت سالمندی در رتبه سوم کشورهای جهان قرار گرفت اما نکته قابل تامل این که ایران دارای کمترین فاصله زمانی تا رسیدن به مرحله فوق سالمندی است.

به عبارتی جمعیت سالمند ایران طی ۲۰ سال از ۱۴درصد به ۲۱درصد سالمند می‌رسد. طبق آخرین پیش‌بینی سازمان جهانی بهداشت از وضعیت جمعیتی کشورهای جهان تا سال۲۰۵۰، ایران به سالخورده‌ترین کشور خاورمیانه تبدیل خواهد شد.

هزینه سالمندی

تمایل بسیاری از خانواده‌ها به سمت تک فرزندی رفته‌است. ۲۴ درصد والدینی که بعد از سال ۵۰ شمسی به دنیا آمده‌‏اند بدون فرزند و ۳۴ درصد نیز دارای یک فرزند هستند. یعنی در آینده‏ای نزدیک در کشور، تعداد زیادی خانه سالمند وجود خواهد داشت و خانواده‏‌ها به سمت تک نفره شدن می‌‏روند.

محمدجواد محمودی، رئیس کمیته مطالعات و پایش سیاست‌‎های جمعیتی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در این باره به ما می‏‌گوید با سالمند شدن جمعیت، فشار اقتصادی زیادی به جامعه وارد خواهد شد، چراکه هزینه‏‌های سالمندان به صورت تصاعدی افزایش پیدا می‌‏کند.

مخارج درمانی، هزینه نگهداری، خدمات دارویی و بهداشتی فشار زیادی را به سیستم اقتصادی کشور وارد می‏‌کند. این اتفاق می‎تواند باعث افزایش سن بازنشستگی و ایجاد مشکلات برای صندوق‌های بازنشستگی شود.

کاهش نیروی کار

یک جامعه با نیروی کارش زنده و پویاست. با افزایش افراد سالمند در یک جامعه نیروی کار هم کاهش خواهد یافت. محمودی توضیح می‌‏دهد، کاهش آمار نیروی کار باعث کاهش ۴۰ درصدی رشد اقتصاد در یک جامعه می‏‌شود.

به‌علاوه این که از نظر حجت‏‌الاسلام امیرعباس عبداللهی، جامعه‌‎شناس با کاهش نیروی کار، سالمندان هم با مشکل روبه‌رو خواهند شد، زیرا کسی نیست که از آنها‎ مراقبت کند و این سلامت جامعه را به خطر می‎ا‌‌ندازد. عبداللهی به ما می‎گوید با کاهش نیروی کار، کشور مجبور به واردات نیروی کار خارج از مرزها خواهد شد. واردات نیروی کار از نظر عبداللهی به فرهنگ جامعه ایرانی آسیب جدی وارد خواهد کرد و جامعه ایرانی دیگر ایرانی نیست. کاهش جمعیت جوان اما باعث کاهش تعداد نخبگان کشوری هم خواهدشد. نیروی جوان در پیشرفت علمی کشور نقش زیادی ایفا می‎کند. هرچه جمعیت به سمت سالمندی برود، از آمار طبقه جوان نخبه هم کاسته می‌‏شود. بدون نخبگان هم پیشرفت علمی کشور با مشکل جدی مواجه خواهدشد. پیشرفت کشور از این جهت اهمیت دارد که بدانیم متوسط سنی دانشمندان هسته‏‌ای کشور در مراکز مهم هسته‏‌ای حدود ۲۵ سال است.

امنیت بربادرفته

عبداللهی توضیح می‌‏دهد که افزایش نیروی جوان، قدرت و امنیت ملی را هم با خود به همراه می‏‌آورد. دفاع از کشور و مرزها با وجود نیروی جوان و کارآمد امکان‌پذیر است، جامعه‎ای که پیر است چطور می‏‌تواند از کشورش دفاع کند؟ دفاع از مرزهای کشور این قدر مهم است که کشورهای زیادی برای افزایش جمعیت در تلاش‌‎اند. به عنوان مثال رژیم‌صهیونیستی با وجود در اختیار داشتن مدرن‌‎ترین تسلیحات نظامی، با کنترل جمعیت مخالف است. هر خانواده در این رژیم حداقل باید چهار فرزند داشته‌باشد. در بین ۲۶ کشور منطقه غرب آسیا، از نظر نرخ باروری کل، رژیم اشغالگر قدس با نرخ ۲.۹۱، رتبه هفتم و ایران با نرخ ۱.۵۹، رتبه بیست‌و‌پنجم قرار دارد.

فرصت کوتاه ۲۴ ساله

درست است که آمار و ارقام از شرایط بد سالمندی در ایران می‏‌گوید، با این وصف برای این که جمعیت هر کشور به اندازه جانشینی برسد، باید به ازای هر زوج، ۲.۱فرزند به دنیا بیاید. در حال حاضر نرخ باروری کشور حدود ۱.۶۶فرزند است.

آمارها می گوید در حال حاضر در فرصت پنجره جمعیتی قرار داریم. به این معنا که اگر نرخ باروری تا ۱۴۲۵ به عدد ۲.۵ نرسد، کشور سالمند خواهد شد و این به معنای آن است که تنها حدود ۲۴ سال فرصت است تا پنجره سالمندی در کشور بسته شود.

لیلا شوقی - گروه جامعه روزنامه جام جم