وقتی خدا به خدیجه سلام الله علی‌ها سلام رساند

به گزارش جام جم آنلاین، بررسی شخصیت حضرت‌خدیجه (س) از آن جهت که او تنها یک زن پرده‌نشین نبود، اهمیت بسیار دارد. همسر پیامبر خاتم (ص) یکی از زنان نامدار در عرصه مدیریت اقتصادی در زمانه خود بود، اما این شهرت اقتصادی را برای تعالی فرهنگی جامعه فدا کرد. دکتر مریم معین‌الاسلام در گفت‌وگوی پیش رو به تحلیل شخصیت اجتماعی و فرهنگی حضرت خدیجه‌کبری (س) پرداخته‌است. وی دانش‌آموخته حوزه علمیه قم و دانشگاه، عضو هیأت علمی‌دانشگاه حضرت‌معصومه (س)، مدرس حوزه و دانشگاه، عضو دفتر مطالعات و تحقیقات زنان و مسؤول مؤسسه علمی‌و فرهنگی زنان منتظر است.

حضرت خدیجه (س) به عنوان زنی که افتخار همسری پیامبر را دارد شناخته می‌شوند، اما از نقش و تاثیرگذاری ایشان در اسلام کمتر در بین عامه مردم سخن به میان آمده‌است. فعالیت‌های حضرت‌خدیجه در توسعه اجتماعی اسلام چه تاثیری گذاشت؟

حضرت خدیجه (س) اولین همسر رسول خدا بود. بر اساس روایت‌های تاریخی عناوینی ویژه برای ایشان نقل شده‌است که از جایگاه خاص آن حضرت در پیشبرد اهداف اجتماعی پیامبر (ص) خبر می‌دهد. در تاریخ از این بانو به عنوان بزرگ‌ترین حامی رسول‌خدا نام برده شده‌است. او اولین کسی است که به پیامبر ایمان آورد. به نقل راویان تاریخی، او هر آنچه از ثروت و مکنت داشت را در طبق‌اخلاص گذاشت و تقدیم پیامبر (ص) کرد. پیامبر (ص) به تاثیرگذاری حضرت‌خدیجه در پیشرفت اسلام اشاره می‌کند و می‌فرماید: ثروت خدیجه عامل پیشرفت اسلام بود. این‌که رسول خدا به نقش حمایتی حضرت‌خدیجه اذعان دارد از اهمیت فعالیت‌های او پرده بر می‌دارد.

ایشان، تمام ظرفیت شخصی، اجتماعی و اقتصادی خود را برای قد علم کردن پیامبر (ص) در برابر دشمنان به کار گرفت.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شخصیتی حضرت خدیجه (س)، شرافت خانوادگی اوست. شهرت جهانی در حوزه اقتصاد از وی بانویی شاخص در دنیای آن روز ساخته‌بود. خدیجه (س) مشهورترین زنی بود که در عرصه تجارت بین‌المللی حضور فعال داشت. حضرت‌خدیجه با وجود شرافت خانوادگی، شهرت بین‌المللی، ثروت فراوان و جایگاه اجتماعی ویژه در میان اعراب، زمانی که به همسری پیامبر (ص) در آمد همراه ایشان کنار کعبه می‌آمد و همراه نبی خدا به نماز می‌ایستاد. خدیجه‌کبری (س) با بهره مندی از عقلانیت و تدبیر و با تعبد به نبوت پیامبر (ص) در کنار رسول‌ا... ایستاد و به حمایت از دین نوپای اسلام پرداخت.

ایشان در زمانی ایمان آورد و اسلام را پذیرفت که زنان ثروتمند آن زمان در حال خوشگذرانی و شهوت‌رانی بودند، اما حضرت‌خدیجه با عقلانیت وارد عرصه ایمان و دفاع از پیامبر شد و با تمام ظرفیت چه از لحاظ اقتصادی و چه حمایت عاطفی در کنار پیامبر اعظم (ص) بود.

این حمایتگری به قدری عمیق است که حضرت‌خدیجه با آن اعتبار و شهرت جهانی وقتی به همسری رسول خدا درآمد برای حفظ جان ایشان از هیچ اقدامی‌دست برنداشت. مسلم در الصحیح از ابوهریره نقل می‌کند که خدیجه (س) برای پیامبر در کوه‌ها غذا و آب می‌برد و سختی زیادی را به جان می‌خرید.

جبرئیل بر رسول خدا نازل شد و فرمود یا رسول‌ا... وقتی خدیجه نزد تو می‌آید، از طرف خدا و من به او سلام برسان و به او بگو خدای متعال در بهشت برای او قصری در نظر گرفته که از طلا ساخته شده‌است.

همچنین نقل کرده‌اند پیامبر (ص) برای حفظ جان خود مدام محل اقامت خود را تغییر می‌داد و خدیجه (س) با وجود مشقت فراوان در کوه‌ها به دنبال رسول خدا می‌رفت و او را با عبارت «حبیبی محمد» صدا می‌زد تا زمانی که پیامبر پاسخ می‌داد.

این روایت‌ها بیانگر این است خدیجه‌کبری حمایت اقتصادی و معنوی داشتند. عایشه نقل می‌کند روزی پیامبر می‌خواست از خانه خارج شود و خدیجه را به نیکی یاد کرد. من به عنوان اعتراض گفتم آیا شما جز خدیجه زن دیگری نداشتید، چرا فقط از ایشان تعریف می‌کنید؟ پیامبر فرمود: «به خدا سوگند خدا بهتر از خدیجه به من همسری نداده و او روزی به من ایمان آورد که تمام مردم به من کفر ورزیدند، روزی من را تشویق کرد که مردم من را تکذیب می‌کردند و آن روز تمام ثروتش را در اختیار من قرار داد.»

در زمانی که حضرت‌خدیجه ثروت خود را به پیامبر داد که ایشان به شدت از طرف مشرکان تهدید شده‌بود و اجازه معامله به رسول خاتم داده نمی‌شد. پیامبر (ص) می‌فرماید: «خدای عالم فقط از خدیجه به من فرزند داد.» این گزارش‌های تاریخی در مورد حضرت‌خدیجه وجود دارد که بیانگر تاثیرگذاری آن حضرت در توسعه اسلام در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی است.

به طور خلاصه بگویم به تعبیر آیت‌ا... جواد آملی مهم‌ترین کاری که ایشان انجام داد و امروز برای بانوان ما می‌تواند آموزنده باشد، این بود که ایشان جاهلیت را به عقلانیت تبدیل کرد. یعنی در زمانی که همه غرق در ارزش‌های جاهلی بودند، کار عقلانی کرد و این خیلی مهم است. در عصر جاهلیت که همه جاهل و مشرک بودند، او موحدانه خدا را عبادت می‌کرد.

 

برخلاف اعراب جاهلی که گرفتار و پایبند پدران خود بودند، راه حقیقت را یافت و به آن پایبند ماند. هرگز نسب و پیشینه خانوادگی خود را ملاک قرار نمی‌داد و تنها از حضرت ابراهیم (ع) به عنوان مایه مباهات خود یاد می‌کرد. حضرت‌خدیجه فرهنگ عقلانیت را جایگزین جاهلیت کرد. اقتصاد پاکیزه را ملاک کارخود قرار داد و ربا را تحریم کرد. در آن دوران که بیشتر ثروتمندان غرق شهوت، زنا و بی‌اخلاقی بودند، خدیجه‌کبری (س) با جدیت با زنا مبارزه کرد و به همین دلیل طاهره نامیده شد. خدمات اخلاقی و اقتصادی حضرت‌خدیجه (س) در حذف ربا و زنا از فرهنگ مردم زمانه از اقدامات فرهنگی و اجتماعی ارزنده بانوی اسلام بود. ایشان اقتصاد پاک و انسان سالم را برای جامعه آن روز به ارمغان آورد. همسر پیامبر (ص) با آن‌که فعالیت اقتصادی در قامت یک تاجر بین‌المللی انجام می‌داد، اما هرگز با مردان اختلاط نداشت. در متون تاریخی آمده‌است حضرت‌خدیجه (س) تجارت‌خانه داشت و تمام عوامل اقتصادی تجارت‌خانه او مرد بودند. حضرت، اتاقی در طبقه بالای تجارت‌خانه داشت که کاملا بر محیط کار مشرف بود و بر اعضا نظارت داشت.

خدیجه زنی بود که فرهنگ را تغییر داد و در برابر فرهنگ جاهلی ایستاد و فرهنگ عقل‌محور را بنیانگذاری کرد. او با این اقدامات خود موجب تغییر دیدگاه مردم نسبت به زن شد. خدیجه‌کبری (س) به‌واسطه این عظمت شخصیتی خود به مقام بالایی در ملکوت دست یافت تا جایی‌که پیامبر در شب معراج حامل پیام و سلام پروردگار به او شد.

خدیجه‌کبری (س) حلقه گذر از جاهلیت به عقلانیت بود. ایشان عنصر فعال جامعه و پرچمدار بود و جامعه را از ظلمت به نور حرکت داد. گزارش‌هایی تاریخی داریم که تنها زنی که رسول خدا با او مشورت می‌کرد، خدیجه بود. این خیلی اهمیت دارد، زیرا پیامبر عقل کل عالم هستی است، اما به واسطه قدرت فکری که در خدیجه (س) می‌دید با او در همه امور مشورت می‌کرد و به نظرات ایشان احترام می‌گذاشت. او را وزیر و مشاوری امین و صادق می‌دانست و خدیجه حامی اقتصادی و عاطفی رسول‌ا... بود.

زن یک رسانه و عنصر فرهنگ‌ساز است و می‌تواند فرهنگ را بنیانگذاری کند. همان‌طور که حضرت‌خدیجه فرهنگ عقلانیت در مقابل جاهلیت را پایه‌گذاری کرد.

چند نکته در خصوص بانوان عرض کنم؛ زن از لحاظ عاطفی بی‌نظیر و بی‌بدیل است، عواطف نیز موتور حرکت جامعه است و جامعه برای حرکت به موتور محرکه یعنی عاطفه زنانه نیاز دارد؛ بنابراین هر موفقیتی که مردان کسب می‌کنند، در گرو حرکت این موتور محرکه است. زن در هر جامعه‌ای عامل حرکت است. البته متذکر شوم همان اندازه که زن می‌تواند بنیانگذار فرهنگ عقلانی در جامعه باشد، می‌تواند پایه‌گذار فرهنگ و ارزش‌های جاهلی نیز باشد. زن می‌تواند با بهره‌گیری از عواطف، جامعه و مرد را تا قهقرا، سقوط و انحطاط پیش ببرد و هم می‌تواند عامل رشد و تعالی باشد.

خدیجه‌کبری زنی نمونه در زمان جاهلیت بود. زمانی که زنان به گناه زنا آلوده بودند، او لقب طاهره گرفت. زمانی که دروغگویی در جامعه گسترده‌بود، او از سوی پیامبر لقب صدیقه گرفت. زمانی جبرئیل بر پیامبر نازل شد، گفت این زنی که می‌آید کیست؟ پیامبر فرمود: او صدیقه است.

خدیجه‌کبری (س) در نهایت ایثار و انفاق همه اموالش را که شامل اموالی سوار بر ۸۰ هزار شتر بود، در راه اسلام خرج کرد تا هنگامی‌که در شعب ابی طالب سنگ در شکم می‌بست و به دلیل بیماری و گرسنگی از دنیا رفت.
ام‌الائمه (س) گرچه یک مدیر اقتصادی جهانی بود، اما بر همه مواهب مادی چشم پوشید و تمام قد از اسلام و پیامبر (ص) دفاع کرد.

خدیجه (س) الگوی شخصیتی است که قابلیت الگوبرداری برای زن امروز را دارد. ما در یک دوره جاهلیت مدرن قرار داریم. اگر زن جاهلیت مدرن را تبدیل به عقلانیت نو کند و رفتار عقلانی داشته‌باشد، در مسیر‌خدیجه‌کبری (س) و بنیانگذاری فرهنگ قرار گرفته‌است. امروزه تلاش می‌شود فرهنگ جاهلیت مدرن به زن تحمیل شود. زنان ما باید با عقلانیت و تدبیر از این حقه مدرن، خود را رها کنند.

خانواده، یکی از عوامل تاثیرگذار در تربیت است که همه کارشناسان امور تربیتی بر آن واقف هستند. هیچ کس نتوانسته تاثیر خانواده را در تربیت انکار کند. هرقدر شخص از شرافت خانوادگی بیشتری برخودار باشد، حامل ویژگی‌های اخلاقی و تربیتی مثبت خانواده خواهدبود.

تربیت ریشه‌دار و اصیل برای ساخت یک شخصیت بسیار مهم است. اما بعد از خانواده مهم این است که فرد در مسیر درست قرار بگیرد و دچار تزلزل نشود. اگر ریشه‌های تربیتی افراد محکم نباشد در جامعه خطرات جدی او را تهدید می‌کند. شرافت خانوادگی مثل یک درخت ریشه‌دار است که هر چه ریشه بیشتر و محکم‌تر باشد، میوه‌ای سالم‌تر می‌دهد و درختی محکم‌تر دارد. شرافت خیلی مهم است، اما تنها عامل تربیت نیست.
سایر عوامل چیست؟

یکی از عوامل موثر، محیطی است که فرد در آن رشد پیدا می‌کند. یک بچه نهایتا از سه‌سالگی از طریق فضای مجازی وارد فضای اجتماعی می‌شود و کمتر زمانی تحت تربیت خانواده است. عوامل محیطی و اجتماعی فوق‌العاده موثر است. گرچه خانواده به انسان اصالت می‌بخشد، اما نباید از محیط اجتماعی و فضایی که ذهنیت و تفکرات در آن شکل می‌گیرد، غافل شد. متاسفانه در حال حاضر بسیاری از ابعاد شخصیت کودک در فضای مجازی شکل می‌گیرد.

مدرسه، عوامل اقتصادی و لقمه‌ای که پدر و مادر سرسفره می‌گذارند، شخصیت مادر و دوستان و ... در شکل‌گیری شخصیت افراد موثرند. هزاران عامل موثر وجود دارد که تنها برخی از آن‌ها در دست ماست.
اجازه بدهید به موضوع اصلی بازگردیم و از ام‌المومنین (س) بگوییم. به نظر شما پاداش معنوی خدا به خدمات گسترده حضرت‌خدیجه چه بوده‌است؟

پاداش ایشان جایگاهی بوده که در بهشت پیدا کردند. وصیت خدیجه این بود که به حضرت فاطمه گفتند به پدرت بگو وقتی من از دنیا رفتم، مرا در عبای خود کفن کند. بلافاصله جبرئیل نازل شد و لباس ایشان را از بهشت آورد. زمانی جبرئیل گفت من از طرف خدا مامور هستم تا سلام خدا را به خدیجه برسانم. زمانی که ایشان از دنیا رفت، فاطمه (س) خیلی بی‌قراری می‌کرد. جبرئیل به پیامبر نازل شد و گفت به فاطمه بگو مادرت در قصری بسیار زیبا و در جوار پروردگار است و در نهایت آرامش به سرمی‌برد. دلیل این همه پاداش یک چیز است. خدیجه (س) با انفاق ثروت مادی خود، نامش را جاودانه‌کرد.