زینب کبری(س)، پرچمدار رسانه اهل بیت(ع)

*حضرت زینب در تاریخ شیعه به عنوان بانویی تأثیرگذار شناخته می‌شود. یکی از مهمترین ابعاد تأثیرگذاری ایشان را در فعالیت رسانه‌ای ایشان می‌توان جست. اولین گام حضرت در این عرصه نقل خطبه فدک است. این اتفاق چه تأثیری در بیان حقیقت در جهان اسلام گذاشت؟

شخصیت حضرت زینب(س) باید به درستی شناخته شود و ایشان را به عنوان الگوی قابل دسترس برای دختران و جامعه زنان جامعه مطرح کنیم. در غیر این صورت ایشان فقط به عنوان شخصی مطرح می‌شود که به هیچ وجه دست یافتنی نیست.

حضرت زینب(س) نقش متفاوتی نسبت به زنان عصر خود داشت و تأثیر بسزایی بر جامعه خود گذاشت و این نشان از بلوغ فکری، رشد سیاسی و تأثیرگذاری ایشان بود.

تربیت حضرت زینب(س)، توسط پیامبر اکرم(ص) و حضرت علی(ع) و مادری همچون فاطمه زهرا(س) و برادرانی همانند امام حسن و حسین(ع)سبب شد که این شخصیت والامقام به عنوان سومین بانوی جهان اسلام پس از حضرت خدیجه(س) و فاطمه زهرا(س)، به شمار آید.

از دوران کودکی، نبوغ و درکی فوق العاده در وجود بانوی قهرمان کربلا، به ویژه در مسائل اعتقادی، مشاهده می‌شد. سخنان و خطبه‌های عالمانه، همراه با استدلال به آیات قرآن، در کوفه، مجلس عبیداللّه ابن زیاد و همچنین در دربار یزید، از سوی حضرت زینب(س) هر کدام شاهدی بر توانایی دانش این بانوست. ابن عباس گفتار پر ارج فاطمه زهرا(س) را درباره «فدک»، از حضرت زینب(س)نقل کرده، می‌گوید: «عقیله ما زینب دختر علی چنین گفت...» افزون بر آن، درس و تفسیر قرآن از سوی حضرت زینب(س)، برای زنهای کوفه در زمان حکومت پدرش حضرت علی(ع)بیانگر دانش ایشان است.

عقیله بنی‌هاشم حتی آگاهی به حوادث آینده را از پدر بزرگوار خود فرا گرفته بود، همانگونه که بعضی از اصحاب خاص پیامبر(ص) مانند سلمان، ابوذر و برخی از یاران حضرت علی(ع)مانند میثم تمار و رشید هجری به اینگونه اسرار آگاه بود.

در هر صورت، حضرت زینب «عالمه غیرمعلَّمه» بود، چنانکه احتجاجات او در کوفه و شام در برابر دشمن، مانند احتجاج مادرش حضرت زهرا(س) بود که درباره «فدک» ابراز کرد.

*حضرت زینب که ایشان را با خطابه بسیار مشهورش می‌شناسیم ،چگونه توانست در عصر بی رسانه صدای قدرتمندی شود که ارزش رسانه‌ای آن تاکنون ادامه داشته و دارد؟

حضرت زینب هم که دست پرورده خاندان وحی و دوستار هدایت مردم به سوی سعادت و رستگاری بود. در میدان تبلیغ نقش موثری داشت بنابراین می‌توانند الگوی شایسته‌ای برای دیگران باشند. ایشان در فرصت‌های مختلف متناسب با شرایط و مخاطبان از شیوه‌های پیام رسانی مؤثری استفاده می‌کردند و با توان علمی‌بالا و شجاعت و شهامت سعی می‌کردند به تمییز جبهه حق و باطل بپردازند.

حضرت زینب(س) علاوه بر اینکه پایبند به فضائل الهی بود، با عمق جان مصائب و ارزش‌های نهضت و قیام عاشورا را درک کرد. ایشان جهاد خود را خوب تبلیغ کردن، خوب سخن گفتن و ابلاغ پیام شهیدان دید و برای این منظور تصمیم گرفت در شهرها و سرزمین‌ها حقیقت وقایع عاشورا را بازگو کند. 

حضرت زینب دو خطبه اصلی، یکی در کوفه و دیگری در شام (مجلس یزید) ایراد کرد. هر دو دارای اهمیت بسزایی است. این دو خطبه هم از حیث مضمون و محتوا و هم شرایط مکانی و موقعیت ایراد آن متفاوتند. اندیشمندانی که در خطبه‌های حضرت زینب(س) تدبر کرده‌اند به ویژگی‌ها و صفات خاص اشاره داشته‌اند که می‌تواند ویژگی‌های یک مبلغ و یک مروج عقیده باشد. در میان این مورخان می‌توان به افرادی نظیر مرحوم مکرم در کتاب «مقتل الحسین»، شیخ جعفر نقدی در کتاب «زینب کبری» و اسد حیدر در کتاب «مع الحسین فی نهضته»، و بسیاری دیگر اشاره کرد.

آنان به عناصر و ویژگی‌هایی مثل سخنوری، بلاغت، رسایی، قدرت بیان و استدلال اشاره کرده‌اند که بسیار شبیه سخنوری امام علی است. صراحت، شیوایی و تأثیرگذاری بر مخاطبان و شنوندگان از ویژگی‌های یک خطابه است و خطیب و سخنور باید شجاعت بیان حقایق در هر مجلسی که باشد را داشته باشد. علی احمد شلبی در این زمینه معتقد است که تغییر افکار عمومی‌مدینه و آگاهی آنها نسبت به فاجعه‌ای که در کربلا اتفاق افتاد، و نیز آگاهی نسبت به فساد و تباهی خاندان اموی مرهون روشنگری‌های حضرت زینب است.

*حضرت زینب در در عصر عاشورا از چه تاکتیک‌های رسانه ای برای عمومی‌کردن پیام حسین استفاده کرد؟

گرچه اصول روانشناسی در تبلیغ به صورت کلاسیک از ابتکارات علوم معاصر است ولی در تبلیغات اصیل آسمانی نیز مورد توجه قرار گرفته است و سیره رهبران و ائمه اطهار  نشان می‌دهد آن است که آنان در تبلیغ به اصول روانشناسی فردی و اجتماعی توجه کامل داشته اند. حضرت زینب(س) نیز، در امر رساندن پیام امام حسین به جهانیان از این اصول از جمله تحقیر دشمنان، تکریم دوستان، تحریک عواطف و مخاطب شناسی استفاده کرد.

وقتی که با کوفیان سخن می‌گوید، در آغاز خطبه بر اصالت خاندان خودش تاکید می‌ورزد و از پیامبر (ص) تعبیر به پدر می‌کند تا عواطف و احساسات مردم را در اختیار بگیرد و آنان خود بخود آماده قیام شوند. یکی از عوامل موفقیت زینب (س) در رساندن پیام حسینی به جهانیان، بهره گیری از شیوه‌های موفق در تبلیغ بوده است. یکی از آنها تبلیغ با عمل بوده است او همواره تلاش می‌کرد که به وظیفه الهی خود عمل کند و در رعایت حلال و حرام الهی هیچ گونه سهل انگاری نمی‌کرد و از هیچ وظیفه شرعی فروگذار نمی‌کرد.

نقل است که وقتی اسرا را وارد کوفه کردند، مردم کوفه از روی ترحم به اطفال و اسیران نان و خرما می‌دادند، ام کلثوم  فریاد می‌زد: ای اهل کوفه! صدقه بر ما حرام است و آنان را از دست و دهان بچه‌ها می‌گرفت و به سوی مردم می‌انداخت.

یکی از موارد عملی تبلیغ حضرت زینب (س) حفظ حجاب است، او نه تنها در حالت عادی، بلکه در بحرانی ترین لحظات زندگی اهتمام زیادی در حفظ خود از دیده‌های مردم داشت.

او می‌خواهد با عمل و رفتار خود به جهانیان بفهماند که حسین و یارانش برای احیای احکام الهی شهید شده اند و زنان و کودکانش به همین دلیل به اسارت می‌روند و بنی امیه و دستگاه حاکمه یزید نسبت به احکام الهی نه تنها بی اعتنا هستند بلکه احکام الهی را واژگون  نشان می‌دهند.

یکی دیگر از شیوه‌های تبلیغی حضرت زینب دعا و عبادت است. او همواره می‌دانست که دشمنان در انتظارند تا کوچک ترین واکنش یا کلامی‌ را جستجو کنند که نشانه‌ای از ضعف خاندان وحی باشد و از این رو او برای این که دشمنان را مایوس کند در روز یازدهم وقتی که در کنار جسد برادر آمد توقف کرد و عرض کرد: خداوندا این قربانی کوچک را از ما قبول کن.

از دعایی که حضرت زینب (س) نمود می‌توان دریافت که با همه این مصایب و مشکلات باز هم در برابر توفان‌های کوبنده ایستاده است و با خدای خود می‌گوید: «ای پناهگاه آن که جز تو پناهی ندارد، ای تکیه گاه آن که جز تو پشتوانه ای نمی‌شناسد، ای خدایی که سیاهی شب و سپیدی روز و روشنایی خورشید و صدای آرام درخت و آب بر تو سجده می‌کنند، ای خدا، ای خدا، ای خدا.

*آیا در جنگ رسانه‌ای آن زمان حضرت توانست رقابت را به نفع جریان حسینی بچرخاند؟

دو جریان و جبهه رسانه‌ای در آن زمان فعال بود، جبهه نخست متعلق به یزید و بنی امیه بود که تلاش می‌کرد باطل گرایی را ترویج کند و مبارزه با حقانیت اسلام و اهل بیت(ع) بود. جبهه دوم، رسانه جریان حق و اهل بیت بود که توسط اهل بیت و شاگردان و یاران آنان اداره می‌شد و به دنبال آگاهی بخشی به مردم بود. در مقابله این دو جریان رسانه ای با یکدیگر، قیام امام حسین(ع)، حرکتی بود علیه رسانه باطل یزیدی.

هدف جریان یزیدی حذف اندیشه دینی مبتنی بر مکتب اهل بیت از جانعه بود و قیام حسینی مانع تحقق این هدف شد. بعد از شهادت امام حسین(ع)، همه جریان‌های فکری و سیاسی مانند تاسیس حوزه‌های علمیه شیعی توسط صادقین(ع) و قیام‌های عدالت خواهانه که تا به امروز هم ادامه دارد، متاثر از قیام حسینی و حرکت تبلیغی حضرت زینب است. بعد از شهادت امام حسین(ع)، حضرت سجاد و زینب کبری پرچمدار رسانه اهل بیت بودند. حرکتی که باعث شد تفکر و اندیشه امویان از بین برود و مکتب اهل بیت(ع) تداوم یابد و به دست جامعه بشری برسد. این اتفاق ثمره تلاش رسانه ای – تبلیغی امام سجاد و حضرت زینب است. رمز موفقیت انقلاب رسانه ای زینب(س) این بود که آرمان‌های قیام حسینی در لایه‌های اجتماعی جهان اسلام نفوذ کرد. امروز حرکتهای ضد امپریالیستی و عدالت خواهانه جهان اسلام مبتنی بر اندیشه‌های عاشورایی و زینبی شکل گرفته است.

*رسالت زنان جامعه ما در مسیری که زینب کبری پیمود، چیست؟

یکی از تکنیک‌های تبلیغی حضرت زینب این بود که حضور اجتماعی داشت. یعنی مردم، مطالب را از زبان خودش می‌شنیدند. این مساله مانع تحریف مطالب شد. نکته مهم این حضور این است که زن با حفظ شعایر و پرهیز از حرام می‌تواند در جامعه حضور داشته باشد و مانعی برای آن نیست و در مواقعی که ضرورت دینی است، حضور او لازم و واجب است که فعالیت اجتماعی داشته باشد. بنابراین حضور زنان در جامعه جایز است که در مواقعی لازم و واجب است. البته به شرط رعایت دستورات دینی.

نازلی مروت/ روزنامه جام جم