رازگشایی از افزایش مصرف بنزین

به گزارش جام جم آنلاین؛ چند عامل در این زمینه تاثیر دارد که حمله سایبری به جایگاه‌های سوخت در آبان، افزایش قاچاق و بالا بودن میانگین مصرف سوخت خودرو‌های داخلی از جمله این عوامل هستند. از سوی دیگر برخی منتقدان بر این باورند کیفیت بنزین نیز می‌تواند به افزایش مصرف سوخت منجر شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد ایران با برخورداری از ذخایر انرژی قابل‌توجه، نهمین تولید کننده انرژی اولیه در جهان به حساب می‌آید. این گنجینه خدادادی به علت مصرف نامناسب با کمترین بهره‌وری در حال استفاده است به گونه‌ای که در میان ۱۴۰ کشور جهان، جایگاه ۱۲۸ شدت مصرف انرژی را از آن خود کرده که این سطح سه‌برابر بیشتر از متوسط شدت انرژی در جهان محاسبه شده‌است. طبق قانون هدفمندی یارانه‌ها قرار بود نرخ حامل‌های انرژی خصوصا سوخت، ۹۵درصد قیمت فوب خلیج‌فارس باشد (منظور از فوب خلیج فارس میانگین قیمت فرآورده (بنزین) کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس است). در حالی که افزایش نرخ ارز باعث شد افزایشی که در قالب قانون هدفمندی یارانه‌ها اعمال شد، دوباره بی نتیجه شود. به این دلیل که یکی از عوامل تعیین کننده نرخ سوخت، نرخ برابری ارز ملی نسبت به ارز‌های خارجی است.

دلیل افزایش مصرف سوخت

مصرف بنزین در کشور افزایش یافته و مسوولان شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نسبت به این موضوع هشدار داده‌اند؛ هرچند این شرکت، وظیفه تامین سوخت در کشور را دارد، اما باید توجه داشت ادامه این روند مشکلاتی را به دنبال خواهد داشت. اگر مصرف بیش از تولید کشور باشد ایران دوباره واردکننده بنزین خواهد شد که این وضعیت نیز دوباره فشار کشور‌های خارجی در شرایط تحریمی را افزایش می‌دهد. رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی تهران با اشاره به این‌که ایران تامین‌کننده بخشی از بنزین و گازوئیل مورد نیاز کشور‌های عراق، افغانستان، پاکستان، آذربایجان، ارمنستان و گرجستان است، می‌گوید اگر ما مصرف را کنترل نکنیم این به معنای کاهش ظرفیت صادراتی کشور است. در شرایطی که کشور به منابع ارزی نیاز دارد، باید نسبت به صرفه‌جویی در مصرف فرهنگ‌سازی صورت گیرد. از طرفی خودروساز‌ها نیز باید موظف باشند خودرو‌هایی با بهره‌وری بالا در مصرف سوخت تولید کنند. نکته قابل تامل این‌که، میانگین جهانی مصرف بنزین در هر ۱۰۰کیلومتر، در سال ۲۰۰۰ معادل ۷/۵لیتر بود که این عدد اکنون به ۵/۵ رسیده است. حال آن‌که، میانگین مصرف خودرو‌های ایرانی در مقایسه با مصرف جهانی چیزی حدود دو برابر است. رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران همچنین گفته تا وقتی اپیدمی کرونا همچنان پابرجاست و مردم از وسایل حمل‌ونقل شخصی استفاده می‌کنند، کماکان رشد مصرف بنزین رقم خواهد خورد. در این شرایط، راهکار بهینه برای کاهش مصرف، گسترش خدمات حمل‌ونقل عمومی و گسترش خدمات الکترونیک است. فرهنگ غلط مراجعه حضوری به مراکز خدماتی و فروشگاهی در سال ۱۴۰۰ سبب شد که مصرف بنزین نسبت به سال گذشته بیش از ۲۰ تا ۲۲درصد افزایش پیدا کند.

در حالی در شش‌ماهه نخست امسال و همزمان با شرایط قرمز کرونایی، روزانه ۸۵ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌شد که این عدد برای شش ماهه اول سال ۹۹، حدود ۷۴/۵ میلیون لیتر بوده است و حکایت از رشدی ۱۴درصدی دارد. تا پیش از گران کردن بنزین در آبان سال ۹۸ مصرف بنزین بالای ۱۰۰میلیون لیتر بود که با افزایش نرخ به ۷۵میلیون لیتر کاهش یافت، اما ظاهرا دوباره شرایط در حال بازگشت به مسیر گذشته است. مصرف بنزین در کشور با وجود محدودیت‌های کرونایی با ۱۵میلیون لیتر افزایش روزانه، در ماه جاری به ۹۰میلیون لیتر در روز رسیده است. هم‌اکنون به‌صورت میانگین روزانه حدود ۱۰۲میلیون لیتر بنزین و ۱۰۳میلیون نفت گاز در پالایشگاه‌های کشور تولید می‌شود. نکته اصلی اینجاست چه اتفاقی افتاده که مصرف بنزین در کشور طی یک ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافته است. برخی تحلیلگران افزایش ترافیک در کلانشهر‌ها را علت این موضوع می‌دانند، اما باید توجه داشت در آبان سال گذشته محدودیت‌های تردد نسبت به امسال بسیار کمتر بود و محدودیت شبانه وجود نداشت. طبیعتا به دلیل محدودیت‌های اتفاق افتاده باید مصرف روند نزولی را طی می‌کرد، اما مصرف بنزین در کشور افزایش چشمگیری داشته است. برخی دیگر نیز بر این باورند حمله سایبری به تاسیسات جایگاه‌های سوخت در ۴ آبان باعث شد مصرف بنزین در کشور افزایش یابد.

تعداد خودرو و موتورسیکلت

تعداد خودرو‌های شماره‌گذاری شده در ایران حدود ۲۲میلیون دستگاه و تعداد موتورسیکلت‌های شماره‌گذاری شده از ۱۲میلیون دستگاه عبور کرده است که این آمار نسبت به سال گذشته، رشد یک میلیونی در بخش خودرو و رشد ۱/۵میلیونی در بخش موتورسیکلت را شاهد هستیم. برخی تحلیلگران می‌گویند افزایش تعداد خودرو و موتورسیکلت باعث افزایش مصرف شده، اما نکته مهم اینجاست هر سال به همین میزان به تعداد خودرو و موتورسیکلت افزوده می‌شود، اما مصرف تغییر چندانی ندارد. آمار‌ها نشان می‌دهد خودرو‌های ایران نسبت به استاندارد‌های جهانی، مصرف سوخت بیشتری دارند و همین موضوع باعث بالا بودن مصرف سوخت ایران نسبت به استاندارد‌های جهانی است. از سوی دیگر، کیفیت موتورسیکلت‌هایی که در ایران تولید می‌شود نسبت به استاندارد‌های جهانی مصرف بسیار بالاتری دارند و طبق بررسی‌های اخیر، یک پنجم آلودگی کلانشهر‌ها مربوط به موتورسیکلت‌های فرسوده و بی‌کیفیت است.

آینده مصرف در ایران

با توجه به افزایش چشمگیر مصرف بنزین در ایران و رسیدن مصرف روزانه به ۹۰میلیون لیتر این زنگ خطر را به صدا در آورده که افزایش بیش از این مقدار می‌تواند بازار‌های صادراتی ایران از دست برود که این موضوع در شرایط تحریمی باعث کاهش درآمد‌های ارزی خواهد شد. به گفته برخی کارشناسان، قیمت پایین بنزین در ایران باعث افزایش قاچاق بنزین در کشور شده و باید بر اساس فوب خلیج‌فارس تعیین قیمت شود. اما باید توجه داشت برخی دیگر از کارشناسان می‌گویند ایران دارنده نفت و گاز است و اگر قاچاق اتفاق می‌افتد دستگاه‌های مختلف با آن باید به مقابله بپردازند. کنترل نکردن قاچاق که آمار آن در بخش مصرف آورده می‌شود، باعث خواهد شد تصمیم‌گیران به این نتیجه برسند افزایش قیمت حامل‌های انرژی را کلید بزنند که اتفاقات آبان دو سال پیش از یاد کسی نرفته و ممکن است سرمایه‌های اجتماعی دولت از بین برود. بنزینی که در کشور مصرف می‌شود اگر صادر شود درآمد بیشتری بین ۸۰۰۰ تومان تا ۹۵۰۰ تومان در هر لیتر برای کشور به دنبال خواهد داشت.

راهکار کاهش مصرف بنزین

با اصلاح الگوی مصرف و افزایش بهینه‌سازی مصرف سوخت می‌توان از این اتفاق جلوگیری کرد. با این حال در کنار اصلاح الگوی مصرف باید افزایش مصرف سی‌ان‌جی را نیز در دستور کار قرار داد. ایران در شرایط فعلی ۴۰میلیون مترمکعب ظرفیت توزیع روزانه سی‌ان‌جی دارد که می‌توان با توجه به ظرفیت خالی موجود که نزدیک به ۲۰میلیون متر مکعب می‌شود، افزایش مصرف بنزین را کنترل کرد. همچنین ایران که دومین دارنده ذخایر گاز جهان به شمار می‌رود، می‌تواند با تکیه بر این سوخت ملی، در مصرف سوخت مایع صرفه‌جویی کند.

استاندارد دنیا

ایران با جمعیتی ۸۴ میلیون نفری، روزانه ۹۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کند. این در حالی است که مصرف بنزین در چین با جمعیتی ۱/۵میلیارد نفری روزانه ۴۵۰میلیون لیتر برآورد می‌شود که نشان می‌دهد سرانه مصرف بنزین در ایران سه برابر پرجمعیت‌ترین کشور جهان است.

بر اساس گزارش تفریغ بودجه سال ۹۹، حدود ۹۰درصد از یارانه پنهانی که در کشور پرداخت شده در حوزه انرژی بوده است. ایران با جمعیتی نزدیک به کشور ترکیه، در مقایسه با این کشور ۱۰برابر بنزین بیشتری مصرف می‌کند. حتی اگر میزان مصرف نسبت به جمعیت را نیز در نظر بگیریم، ایرانی‌ها سه برابر چین بنزین مصرف می‌کنند. این وضعیت باعث شده در صورت تداوم رشد مصرف بنزین در کشور، بازار‌های صادراتی ایران در خطر باشد. مقایسه قیمت بنزین در ایران و کشور‌های اروپایی نشان می‌دهد قیمت بنزین در ایران چقدر ارزان است، چنان‌که در انگلیس قیمت متوسط یک لیتر بنزین ۱/۵۴دلار، در آلمان قیمت متوسط یک لیتر بنزین ۱/۵۷دلار و در فرانسه نیز قیمت متوسط یک لیتر بنزین ۱/۶۱دلار است. شاید عده‌ای مقایسه با اروپا را درست ندانند و مدعی شوند درآمد‌ها هم در اروپا بالاتر از ایران است. اما باید گفت درست است درآمد‌ها در برخی کشور‌های اروپایی بالاتر از ایران است، اما میزان مصرف بنزین در هر ۱۰۰کیلومتر در ایران بیشتر از کشور‌های اروپایی است که بخشی از آن به‌دلیل نبود حمل‌ونقل عمومی و گران بودن بلیت قطار و هواپیماست. یعنی با وجود درآمد کمتر، مصرف بیشتری نسبت به اروپایی‌ها داریم. طبق آمار‌های موجود میانگین مصرف بنزین ایران ۳۸درصد بیشتر از مصرف اتحادیه اروپا بوده است. چشم‌انداز مصرف بنزین اتحادیه اروپا در سال۲۰۲۰، چهار و دو دهم لیتر در هر ۱۰۰کیلومتر است، اما در ایران در هر ۱۰۰کیلومتر ۷/۷ لیتر بنزین مصرف می‌کنیم.

افزایش هزینه‌های خانوار در پاندمی کرونا

برخی کارشناسان اقتصادی می‌گویند هزینه خانوار در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته و برخی افراد برای جبران کسری بودجه خانوار اقدام به مسافرکشی با خودروی شخصی می‌کنند که این موضوع می‌تواند یکی از عوامل افزایش مصرف سوخت در کشور باشد. درست است قیمت خودرو افزایش یافته و برخی دارندگان بر این باورند که به سرمایه‌هایشان افزوده شده، اما باید توجه داشت قیمت لوازم مصرفی افزایش چشمگیری داشته که تعویض نشدن به‌موقع آن، باعث افزایش مصرف سوخت خودرو می‌شود. لوازمی مانند شمع، فیلتر روغن، فیلتر هوا، فیلتر‌اتاق، وایر و مواردی از این قبیل مستقیما برمصرف سوخت تاثیر دارند. افزایش مصرف سوخت در کشور باعث شده بنزین سوپر در جایگاه‌های سوخت کشور کمیاب شود که این موضوع نیز باعث خواهدشد خودرو‌های خارجی که لزوما باید از این نوع بنزین استفاده می‌کنند، بنزین عادی بزنند که این عامل نیز در افزایش مصرف سوخت تاثیر دارد.

 

محمد حسین علی اکبری / روزنامه جام جم