واکسن بی‌اعتمادی چیست؟

حدود چهار ماه پیش که واکسیناسیون سالمندان شروع شد، تمایل برای تزریق واکسن در این استان تنها 20درصد بود هرچند این آمار این روزها به 50درصد نزدیک شده‌است اما برای کنترل فراگیری کرونا در استان‌هایی مانند سیستان‌ و بلوچستان باید شرایطی ایجاد کرد تا شهروندان به شایعات توجه نکنند و با تزریق واکسن قدم‌هایی جدی برای مهار کرونا بردارند‌.

این در حالی است که برای افزایش تمایل شهروندان به تزریق واکسن باید رویکرد‌های مناسبی در نظر گرفت.

کارشناسانی که ما در ادامه با آنها گفت‌وگو کرده‌ایم‌ از شفاف‌سازی، اطلاع‌رسانی، برنامه‌های تبلیغاتی مناسب و دخیل کردن بزرگان اقوام به‌عنوان عواملی برای جلب اعتماد به واکسیناسیون نام می‌برند.

هفتم اسفند سال پیش بود که پیرمردها و پیرزن‎ها برای تزریق واکسن کرونا، فراخوانده شدند. این روزها بیش از چهار ماه از عمر فراخوان واکسیناسیون فاز دوم یعنی واکسیناسیون سالمندان می‎گذرد و همچنان صدای تق‌تق عصای سالمندان در مراکز واکسیناسیون شنیده می‏شود.

به‌جز کندی در واکسیناسیون سالمندان اما بسیاری از سالمندان هم، تمایلی به تزریق واکسن ندارند؛ درست مانند سالمندان استان سیستان‌وبلوچستان؛ حال این‌که بیش از یک‌ماه است این استان در وضعیت قرمز قرار دارد و با واکسیناسیون می‎توان تا حدودی بیماری را در این استان پهناور کنترل کرد.

حدود چهارماهی که از عمر واکسیناسیون افراد سالمند می‏گذرد، بسیاری از سالمندان به خانه‎های بهداشت مراجعه نکرده‏اند و اگر بهورزی هم برای تزریق واکسن به در خانه سالمندی مراجعه کند، با یک «نه» بزرگ مواجه می‏ شود.

هرچند که بعد از ساعت‎ها مذاکره و توضیح، سالمندان سیستان‌وبلوچستانی نیش سوزن واکسن را در بازوی خود احساس می‏کنند اما آن‌طور که حمید سوری، رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید -19 به ما می‏گوید تا دو هفته پیش، استقبال سالمندان این استان از طرح واکسیناسیون تنها 20درصد بوده‌است، حالا اما با سرعت‌گرفتن واکسیناسیون‌ و نیز تبلیغات در این زمینه، استقبال از واکسیناسیون افزایش یافته و به 50 درصد رسیده‌است.

واکسن خطرناک نیست!

سوال اما این است در شرایطی که بسیاری از شهروندان برای تزریق واکسن، به مرزهای شمالی و کشور همسایه مراجعه می‎کنند، در شرایطی که ویروس کرونا دارو ندارد و تنها با واکسیناسیون می‌توان از مرگ‌ومیر ناشی از بیماری کاست، چرا برخی سالمندان و بیماران خاص تمایلی به تزریق واکسن ندارند؟ از نظر سوری، انتشار برخی شایعات درباره واکسن، باعث شده‌است که بسیاری از سالمندان و بیماران خاص، تمایلی به تزریق واکسن نداشته‌باشند. شایعاتی که عموما در داخل استان سیستان‌وبلوچستان می‌پیچد یا شایعاتی که منشأ آنها بیرون از مرزها و خارج از کشور است.

شایعاتی که روی آثار ناگوار واکسن‌ها بر بدن مانور می‌دهد و عنوان می‌کند واکسن‌هایی که در سیستم واکسیناسیون عمومی کشور، استفاده می‌شود برای بدن ضرر دارد. همین باعث شده بسیاری از فرزندان اجازه ندهند تا واکسنی به پدر و مادرشان تزریق شود. از نظر رئیس کمیته کشوری اپیدمیولوژی کووید- 19 اما می‌توان افراد را به تزریق واکسن تشویق کرد. او یکی از راهکارهای مؤثر برای تشویق به واکسیناسیون را تبلیغات گسترده می‌داند.

تبلیغات در سطح شهر و نیز در تلویزیون و رسانه‌های نوشتاری و مجازی یکی از راه‌هایی است که این استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، آن را توصیه می‌کند.

او البته راهکار دیگری هم دارد؛ راهکاری که می‌تواند سرعت واکسیناسیون در استان‌های مختلف و به‌خصوص در استان پهناور سیستان و بلوچستان را افزایش دهد. به کارگیری کارمندانی که به دلیل شیوع پیک پنجم کرونا، دورکار شده‌اند یا در خانه مانده‌اند، راهکار دیگر سوری است.

او می‌گوید: «بسیاری از کارمندان دولت به دلیل شیوع ویروس کرونا در خانه می‌مانند و هر ماه هم حقوق می‌گیرند، حال این که با به کارگیری آنها‌ می‌توان با سرعت بیشتری، واکسیناسیون را انجام داد.»

او توضیح می‌دهد 80درصد افرادی که در مراکز واکسیناسیون کار می‌کنند به سالمندان نوبت می‌دهند یا حتی مشخصات آنها را در سیستم رایانه‌ای وارد می‌کنند، تخصص پزشکی ندارند. استفاده از کارمندان دورکار دولتی می‌تواند روند واکسیناسیون را سرعت ببخشد.

نبود استقبال در جامعه مثبت

به نظر محمدرضا ایمانی، روان‌شناس اجتماعی اما عدم تمایل مردم استان سیستان و بلوچستان و دیگر سالمندان جامعه به واکسیناسیون، کاملا ریشه‌ای است. او دلایل متنوعی برای عدم تمایل به تزریق واکسن مطرح می‌کند. مسائل اجتماعی، قومیت، جنسیت و سن از دلایلی هستند که این روان‌شناس به‌عنوان عوامل مقاومت در برابر یک رویداد اجتماعی نام می‌برد. ایمانی ادامه می‌دهد: «در بررسی مشکلات بزرگ اجتماعی، مانند همسرآزاری، خودکشی، کودک آزاری و نزاع خانوادگی، استان سیستان و بلوچستان جزو استان‌های سبز است.»

او توضیح می‌دهد جز بازماندن از تحصیل و فقر اقتصادی، آمار مسائل دیگر اجتماعی به نسبت استان‌های دیگر به‌شدت پایین است، یعنی علائم حیات اجتماعی در این استان مثبت است اما سؤال این است که چرا باز یک رویداد اجتماعی مانند واکسیناسیون در این استان با اقبال عمومی مواجه نمی‌شود؟ این روان‌شناس اجتماعی مسائل عقیدتی، سنتی و غیرعلمی را دلیلی برای شکل‌گیری فضاسازی سمی و نیز دلیلی بر اقبال اندک در امر واکسیناسیون می‌داند. بدبینی و تعارض در رفتار و گفتار دولتمردان اما دلایل دیگری است که از نظر ایمانی باعث شده تمایل به واکسیناسیون کاهش پیدا کند. او عنوان می‌کند، وزارت بهداشت و درمان و مدیران دولتی،هرکدام نظر متنوعی درباره واکسیناسیون مطرح می‌کنند، نظراتی که گاهی با هم در تناقض است و این می‌تواند اقبال عمومی را در امر واکسیناسیون، تحت‌الشعاع قرار دهد و باعث تضعیف سرمایه انسانی و اجتماعی در کشور شود.

ایمانی ادامه می‌دهد: یک روز مسؤولان وزارت بهداشت و درمان، روز دیگر مدیران دولتی و ساعتی دیگر هم پزشکان درباره ضررها و فواید واکسیناسیون با واکسن‌های داخلی و خارجی طرح موضوع می‌کنند و اینها می‌تواند باعث تناقض در باور عمومی شود.

واکسیناسیون و 3 گروه

ایمانی معتقد است برای از بین بردن دو دستگی‌های پیش آمده درباره واکسیناسیون که عموما توسط مدیران، دولت و نیز پزشکان شکل می‌گیرد، بهترین راهکار این است کارشناسی خبره انتخاب شود و فقط او درباره واکسن و برنامه‌های حال و آینده واکسیناسیون صحبت کند.

این استاد دانشگاه می‌گوید با این تصمیم، سوءتفاهم‌ها تمام می‌شود و البته فضای تاریکی که برای واکسیناسیون ساخته شده هم از بین می‌رود. ایمانی می‌افزاید:«مردم کشور در حال حاضر به سه دسته تقسیم شده‌اند،دسته‌ای اعلام می‌کنند فقط واکسن ایرانی می‌زنند، برخی می‌گویند فقط واکسن خارجی تزریق می‌کنند و عده‌ای هم می‌گویند، نه واکسن ایرانی و نه واکسن خارجی تزریق نمی‌کنند.»به نظر این روان‌شناس اجتماعی اما باید برای هر سه این افراد برنامه‎ریزی شود و اطلاعات درست، روشن و علمی در اختیار آنها قرار گیرد تا تمایل به تزریق واکسن افزایش پیدا کند.

او بر همین اساس، برای دولت آینده هم پیشنهادی دارد و ادامه می‎دهد بهترین کار این است کمیته‌ای برای امر واکسیناسیون در نظر گرفته شود و تمام اطلاعات، نتایج مطالعات بالینی واکسن‎ها و نیز روند تزریق در همین کمیته مطرح شود.

او یک راهکار ویژه هم برای مردم استان سیستان و بلوچستان دارد:« بهترین کار این است از بزرگان دینی و اجتماعی برای تشویق مردم برای واکسیناسیون بهره گرفته شود؛ اتفاقی که می‎تواند تاثیری به سزا در افزایش تمایل مردم به تزریق واکسن داشته‌باشد.»

لیلا شوقی - جامعه / روزنامه جام جم