تولیدکنندگان نارضایتی

کشور در حالی به پایان چشم‌انداز1404 نزدیک می‌شود که متاسفانه دغدغه امروز مردم معیشت و نیازهای اولیه است، طبق هرم مازلو گرچه ما نباید در بخش‌های پایین هرم درگیر بمانیم اما متاسفانه به قاعده هرم مازلو برگشته‌ایم و دغدغه مردم، نیازهای اولیه شده است.

در زمینه نیازهای انسانی،‌ هرم مازلو و سلسله‌مراتب نیازها بسیار شناخته شده است و نظریات او را می‌توان از فراگیرترین و معروف‌ترین نظریات در مورد نیازهای انسان دانست و طبق هرم مازلو مساله غذا، آب و سلامت در کف این هرم و سپس موضوع امنیت و در لایه‌های بالاتر مساله خانواده، عزت‌نفس و علایق و خلاقیت‌ها به عنوان شکوفایی فردی در راس این هرم قرار می‌گیرد.

پرده‌اول؛ اعتراض به شوک گرانی

پرده اول دی96 بود. درحالی که فقط چند ماه از شروع دولت دوازدهم می‌گذشت،‌ اعتراض به گرانی و وضعیت معیشتی، مردم را به خیابان‌ها کشاند و مشهد نقطه‌آغاز این اعتراضات مردمی بود.

برخی تحلیلگران سیاسی در همان مقطع هم معتقد بودند آنچه در دی۹۶ بروز و ظهور داشت این بود که جامعه ما دچار یک شکاف نسلی شده چراکه براساس آمار وزارت‌کشور حدود ۷۰درصد بازداشتی‌ها متولدان ۱۳۷۰تا۱۳۸۰ بودند و این مساله از نظر جامعه‌شناختی و امر سیاست ورزی هم محل تامل بود، چون ورود نسل دیگری به صحنه اجتماعی محل تامل بود. براساس آماری که در همان زمان رحمانی‌فضلی، وزیر کشور ارائه داد ابعاد این اعتراضات شامل حدود ۱۰۰شهر می‌شد.

وقتی بالاخره این اعتراضات از آب‌وتاب افتاد،‌ بهزاد نبوی از چهره‌های موثر جریان اصلاح‌طلب اسفند۹۶ درباره ریشه‌های این اعتراض گفته بود: «حوادث یکی دو ماه اخیر و همچنین مشکلات موجود در کشور، شاید همه طیف‌ها را به فکر وادار کند. حداقل فکر می‌کنم همه طیف‌ها در وجود مشکلات خیلی مهم در اقتصاد کشور هم‌نظر باشند و اگر رویدادهای یکی دو ماه اخیر را ناشی از مشکلات اقتصادی بدانند، ممکن است این موضوع باعث هم‌اندیشی شود.»

البته روزنامه اصلاح‌طلب اعتماد هم در همان بازه‌زمانی اعتراضات دی‌ماه را محصول شکاف اجتماعی دانست که مهم‌ترین آن شکاف اقتصادی و اعتراض فرودستان، فقرا و افراد کم‌برخوردار نسبت به وضعیت معیشتی و زیستی خود بود؛ البته پس از اعتراضات دی۹۶ در تیر97 هم بازاریان موج‌های اعتراضی مشابهی در ابعاد کوچک‌تر در اعتراض به افزایش نرخ ارز، قیمت کالاها و کمبود مشتری به‌راه انداختند.

پرده‌ دوم؛ آشوب بنزینی

گرچه نیمه‌اول سال پر ماجرای 98 در آرامش نسبی سپری شده بود اما هیچ‌کس از توفانی که در پاییز و زمستان آن سال در راه بود،‌ خبر نداشت؛‌ افزایش قیمت بنزین بدون پیوست رسانه‌ای و اقناع عمومی، مردم را دلخور و معترض کرده بود،‌ هرچند اکثر کارشناسان اقتصادی، کشور را ناگزیر از افزایش قیمت بنزین می‌دانستند اما گلایه اصلی به بی‌برنامگی،‌ بی‌عملی و ارتباط‌‌ نگرفتن دولت با مردم و آگاه‌کردن تدریجی آنها از این تغییر بزرگ بود؛ نکته‌ای که این‌بار و در قطعی مکرر برق دوباره اتفاق افتاده و دولت و نهادهای ذی‌ربط کمترین تلاشی برای تطبیق جدول زمان‌بندی قطعی برق با برنامه اعلامی ندارند.

بامداد ۲۴آبان۱۳۹۸ بدون اطلاع قبلی قیمت بنزین سهمیه‌ ای ۱۵۰۰ و بنزین آزاد 3000 تومان نرخ‌گذاری شد و همین اقدام بدون مقدمه کافی بود تا موجی از اعتراضات سراسر کشور را دربربگیرد و این‌بار معترضان مخالفت خود را با افزایش ناگهانی قیمت بنزین اعلام کردند اما رئیس‌جمهور ترجیح داد خود را از تیررس این اعتراضات کنار بکشد و با جمله تاریخی «من خودم تازه صبح جمعه فهمیدم بنزین گران‌ شده» آتش خشم عمومی را شعله‌ور کند.

طرحی که می‌توانست با کمک رسانه‌ها به‌صورت نرم و تدریجی جامعه را از یک شوک‌عصبی نجات دهد دقیقا به‌صورت برعکس مدیریت شد.

به هرحال اعتراضات آبان‌ماه نیز به‌سرعت از مسیرقانونی و اصلی خود منحرف شد و تقریبا مانند همه ادوار قبلی با سوءاستفاده برخی عناصر فرصت‌طلب به موجی از ناآرامی‌های امنیتی بدل شد؛ وضعیتی که طی آن شمار زیادی از معترضان و نیروهای امنیتی مصدوم شده یا جان خود را از دست دادند.

اعتراضاتی که عمدتا در محلات کارگری و فقیرنشین شهری متمرکز و در ابتدا نسبتا مسالمت‌آمیز بود، به‌تدریج به یک شورش خشونت‌آمیز تبدیل شد.

اعتراض به خاموشی

ولی این‌بار اعتراضات نه به‌خاطر گرانی و افزایش قیمت بنزین که به دلیل قطع مکرر آب و برق است؛ آن هم درست در گرم‌ترین روزهای سال؛‌ با گذشت چند روز از این بی‌تدبیری برقی،‌ گلایه اصلی مردم دیگر نه به چرایی قطع برق بلکه به این حجم از ناهماهنگی در اعلام برنامه خاموشی است.‌

آنقدر کار بالاگرفته که برخی کاربران فضای‌مجازی به زبان طنز از دولت خواسته‌اند حداقل برنامه روشنایی را منتشر کند!‌ البته اعتراضات مردمی این‌بار گرچه در فضای حقیقی بسیار محدود و با برخی شعارهای ساختارشکنانه در برخی نقاط تهران و شهرهای دیگر مواجه شده اما خاستگاه اصلی این اعتراضات این‌بار در فضای‌مجازی است؛‌ بحران آب در خوزستان،‌ صف خرید آب در هویزه و شادگان و گریه‌های دخترک سیستانی در طلب آب غصه‌ای دیگر به دردهای اجتماعی مردم اضافه کرده است.

آن‌طور که اعضای کمیسیون انرژی مجلس گفته‌اند،‌ متاسفانه 10هزار مگاوات فاصله بین تولید و مصرف برق کشور وجود دارد که وزارت نیرو نتوانسته مدیریت لازم را در این بخش ایجادکرده و همین اتفاق مشکلات زیادی را به دلیل خاموشی‌های بدون اطلاع برای مردم به‌وجود آورده است.

به هرحال نادیده گرفته‌شدن اعتراض به‌حق مردم به خاموشی‌ها،‌ مساله آب در شهرهای مرزی و بی‌عملی محسوس دولت در این زمینه، فضایی گشوده که برخی تحلیلگران از تحویل زمین‌سوخته به دولت بعدی بگویند و حتی برخی فعالان اجتماعی از لزوم ورود قضایی و رئیس جدید قوه قضاییه برای برخورد با ترک فعل مسؤولان صحبت کنند.

به نظر می‌رسد باوجود تجربه آبان98 مدیریت صبح جمعه‌ای، همچنان مردم را آزار می‌دهد کما این‌که حسن روحانی در جلسه سه‌شنبه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت مجددا گفته است: آنچه بیش از خاموشی می‌تواند آزاردهنده باشد قطع بدون برنامه برق است. اگر از پیش اطلاع‌رسانی لازم صورت گیرد، خسارت و نارضایتی کمتری خواهیم داشت.

این موضوع هم به مساله اول نقد در بین فعالان سیاسی و اجتماعی تبدیل شده و آنها از این‌که رئیس‌جمهور خود را مخاطب نقدهایش نمی‌داند، گلایه داشتند.

مریم عاقلی - سیاسی / روزنامه جام جم