کابوس حریق

فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها دلواپس است، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست هم دغدغه مند. این دو یک چشم شان به طبیعت است که بارش‌های زمستان و به‌ویژه بهار، حال پوشش‌های گیاهی و جنگلی را خوب کرده و یک چشم شان به جرقه‌هایی است که نمی دانند کجا می خورد ولی می دانند به هرجا که اصابت کند ته مانده‌های عرصه‌های جنگلی و مرتعی کشور را می بلعد.

جمشید محبت خانی می گوید آتش که به جان پوشش گیاهی می افتد انگار که روی علفِ خشک، بنزین ریخته‌اند و آتش رقص‌کنان و مهارنشدنی پیش می‌رود. او فرمانده یگان حفاظت محیط زیست است، مامور محافظت از مناطق حفاظت شده، پارک‌های ملی،‌ پناهگاه‌های حیات وحش و آثار طبیعی ملی که هر کدامشان روزگاری چند، آتش از سر گذرانده‌اند و طعم حریق چشیده‌اند.

او به ما می‌گوید نگران پوشش گیاهی خوب و آتش‌هایی است که اغلب نه به عمد که سهوا و از باب بی تفاوتی درمناطق چهارگانه به پا می‌شود و تهش را که در می‌آوری علت به قدری مضحک است که باور کردنی نیست.یک ظرف آلومینیومی غذا، ‌یک لیوان یک بار مصرف، یک قوطی نوشابه و یک بطری شیشه‌ای دلستر معمولا این ماجرای مضحک است که عده‌ای بی‌مبالات که به دل طبیعت زده‌اند و چیزی خورده و چیزی نوشیده‌اند، اینها را رها کرده اند و تیغ آفتاب هم که چاشنی شده، ذره‌بینی ساخته و دستپختش شده است آتش‌های کوچک و بزرگ. فرمانده می‌گوید معمولا کمتر از20درصد آتش‌هایی که در مناطق چهارگانه محیط زیست برپا می شود عامل طبیعی دارد و سال پیش کمتر از10درصد آتش سوزی‌ها به خاطر برخورد صاعقه ایجاد شد و بقیه هرچه بود انسان‌ها در آن دست داشتند؛ چه عمد و چه غیرعمد.

علی عباس نژاد، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها نیز که نگران پوشش گیاهی خوب امسال و همین بی مبالاتی‌ها و رفتارهای انسانی است به ما می گوید بیشتر از همه دلواپس عرصه‌های جنگلی زاگرس است، این عرصه زخم خورده، ته مانده‌های زاگرس در واقع. او می گوید هر سال با پایان اردیبهشت و آغاز خرداد که همزمان است با افزایش دما، عرصه‌های جنگلیِ جنوب دستخوش حریق‌های ریز و درشت می شود و پس از آن در پاییز که مصادف است با خشکیدگی پوشش گیاهی در جنگل‌های شمال، نوبت جنگل‌های باستانی هیرکانی می رسد.

فرمانده می گوید پارسال که پوشش گیاهی کمتر از امسال بود 600 فقره آتش سوزی درجنگل‌های کشور اتفاق افتاد که 25 مورد از آنها بیشتر از 24 ساعت طول کشید و نیاز به اطفای هوایی داشت. این آتش‌ها پارسال حسابی سوزاندند و به روایت آماری که عباس نژاد به ما می دهد 2500 تا 3000هکتار از جنگل‌های کشور را در بر گرفتند که زاگرس، این پهنه جنگلی غارت شده، سهمش از بقیه نقاط بیشتر بود.

او هنوزهم بیش از بقیه نگران زاگرس است، بعد هم دلواپس ارسباران و جنگل‌های شمال، درست مثل جمشید محبت خانی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست که در دفتر خاطرات ذهنش اش نوشته است پارسال عرصه‌های طبیعی و بکر تهران، فارس و آذربایجان شرقی بیش از بقیه نقاط سوخت و امسال هم بعید نیست ماجرا دوباره تکرار شود.

آتشِ باد سوار

ازکدام کابوس زاگرس بگوییم که دلش نگیرد؟ از چرای بی رویه دام،‌ دست درازی‌ها و تغییر کاربری‌ها، خشکسالی‌های دیرینه و ریزگردها یا پروژه‌های عمرانی غیرمسؤولانه؟ از هر کدام اینها که بگوییم زور حریق از بقیه بیشتر است و آتشِ باد سوار که در فصل گرم زبانه می کشد داستانش از همه مفصل تر. آتش باد سوار در زاگرس لرستان زیاد تجربه شده، در استانی که به لحاظ برخورداری از جنگل رتبه دوم کشور و مقام نخست میان استان‌های زاگرسی را دارد.

به روایت شیرزاد نجفی، مدیرکل منابع طبیعی لرستان 43درصد وسعت لرستان را جنگل‌ها و 32درصد آن را مراتع پوشانده اند که اگر به هکتار محاسبه شوند، می شود یک میلیون و 217هزارهکتار جنگل و 884 هزار هکتار مرتع.

با این حال به گفته نجفی، حال عرصه‌های جنگلی لرستان خراب است و وضعیت مناطق چگنی، کوهدشت، پلدختر و خرم آباد به لحاظ تخریب جنگل‌ها و آتش سوزی‌ها بحرانی است؛‌ به تعبیر دقیقِ نجفی«خیلی بحرانی».

در گوشه دیگری از زاگرس در استان زیبای کهگیلویه و بویر احمد، جایی که مناطق شکار ممنوع پادنا، خرم ناز، لار و ماغر و حاتم و کوه‌تلرش مثل نگین می درخشد وحشت تکرار آتش سوزی سال‌های گذشته امسال هم وجود دارد که وسعت منطقه و پوشش گیاهی مطلوب بر نگرانی‌ها دامن زده است.

سال96، مراتع و جنگل‌های کهگیلویه و بویراحمد 90 بار و به وسعت 535 هکتار گرفتار آتش شد، سال 97 آتش کمی فروکش کرد و دفعات آتش سوزی به 50 بار و وسعت 355‌هکتار کاهش یافت اما سال 98 آتش‌ها دوباره جان گرفت و داستانِ آتشِ سوار بر باد که انگار خاصیت زاگرس است بار دیگر دراین خطه روایت شد.
فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها که می گوید پارسال بیشترین آتش سوزی‌ها در زاگرس رخ داد به طورمشخص از استان کهگیلویه و بویراحمد می گوید که سال پیش در کنار استان‌های خوزستان و کردستان بیشترین تعداد حریق را تجربه کرد.

فارس؛ عروس آتش

اما نه فقط خوزستان و کردستان وکهگیلویه و بویراحمد که استان زاگرس نشین فارس نیز دلیل خوبی برای نگرانی است. آتش سوزی عرصه‌های جنگلی و مرتعی در این سه استان هنوز شروع نشده که از فارس خبر می رسد اراضی طبیعی اش از آغاز اردیبهشت تا امروز بارها و بارها پیه آتش به تنشان خورده است.
شهرام منتصری، مدیرکل منابع طبیعی وآبخیزداری استان فارس خبرهای خوبی از این یک ماه اردیبهشتی ندارد و به ایرنا می گوید از ابتدای این ماه ۹۹ آتش سوزی در منابع طبیعی استان رخ داده که موجب نابودی ۳۰ هکتار از عرصه‌های طبیعی شده است.

البته این عدد درحالی رسانه ای شده که به روایت ایرنا، پایگاه خبری پلیس فارس تنها در آتش سوزی بیست و چهارم اردیبهشت امسال که در روستای محمدآباد کازرون رخ داد از نابودی۷۶ هکتار از اراضی طبیعی خبر داده‌است.

فارس پارسال نیز طعمه خوبی برای آتش‌های جنگلی و مرتعی بود به طوری که رصد خبرها در بازه زمانی۲۱ اردیبهشت ۹۸ تا دوم تیرماه همین سال از نابودی هزار و صد و یازده هکتار از اراضی منابع طبیعی حکایت می کند؛ موضوعی که بیم آتش‌سوزی‌های گسترده در روزهای گرم پیش رو را تقویت می کند.

نخ نما مثل اطفای هوایی

پای حرف‌های فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها که بنشینید، متوجه می‌شوید که حسابی دلش خون است. او می گوید فرض کن در سینه کش کوه و در دل جنگل، آتشی به پا شده و نیروی امدادی می خواهد خودش را به نقاط صعب العبور برساند. اصلا فرض می کنیم خودش را به چنگ‌و‌دندان به آن بالا رسانده پس تکلیف تجهیزات اطفای حریق چه می شود، مگر می شود آن همه بار و بنه را به پشتش ببندد و خودش را به آتش برساند؟

او خودش می داند که پاسخ این سوال منفی است و با دست خالی نمی شود آتش مناطق جنگلی صعب العبور را خاموش کرد، برای همین دوباره نقبی می زند به زخم کهنه کمبود امکانات اطفای هوایی که از بس او و قبل از او درباره اش گفته اند نخ نما شده است. بعد از امضای تفاهم نامه میان سازمان جنگل‌ها و وزارت دفاع برای اعزام بالگرد در آتش سوزی‌های جنگلی،‌ چند باری این پروازهای امدادی انجام شد اما از پارسال زمزمه‌های نارضایتی صاحبان بالگرد جدی شد به طوری که گفتند دولت پولی بابت هزینه پروازها نپرداخته و این نارضایتی‌ها به حدی جدی بود که ختم پروازها دور از انتظار به نظر نمی رسید. با این که از آن روزهای پراعتراض چند ماهی گذشته اما کاسه همان کاسه و آش همان آش است و عباس نژاد به ما می گوید هنوزمشکلات مالی به قوت خود باقی است و با این که مکاتبات زیادی با معاون اول رئیس جمهور انجام شده و او نیز دستور اکید پرداخت به سازمان برنامه و بودجه داده ولی معلوم نیست این سازمان به چه علت دست نگه داشته است.

چشم‌های زاگرس این روزها نگران است و اشک پشت پلک‌های ارسباران جست و خیز می‌کند. این دو بارها و بارها سوخته اند و هوا که گرم می شود کابوس آتش می بینند اما مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی که مامن ارسباران است می گوید این اداره کل هیچ بودجه‌ای برای مهار آتش سوزی‌ جنگل‌ها و مراتع ندارد. پشت بندش نیز رئیس سازمان برنامه و بودجه استان توضیح می دهد که برای سال جاری هنوز منتظر ابلاغ دستورالعمل‌های اجرایی بودجه هستند و هیچ گونه توزیع اعتباری تاکنون صورت نگرفته است. آتش اما منتظر ابلاغیه و دستورالعمل نمی ماند،‌ هوا رو به گرمی است و تابستان نزدیک و آتش شرربار تر از همیشه در کمین است تا سرزمین‌های سبز ایران که به گفته عباس نژاد فقط 7.8 درصد وسعت کشور را پوشانده است،‌ بسوزاند و خاکسترش را به باد بدهد.

مریم خباز - جامعه / روزنامه جام جم