استفاده از خاموت در شناژ ساختمان یکی از رایج‌ترین روش‌های مستحکم سازی ساختمان است. این روش بعد از زلزله سال 1397 ژاپن توسعه یافت تا بوسیله آن بتوانند سازه‌ها را تا اندازه قابل قبولی در برابر زلزله مقاوم سازند.
استانداردهای مربوط به این روش بسیار سختگیرانه است که در این متن تصمیم داریم به طور کامل خاموت، چگونگی استفاده از آن، مزایای به کارگیری از این روش و در نهایت خلاصه‌ای از مهمترین استانداردهای مربوط به اجرای خاموت در سازه‌ها را برای شما توضیح دهیم.
خاموت چیست؟
میلگردهای مورد استفاده در پروژها، دو نوع طولی و عرضی دارند؛ اگر میلگرد در راستای طول سازه استفاده شود، به آن میلگرد طولی و اگر میلگرد در راستای عرضی (عمود بر میلگرد طولی) به کارگرفته شود، به آن میلگرد عرضی یا خاموت می‌گویند.
میلگردها در سایزهای متنوع موجود هستند که میلگرد خاموت نیز از این امر مستثنی نیست، پراستفاده‌ترین آن سایزهای ۸ و ۱۰ است.
خاموت؛ میلگردی است که خم شده است و به اینصورت از المان‌های طویل و قائم اطرافش محافظت به عمل می‌آورد. به‌عبارتی استفاده از آن، سبب افزایش استحکام سازه در برابر نیروهای پیچشی و برشی میشود. این نوع از میلگردها با توجه به کاربرد، در انواع مختلفی تولید می‌شوند. تعیین قیمت خاموت به میزان زیادی به قیمت میلگرد استفاده شده در تولید آن بستگی دارد. برای مثال اگر در تولید این نوع از میلگرد از میلگرد میانه استفاده شود برای تخمین قیمت خاموت، قیمت روز میلگرد و هزینه خمکاری مورد نظر قرار می‌گیرد.
انواع خاموت را بیشتر بشناسید.
میلگردها با توجه به کاربردی که در بتن دارند می‌توانند به صورت میلگرد راستا، خاموت، سنجاقی، خرک، رکابی و ادکا باشند. هر یک از این میلگردها در سایز و انواع متنوعی تولید می‌شوند. در این ادامه انواع میلگرد خاموت مورد بررسی قرار گرفته است.
خاموت سنتی؛ با کمک اهرم و با دست تولید میشود. این میلگرد از لحاظ شکل ظاهری مربعی شکل است و پرکاربردترین نوع استفاده شده در ساخت‌و‌سازهای ایرانی به شمار می‌آید.
خاموت معمولی؛ مانند خاموت سنتی با دست ایجاد میشود و در سازه‌های مختلف، قابلیت استفاده دارند. توجه داشته باشید که اندازه و قالب این نوع از میلگرد قابلیت تغییر دارد.
خاموت‌های مارپیچ؛ با دست ایجاد نمی‌شوند، بلکه برای تولید آنها از دستگاه‌های CNC استفاده می‌کنند. اندازه این میلگردها در صورت نیاز می‌تواند متغییر باشد.
خاموت ربات؛ با دستگاه CNC تولید میشود و از لحاظ شکل ظاهری با نوع مارپیچ تفاوت دارد (در یک سمت این خاموت‌ها مربعی وجود دارد).
خاموت سلولار؛ خاموتی به فرم حلقه‌های بسته می‌باشد و در صورت به کار بردن آنها در سازه، استحکام بالایی در محل استفاده شده آن خواهیم داشت. از تکنولوژی جدیدی به نام Pi-Systems در تولید سلولار بهره می‌جویند. این نوع از خاموت‌ها، جدیدترین نوع خاموت‌های موجود در بازار هستند.
خاموت چگونه در ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد؟
روش‌های طراحی و مهندسی سازه‌ها مشخص می‌کند که خاموت به چه شکلی در ساختمان به کار گرفته شود. خاموت‌ها به دو شکل تنگ باز و تنگ بسته در سازه مورد استفاده قرار می‌گیرند. آرماتورعرضی تنگ باز، می‌تواند به سه صورت تک شاخه (قلاب)، دو شاخه (رکابی) و یا چند شاخه در سازه کاربرد داشته باشد. خاموت تنگ بسته نیز برای تحمل نیروی برشی و پیچشی می‌تواند با توجه به تعداد شاخه، ایفای نقش کند. اگر قصد استفاده از خاموت در موقعیتی دارید که نیروی پیچشی وارده زیاد است، بهتر است از خاموت تنگ بسته استفاده شود. بعد از تعبیه خاموت باید انتهای آن را حداقل به میزان ۱۳۵ درجه به قسمت داخلی خم کنند، بدین صورت در برابر نیروهای وارد شده به سازه مقاومت بالایی خواهد داشت.
در یک دسته‌بندی دیگر، این میلگردها به دو شکل ساده و مهندسی وجود دارند؛ خاموت ساده، خم ۹۰ درجه و خاموت مهندسی خم ۴۵ درجه دارد. در شکل زیر نمایی از این دو نوع میلگرد را مشاهده می‌کنید.
خاموت چه نقشی در سازه ایفا می‌کند؟
با وجود کمربندهای زلزله در قسمت‌های مختلف جهان، همواره شاهد چالش‌های زیادی در صنعت ساختمان سازی هستیم. پشت سر گذاشتن این چالش‌ها بخصوص در جوامعی که از نظر اقتصادی ضیعف‌تر هستند، دشوارتر خواهد بود. زیرا در صورت رعایت نشدن نکات ایمنی در ساخت و ساز، مواجه شدن با تلفات و صدمات بعد از زلزله برای آنها سخت‌تر می‌باشد. بنابراین به دلیل وجود شرایط غیر قابل پیش‌بینی مانند سیل و زلزله باید تمام توان خود را به کار گیریم.
خاموت نقش بسزایی در سازه‌ها دارد، ستون‌های بتنی مقاومت پایینی در برابر نیروی کششی وارده دارند. این میلگردها اکثراً به صورت عمودی و گاهی نیز به شکل مورب مورد استفاده قرار می‌گیرند، تا از شکست زود رس مقطع بتنی در اثر نیروی خمشی و برشی وارده شده جلوگیری کنند. بی‌شک بتن‌ها با عبور میلگردهای فولادی استحکام کافی را به دست می‌آورند؛ اما با وجود خاموت اجزا نظم مورد نیاز را خواهند داشت و مقاومت در برابر نیروهای وارده افزایش می‌یابد.
به طور کلی استفاده از خاموت در ساختمان‌ها، اهداف زیر را دنبال می‌کند:
- جلوگیری از ترک‌های ناگهانی مورب که ممکن است سبب خرابی‌های غیرمنتظره در کل سازه شود.
- افزایش مقاومت سازه در برابر فرایندهای تنشی، پیچشی، خزش، انقباض و کشش سطحی.
- ارتقای کارکرد لنگر خمشی آغازین.
قوانین ملی ساختمان برای خاموت گذاری در ستون‌ها با شکل‌پذیری متوسط
طبق قوانین ملی ساختمان در مورد اجزای مختلف سازه، لازم است قوانین سختگیرانهای را در حین ساخت در نظر بگیرید. این قوانین طبق نظر کارشناسان برای افزایش ایمنی و استحکام سازه تدوین شده است و به همین دلیل است که در حین اجرای پروژه توسط مجری در نظر گرفته شوند. استفاده از خاموت نیز از این قوانین مستثنی نیست که در ادامه برخی از مقررات ملی ساختمان را در رابطه با خاموت‌گذاری در ستون‌ها تحت شکل‌پذیری کم را مطرح خواهیم کرد.
طول ناحیه بحرانی نباید از مقادیر زیر کمتر باشد:
- یک ششم ارتفاع آزاد ستون
- ضلع بزرگتر مقطع مستطیلی ستون
- قطر ستون
- ۴۵۰ میلی‌متر
فاصله خاموت‌ها در ناحیه بحرانی، در صورتی که خاموت از نوع بسته باشد، نباید از مقادیر زیر کمتر باشد:
- ۲۴ برابر قطر خاموت
- ۳۰۰ میلی‌متر
- ۸ برابر قطر کوچکترین میلگرد طولی ستون
- نصف کوچکترین ضلع مقطع ستون
فاصله خاموت‌ها در دیگر نقاط اعضای فشاری، نباید از موارد زیر بیشتر باشد:
- ۳۶ برابر قطر میلگرد خاموت
- ۱۲ برابر قطر کوچکترین میلگرد طولی
- ۲۵۰ میلی‌متر
- کوچکترین بعد عضو فشاری
چند نکته مهم در رابطه با خاموت
در رابطه با پیاده سازی خاموت برخی اصول باید در نظر گرفته شود و در صورت رعایت نشدن بعدها با مشکل مواجه خواهیم شد.
- قیمت آهن تاثیر بسیار زیادی بر هزینه اجرا و پیاده‌سازی خاموت دارد. می‌توانید برای مشاهد قیمت آهن آلات به آدرس زیر مراجعه فرمایید:
- خاموت‌ها باید در فواصل ۲۰ سانتیمتری (اندازه یک وجب دست) از یکدیگر قرار گیرند.
- آرماتورهای عرضی (خاموت‌ها) باید با کمک سیم آرماتوربندی به میلگردهای طولی بسته شوند.
- نباید در دمای کمتر از ۵ درجه سانتی‌گراد، آرماتورها خم شوند. اگر قصد خم کردن مجدد آرماتورها را دارید باید به صورت سرد و با دستگاه مکانیکی، عملیات خم کردن را انجام دهید.
