آداب معاشرت با عروسک‌ها

دیروز ، روز جهانی عروسک بود، باید با یک نفر صحبت می‌کردم درباره اهمیت عروسک در زندگی آدم‌ها و این‌که این اهمیت آنقدر زیاد است که روزی را به‌نامش کرده‌اند.
اولین کسی که به ذهنم می‌رسد، مرضیه برومند است.تلفن می‌کنم، موضوع را که می‌گویم، جواب می‌دهد تلفن را می‌گذارم روی اسپیکر( بلند گو) خانم پوپک عظیم‌پور مهمانم هست، به مناسبت روز عروسک برایم عروسک آورده، اطلاعاتش در این‌باره خیلی زیاد است...
خوش‌شانسم که می‌توانم درباره عروسک با دو نفر صحبت کنم که این موجود دوست‌داشتنی را خوب می‌شناسند، خانم برومند که متخصص نمایش عروسکی است و خانم عظیم‌پور استاد دانشگاه و پژوهشگر آیین‌های ایرانی، آیین‌هایی که به گفته این استاد دانشگاه در همه آنها می‌توان ردپایی از عروسک‌ها را دید.
عظیم‌پور می‌گوید:روز هشتم ژوئن 1986 بود که خانمی عروسک‌دوست به این فکر افتاد که روزی را به‌نام عروسک ثبت کند که موفق هم شد و حالا در سراسر دنیا این روز گرامی داشته می‌‌شود و آدم‌ها به یکدیگر عروسک هدیه می‌دهند تا مهربانی و شادی را ترویج کنند.
آن عروسک مونس من بود
مرضیه برومند در یک خانواده پرجمعیت متولد و بزرگ شده،اما یک عروسک داشته که مونس خلوت‌هایش بوده.خودش می‌گوید: آن عروسک را دوست داشتم چون به او جان می‌دادم و تخیلم را با آن تقسیم می‌کردم و در خلوتم جهانی متفاوت می‌ساختم.تخیل و افسانه‌‌های ذهنم را با کمک این عروسک گسترده می‌کردم.همنشینی بی‌آزار بود که کنترلش دست من بود و من به او شخصیت می‌دادم با لباسی که تنش می‌کردم و با دنیایی که برایش می‌ساختم.
مرضیه برومند در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است که با دنیای نمایش عروسکی آشنا می‌شود.خودش می‌گوید: قبل از ورود به کانون با کارهای عروسکی آقای نصرت کریمی بخصوص عروسک آقای شاکی متوجه شدم که عروسک می‌تواند عنصر موفق نمایشی باشد، وقتی وارد کانون شدم با دنیای حرفه‌ای نمایش عروسکی بیشتر آشنا شدم و کارم را ادامه دادم.
قدمتی به اندازه تاریخ
از برومند می‌پرسم به نظرتان چرا دخترها بیشتر از پسرها عروسک بازی می‌‌کنند؟ این کارگردان تلویزیون و سینما می‌گوید: نباید این موضوع را جنسیتی کنیم.به نظرم ماشین‌های اسباب‌بازی که پسرها بیشتر به سمتش می‌روند هم یک جور عروسک است.اما در باور ما ایرانی‌ها فقط به اسباب‌بازی‌هایی که شبیه آدم باشند می‌گویند عروسک ! این باور گمراه کننده است که عروسک را فقط اسباب‌بازی‌هایی بدانیم که شبیه زن هستند و گیس بلند دارند و مخصوص دخترها هستند.
برومند درباره اهمیت عروسک در دنیای کهن و مدرن می‌گوید: در همه تمدن‌ها عروسک‌ها، اهمیت ویژه‌ای دارند چون به عنوان نماد از آنها استفاده می‌شده و در همه آیین‌ها حضور داشته و دارد.بشر اولیه نادانسته‌ها و اطلاعاتی که در غریزه و ذهن خود داشته به وسیله عروسک‌ها بیان می‌کرده.در تمدن ایران هم به‌شدت ردپای عروسک دیده می‌شود.
در دعای باران کُردها که بوکه باران نام دارد عروسک‌ها حضور موثری دارد.عروسک‌هایی که دست بچه‌هاست و می‌تواند نماد آناهیتا باشد.عروسک‌ها در همه آیین‌های جهانی نماد‌های خیر و شر هم هستند و از همان ابتدا در مراسم مختلف حضور داشته و وسیله‌ای بوده‌اند برای بیان اندیشه و اعتقاد آدم‌ها.

پوپک عظیم‌پور : ردپای عروسک‌ها در آیین‌های ایرانی
از عظیم‌پور که درباره عروسک‌ها تحقیق زیادی کرده و عروسک‌های ملل را هم به خوبی می‌شناسد، می‌پرسم در دنیای امروز که بیشتر وقت بچه‌‌ها با بازی‌های آنلاین و گوشی‌های هوشمند پر می‌شود، روزی مثل روز عروسک تاثیری در شخصیت بچه‌ها و برگرداندن آنها به زندگی واقعی و گروهی دارد؟
این استاد دانشگاه می‌گوید: عروسک‌بازی در دنیای کودکی بسیار اهمیت دارد،‌چون عروسک برای بچه‌ها موجودی راز‌آلود است. بچه‌ها حتی حرفهایی را که به مادرشان نمی‌گویند به عروسک‌شان می‌گویند. بچه‌ها با عروسک‌ها تمرین زندگی و مادرانگی می‌کنند.این که از خانم برومند پرسیدید چرا بیشتر دخترها عروسک بازی می‌کنند، جوابش را می‌توانید در بررسی تمدن‌ها پیدا کنید.در دنیای باستان بیشتر پیکره‌ها، مونث هستند، پیکره‌هایی که از ونوس ساخته شده که نماد باروری و آفرینش است.ونوس نشان می‌دهد که دختران هستند که مادران آینده می‌شوند و دخترها هستند که باید با یک موجودی که تمثیلی از خودشان است، تمرین زندگی و مادرانگی کنند. ( خانم برومند می‌گوید: الان چون بچه‌ها با عروسک‌ها تمرین زندگی نمی‌کنند در واقعیت زندگی و عشق را خراب می‌کنند). بچه‌‌ها بخصوص دخترها از همان کودکی با نگهداری از یک عروسک تمرین مسئولیت‌پذیری می‌کنند.بچه‌ها وقتی می‌خواهند مسافرت بروند اول از همه عروسک و وسایل او را برمی‌دارند و این یعنی تمرین زندگی، عشق، وفاداری و... .
در ادبیات ما عروسک‌ها نقش مهمی دارند،‌داستانی مانند الدوز و عروسک سخنگو که در دنیای خیال‌انگیز الدوز، یک عروسک در تفکر او و رشد شخصیت الدوز بسیار موثر است.
این پژوهشگر می‌گوید: در آیین‌های ایرانی مثل آفتاب خواهی و باران خواهی کودکان هستند که پیکره‌هایی به شکل عروسک به دست می‌گیرند و آنها را واسطه‌ای قرار می‌دهند برای نزول رحمت و برکت‌.بچه‌ها چون به عروسک‌ها اعتماد دارند،می‌دانند که خداوند صدای آنها و عروسک‌هایشان را می‌شنود و به آنها پاسخ می‌دهد.
عروسک‌های سنتی ایران زیاد هستند، بیشتر مناطق ایران عروسک‌های خاص خود را دارند، کرد‌ها، آذری‌ها که عروسک‌های قاشقی دارند - قاشق‌‌های ته گود که‌ بر تنشان لباس می‌کنند و آنها را می‌آرایند و برای آیین‌ها استفاده می‌کنند- از اول دهه 90 احیای عروسک‌‌های بومی شروع شده است.الان حدود هفده عروسک در سازمان میراث فرهنگی ثبت ملی شده؛ قورجاق ترکمن‌، دوروک بلوچستان، لیلی‌ لرستان و... برخی از این عروسک‌ها هستند.
عظیم‌پور معتقد است که باید عروسک‌های بومی ایرانی به جهان معرفی شود.دارا و سارا عروسک ایرانی نیستند. وقتی مسافران خارجی به ایران می‌آیند باید عروسک‌های بومی که نماد اقوام ایرانی هستند را به آنها معرفی کرد تا آنها با خرید این عروسک‌ها و بردنشان به کشور خودشان، هویت ایرانی را به جهان معرفی کنند.

طاهره آشیانی
روزنامه‌نگار