نگاهمان نسبت به جنبش مشروطه ویترینی است

علی ططری در گفت‌وگو با جام‌جم آنلاین، درباره فرمان مشروطه یا مشروطیت به عنوان یک جریان یا یک جنبش تاریخی در حیات سیاسی ملت ایران نام برد و بیان کرد: تبلور مشروطیت در امضای یک سند تاریخی در ۱۴ مرداد ۱۲۰۵ خورشیدی با عنوان فرمان مشروطه یا مشروطیت از آن یاد می‌شود، قبل از آن تاریخ حکم شخص اول مملکت یعنی شاه نافذ بود . حکمی بالاتر از آن حکم نبود و بالاتر از آن حکمی نبود.

این پژوهشگر تاریخ ادامه داد: در حقیقت از این تاریخ به بعد در کشور ما فرمان شاه مشروط شد، بدین معنی که پارلمانی شکل گرفت و قوانین کشور در حوزه اقتصاد، سیاست، فرهنگ، مسائل اجتماعی و حتی امور دینی نیز باید از تصویب آن نهاد‌ تازه تأسیس می‌گذشت.

وی اظهار داشت: پارلمان در دنیا استانداردهای خاص خود را دارد و یک نهاد مستقل است، در اکثر قانون‌های اساسی کشورهای دنیا عنوان قوه مقننه به آن اطلاق شده است و باید بصورت مستقل اداره شود، این موضوع یکی از تاثیرات فرمان مشروطه بود.

ططری با بیان اینکه فرمان مشروطه در تسهیل روند دموکراسی تاثیرگذار بوده است، افزود: اینکه مشروطه چه مقدار اثرگذار بوده است و نظریه‌هایی که در جامعه شناسی تاریخی و مباحث علوم سیاسی مطرح شده است، مبنی بر اینکه جنبش و انقلاب ناتمام و تاثیرهای آن اندک بود، مباحثی است که مطرح می‌شود. این مباحث، مباحثی یک بعدی است.

وی افزود: با بررسی جنبش مشروطه، تاثیر آن بر تمام مواد زمینه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی نمود بارز دارد و اصلاحات، ایجاد حکومت دموکراسی و مردم سالاری خواسته تمام طبقات اجتماعی بوده است. سه طیف روشنفکران، روحانیون و تجار در راس نقش آفرینان اصلی جنبش مشروطه در ایران و طبقات اصلی و جریان‌ساز جامعه در آن دهه‌های تاریخ ایران بودند، جامعه‌ای که کم‌تر از یک درصد باسواد داشته است.

این پژوهشگر تاریخ در ادامه گفت: در سفارت انگلیس 14 هزار نفر تحصن کردند؛ طی یکسال ابتدایی مشروطه و پس از استبداد صغیر، تعدادی در جنبش‌هایی حضور داشتند که نسبت به حقوق خصوصی و عمومی خود مطلع بودند.

این پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه از تبعات جنبش مشروطیت و امضای فرمان مشروطه این بود که رشد فزاینده‌ای را از ارتقا سطح آگاهی و اطلاعات عمومی مردم داشته باشیم، اظهار داشت: جنبش مشروطه سبب شد همزمان با آن انجمن‌ها ایجاد و روزنامه‌ها و نشریات متولد شود؛ کتاب‌هایی ترجمه شد، نسبت به موضوعات نو و اتفاقاتی که در دنیا در حال رخ دادن بود علاقه‌مندی‌هایی ایجاد شد، کنجکاوی‌هایی در بین مردم صورت گرفت در حوزه‌های ادبیات و موسیقی و زیرشاخه‌های آن که همگی بسترساز یک‌سری تحولات در بطن جامعه ایران بود که انکار ناپذیر است.

ططری با اشاره به جامعه‌ای که در آن زمان زیر یک درصد باسواد داشته است، گفت: در بین زنان و مردان تنها چند درصد سواد داشتند، در این شرایط نمی‌توان آن‌ها را با جوامع دیگر تطبیق داد. باعث افتخار است که دومین پارلمان در آسیا هستیم اولین پارلمان نیز ژاپنی‌ها بودند چراکه سی یا چهل سال قبل از انقلاب می‌جی، جامعه ژاپن بین ۳۵ تا ۴۰ درصد باسواد داشته است و از این میزان نیز تعداد قابل توجهی زنان بودند.

وی در ادامه گفت: جامعه‌ای که یک درصد باسواد دارد، چقدر می‌تواند نسبت به حق و حقوقش در فضای به وجود آمده آگاهی داشته باشد و از آن استفاده کند؟ با توجه به این شرایط از فرمان مشروطیت بخوبی استفاده کردیم و جامعه ما پتانسیل بیش‌تر از این را نداشت.

مدیر مرکز اسناد کتابخانه مجلس شورای اسلامی، با اشاره به اینکه انقلاب اسلامی سال 1357 زاده مشروطه نبود، بیان داشت: طی ۱۱۲ سال گذشته در برهه‌های زمانی متفاوت، مردم خواسته‌هایی را دنبال می‌کردند. برخی از این خواسته‌ها در جنبش مشروطه، برخی دیگر نیز در نهضت ملی شدن نفت و قسمتی دیگر از خواسته‌ها نیز در جنبش‌های اجتماعی تبلور پیدا کرد. انقلاب اسلامی سال 1357 نیز خواسته بخش دیگری از جامعه بود، خواسته‌هایی که تا آن زمان تحقق پیدا نکرده بود.

ططری در ادامه بیان کرد: بخشی از اتفاق‌های مربوط به انقلاب اسلامی از زمان جنبش مشروطه قابل بررسی است و قسمتی دیگر از آن را نیز می‌توان در دوران رضاشاه پیگیری کرد. چراکه از ریشه های آن ، جریان مدرس و اندیشه‌های ایشان بود و از آن زمان اسلام سیاسی آغاز شد.

این پژوهشگر تاریخ تاکید کرد: بخش دیگر عوامل منتهی به انقلاب 57 را می توان از کودتا و سرنگونی دولت ملی دکتر مصدق پیگیری کرد که در آن زمان طیفی از ملیون سرکوب شدند، همچنین پس از سال 1342 و با حضور امام خمینی (ره) ریشه هایی از انقلاب اسلامی در خواسته‌های ایشان نیز بود و بطور کلی دلایل بسیاری منجر به انقلاب اسلامی در سال 1357 شد.

به گفته وی باید اتفاق نظر داشت که رویداد صدور مشروطیت بسیار بهتر از رخ ندادن آن بود همچنین رویداد مبارکی در تاریخ ایران بوده است. چراکه در آن قدرت بی اندازه شاه محدود شده و برخی از ظلم‌ها و ستم‌ها نیز نسبت به مردم ایران کنترل و کمتر شد.

این پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه از همان مجلس اول اعتماد به نفس در بین طبقات اجتماعی ایران ایجاد شد، گفت: مجلس اول برای اولین بار قوانین به نسبت خوبی را در جهت بودجه ریزی مملکت تصویب کرد. برای اولین بار میزان حقوق و مقرری شاه در بودجه سالانه مملکت مشخص شد. همچنین در حوزه قانون مطبوعات و مسائل دیگر نیز وارد شد و در مجموع این تغییرات حرکتی به سوی جلو بود. افرادی که در راس مشروطه بودند می‌دانستند جامعه ما نسبت به جوامع دیگر عقب مانده است و می‌خواستند با یکسری اقدامات این عقب افتادگی را به سرعت جبران کنند که نتیجه ای عکس داد.

ططری ادامه داد: جنبش مشروطه نتوانست همدلی کامل در جامعه ما ایجاد کند، افتراقات در جامعه ما زیاد بود. تنها در مدت کوتاهی از انقلاب ۵۷ اشتراکات زیاد بود و اکثریت جامعه در کنار هم قرار گرفتند آن‌چه که مسلم است نباید دخالت بیگانگان باشد؛ بر پایه اسناد و مدارک موجود در ۲۰۰ سال گذشته، دخالت بیگانه در کشور بصورت سازمان یافته وجود داشته است و یکی از عوامل عدم پیشرفت و توسعه کشور ما بوده است. ما می‌توانستیم از فرمان مشروطه بیشتر استفاده کنیم و امروزه هم می‌توانیم اما متاسفانه نگاهمان نسبت به جنبش مشروطه یک نگاه تاریخی و ویترینی است؛ باید آن را از ویترین خارج کنیم و بار دیگر خواسته هایمان را مرور کنیم در غیر اینصورت دچار تسلسل و تکرار می‌شویم.

وی در ادامه بیان داشت: در حال حاضر جامعه ما به یک جامعه کوتاه‌مدت تبدیل شده است به این معنی که در برهه‌هایی ما توسعه و پیشرفت داریم و در زمانی دیگر بروز اتفاقاتی باعث می شود تا به عقب برگردیم و این روند در طی ۱۱۵ سال اخیر کاملا قابل لمس است.

این پژوهشگر تاریخ تاکید کرد: با خواندن تاریخ به وضوح معلوم است، جنبش مشروطه‌ای اتفاق می‌افتد و تحرکی رو به پیشرفت ایجاد می‌شود اما با جنگ جهانی اول دچار قحطی و ویرانی می‌شویم. در دوران رضا شاه نیز اقتصاد و صنعت رونق می‌گیرد اما آزادی از دست می‌رود و این اقتصاد نصفه نیمه نیز در شهریور 1320 نابود می‌شود و بیگانگان کشور را اشغال می‌کنند. در ادامه مجدد یک فضای باز سیاسی را در دهه 20 داریم اما دوباره با کودتای 28 مرداد در سال 1332 فضا امنیتی می‌شود. در دهه 40 و 50 نیز اقتصاد کشور پیشرفت می‌کند و تحرک‌هایی در حوزه اقتصاد صورت می‌گیرد اما ناخواسته درگیر جنگ می‌شویم .

ططری با بیان اینکه هر یک از این رویدادها برای نابودی مملکت کافی است، تصریح کرد: مملکت ایران بسیار قدرتمند بوده که در برابر این مشکلات و سختی‌ها دوام آورده است چراکه در 120 سال گذشته با توجه به موقعیت استراتژیکی و منابع غنی نفتی و دیگر منابع در ایران، درآمدی عاید کشور شده است تا از ورشکستگی آن جلوگیری کند اما این روند تا کی باید ادامه داشته باشد.

وی در پایان تاکید کرد: فرمان مشروطه و امضای آن نقطه عطفی است اما موارد ذکر شده را باید به عنوان مصادیق مهم تاریخی در نظر داشته باشیم چراکه نتوانستیم از فرصت فراهم شده استفاده کنیم. حاصل این فرمان، برگزاری 34 دوره مجلس در ایران بود که برای ما افتخار بزرگی است همچنین در آسیا دومین کشوری هستیم که پارلمان را تاسیس کردیم و حکومت قانون بدون وقفه 112 سال در جریان است.

نسترن نعمتی/جام‌جم انلاین