10 داروی سرنوشت‌ساز

پنی‌سیلین

در سال 1928/1307 دکتر الکساندر فلمینگ، باکتری شناس بیمارستان سنت لوئیس لندن، مشاهده کرد که کپکی در ظرف کشت میکروب رشد کرده است. او مشاهده کرد که باکتری‌ها در تمام ظرف به استثنای نقاطی که کپک در آن رشد کرده است وجود دارند. فلمینگ متوجه شد کپک نوعی خاصیت ضد باکتریایی دارد و آن را پنی‌سیلین نامید. در سال 1940/1319، هوارد فلوری و ارنست زین، دانشمندان دانشگاه آکسفورد، به تولید پنی‌سیلین به عنوان یک عامل درمانی اقدام کردند. پنی‌سیلین در اواسط دهه 1940 به تولید انبوه رسید. تولید پنی‌سیلین یکی از بزرگ‌ترین نوآوری‌های پزشکی به شمار می‌آید. زیرا کشف آن به نوآوری در زمینه آنتی‌بیوتیک‌ها و پیشرفت آنها منجر شد.

برآوردها نشان می‌دهد پنی‌سیلین تاکنون جان بیش از 80 میلیون انسان را از مرگ نجات داده است و بدون کشف آن، 75 درصد از جمعیت فعلی جهان وجود نداشت! این دارو برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مانند ذات الریه، مخملک و بیماری‌های دیگری مانند عفونت گوش، پوست و گلو مورد استفاده قرار گرفته است. بتازگی، یک نمونه کوچک از کپک 90 ساله پنی‌سیلین از آزمایشگاه اصلی الکساندر فلمینگ، با قیمت بیش از 14600 دلار آمریکا فروخته شد!

انسولین

قبل از سال 1921/1300، ابتلا به دیابت یا بیماری قند مساوی با حکم اعدام بود! بیماران برای جلوگیری از بروز علائم دیابت باید گرسنگی‌های شدیدی را تحمل می‌کردند تا این‌که دانشمندان در اواخر قرن نوزدهم انسولین را به‌عنوان هورمون تولید شده توسط پانکراس سالم که قند خون را تنظیم می‌کند شناسایی کردند؛ اما تلاش برای جداسازی این هورمون شکست خورد تا آن‌که فردریک گرانت بانتینگ، پزشک و فیزیکدان دانشگاه تورنتو کانادا در سال 1921 موفق به جداسازی انسولین و استفاده از آن درمورد انسان شد. این دارو در سال 1923/1302 به صورت تجاری در دسترس قرار گرفت. باور بر این است که تولید انسولین راه را برای درمان‌های هورمونی آینده در زمینه‌هایی مانند پیشگیری از بارداری، تقویت سلامت زنان و نیز در زمینه استفاده از اپی‌نفرین در درمان شوک آنافیلاکسی، ایست قلبی و خونریزی سطحی، هموار کرده است.

اِتِر

کشف اتر 300 سال پیش از آنکه کراوفورد لانگ، دکتر جراح آمریکایی در سال 1842/1183 از آن به عنوان یک ماده بیهوش‌کننده برای بیرون آوردن تومور از گردن بیماری به نام جیمز ونابل استفاده کند، اتفاق افتاده بود.

استفاده از اتر به عنوان داروی بیهوشی نشان داد این امکان وجود دارد که با استفاده از یک عامل، عملکرد مغز به گونه‌ای ضعیف شود که عمل جراحی بدون احساس درد انجام شود.

از آن زمان به بعد و در دهه‌های گذشته، مواد بیهوش‌کننده جدید و پیشرفته‌تری بر پایه اتر ساخته شده‌اند.

آسپیرین

بقراط از پوست درخت بید برای تسکین درد استفاده می‌کرد، با این حال تا سال 1899/1278، هنگامی که فلیکس هافمن شیمیدان و داروساز آلمانی، اسید استیل سالیسیلیک را از بید جدا کرد تا بیماری روماتیسم پدرش را بهبود ببخشد این دارو کشف نشد. هافمن یک مشتق شیمیایی اسید سالیسیلیک را که آسپیرین نامیده شد تولید کرد و روش‌های تجاری برای تولید این دارو را توسعه داد. در حال حاضر، آسپیرین به‌طور گسترده‌ای برای تسکین درد و مبارزه با التهاب ناشی از بیماری‌های قلبی و سرطان‌های متعدد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مرفین

اولین اپیویید طبیعی است که در سال ۱۸۰۴/1183 توسط یک داروساز آلمانی به نام فردریش آدام سرتورنر از تریاک استخراج شد. سرتورنر درحالی که سعی داشت بخش خواب‌آور فرآورده گیاهی تریاک را جدا کند، مرفین را کشف کرد. دو دهه بعد و در سال 1827/1206 یک شرکت آمریکایی تجاری‌سازی این دارو را آغاز کرد. هرچند این دارو یک ماده مخدر به شمار می‌آمد اما مزایای استفاده از آن به‌عنوان داروی مسکن، بیشتر از احتمال معتادکردن بیماران به مصرف آن بود. بدون این ماده مخدر دارویی، میلیون‌ها نفر بویژه سربازانی که در میدان جنگ بودند، براثر شدت دردی که تحمل می‌کردند، جان خود را از دست می‌دادند.

مهارکننده‌های اچ‌آی‌وی

آزمایش‌های اولیه روی نخستین مهارکننده پروتئازی اچ‌آی‌وی (HIV) به نام ساکویی ناویر در سال 1989/1368 آغاز شد و متعاقب آن در سال 1995/1374 تجویز این داور برای مقابله با بیماری ایدز مورد تایید قرار گرفت.

مهارکننده ساکویی ناویر نخستین‌بار توسط محققانی از دو شرکت دارویی سوئیسی و آمریکایی تولید شد. چهار ماه بعد، دو مهارکننده دیگر پروتئاز، به نام‌های ریتوناویر و وینینوویر نیز مورد تایید قرار گرفتند.

از آن زمان تاکنون مهارکننده‌های پروتئاز بیشتری تولید شده‌اند و جان بسیاری از افراد مبتلا به ایدز را نجات داده‌اند.

داروهای شیمی‌درمانی

شیمی‌درمانی برای درمان سرطان، نخستین‌بار و به شکل ناموفقی با استفاده از گاز خردل که در جنگ جهانی اول به عنوان سلاح مورد استفاده قرار می‌گرفت، انجام شد. اما از آنجا که گاز خردل در عین حال که سلول‌های سرطانی را می‌کشت، به سلول‌های سالم نیز آسیب می‌رساند نمی‌توانست برای مدت زیادی از مرگ بیمار جلوگیری کند.

در سال 1956/1333، دو دانشمند به نام‌های روی هرتز و مین لی در تولید داروی متوتروکسات به موفقیت دست یافتند. متوتروکسات اولین دارویی است که توانست ضدسرطان مورد استفاده قرار بگیرد و یک تومور نادر به نام کوریوکارسینوما را درمان کند. این موفقیت در چند دهه گذشته، به پیشرفت‌هایی در شیمی درمانی منجر شد و نرخ بقا را در میان بیماران مبتلا به سرطان افزایش داد.

بوتاکس

بوتاکس نام اختصاری سمی است که از یک باکتری به نام کلستریدیوم بوتولینوم به دست می‌آید. این سم می‌تواند باعث مسمومیت شدید غذایی شود. تزریق این سم به بدن با دوز بسیار کم باعث می‌شود ارتباط بین اعصاب و ماهیچه‌ها مسدود شود؛ خاصیتی که از آن برای درمان استفاده می‌شود. در دهه ۱۹۷۰/1349 میلادی، چشم پزشکی به نام دکتر آلن بی‌اسکات، روی این سم به‌عنوان درمانی برای افرادی که دچار لوچی یا انحراف چشم بودند تحقیق کرد و نام آن را اکولینوم نامید. در سال ۱۹۸۹/1368 این دارو تاییدیه سازمان غذا و داروی آمریکا را برای درمان لوچی (اختلال انحراف چشم) و اسپاسم غیرطبیعی پلک دریافت کرد. دو سال بعد شرکت دارویی چند ملیتی آلرگان، امتیاز تولید اکولینوم را با قیمت ۹ میلیون دلار خرید و نام آن را به بوتاکس تغییر داد. این دارو امروزه به‌طورگسترده‌ای به مصارف زیبایی می‌رسد، اما در موارد زیاد دیگری از جمله درمان برخی اختلالات عصبی، درمان گرفتگی‌های ماهیچه‌ای در گردن، فک، دستگاه ادراری تحتانی و مثانه نیز کاربرد دارد.

وارفارین

در سال 1920/1299 یک بیماری ناشناخته در یک گله گاو در شمال ایالت متحده و کانادا دیده شد. گاوها بر اثر خونریزی شدید و غیرقابل کنترل در جراحت‌های خیلی کوچک تلف شدند. در سال 1921/1300 فرانک اسچوفیلد، دامپزشک کانادایی اعلام کرد مرگ گاوها به‌دلیل خوردن یک نوع علف کپک زده که از شبدر شیرین به‌دست می‌آید بوده است که عملکرد آن مانند یک ماده ضدانعقاد قوی است. شناخت این ماده در شبدر به عنوان یک راز باقی ماند تا این‌که در سال 1940/1319 دکتر کارل پاول، شیمیدان از ایالت ویسکانیسن آمریکا و دانشجویش هارولد کمپل موفق به استخراج مولکول دیکومارول از شبدر شدند. وارفارین نسخه قوی‌تر دیکومارول است و استفاده‌های دارویی از آن، زمانی آغاز شد که مشخص شد ویتامین K اثر آن را معکوس می‌کند. 60 سال بعد وارفارین برای درمان مشکلات ناشی از ایجاد لخته خون مورد استفاده قرار گرفت.

واکسن آبله

در گذشته بسیاری از مردم و بویژه کودکان، جان خود را بر اثر ابتلا به بیماری‌های عفونی از دست می‌دادند.

این شرایط بویژه در طول دوره همه‌گیر شدن بیماری آبله فاجعه آفرید و بیش از 10درصد از جمعیت جهان به علت ابتلا به این بیماری جان خود را از دست دادند. این شرایط ادامه داشت تا این‌که یک پزشک انگلیسی به نام ادوارد جنر در سال 1798/1177 واکسن آبله را کشف کرد. تحقیقات جنر نشان می‌داد شیردوشان تقریباً هرگز (حتی وقتی از مبتلایان به آبله پرستاری می‌کنند) دچار آبله نمی‌شوند. او با استفاده از این حقیقت توانست با تزریق ویروس آبله گاوی به افراد، آنها را از ابتلا به بیماری مرگبارتر آبله مصون سازد. این پیشرفت، بعدها راه را برای تولید بسیاری از واکسن‌های دیگر بازکرد که افراد را دربرابر بیمارهای عفونی فلج اطفال، مالاریا و سرخک، مصونیت می‌بخشیدند.

یاسمین مشرف
جام‌جم

منابع: today.mims.com و pharmachitchat.com