حیوانات را دوست بداریم اما با حفظ فاصله!

از طرف دیگر، برخی شهروندان که حیوانات خانگی همچون گربه در خانه دارند از خطرات احتمالی نگهداری از این حیوانات در منزل و تماس نزدیک با آنها اطلاعات زیادی ندارند. پوست و سیستم ایمنی بدن انسان به‌طور معمول از نفوذ و اثرگذاری عوامل بیماری‌زای قابل انتقال از طریق حیوانات خانگی جلوگیری می‌کند. اما مشکل از جایی آغاز می‌شود که این عوامل دفاعی، کارکرد مورد انتظار خود را از دست بدهند. مطالعات نشان داده دهان سگ‌ها و گربه‌ها میزبان طیف وسیعی از باکتری‌هاست که برخی از آنها ‌تهدید جدی برای سلامت انسان محسوب می‌شود. از این رو گازگرفتگی توسط سگ در حدود 10 تا 15 درصد از موارد و توسط گربه‌ در حدود نیمی از موارد منجر به ایجاد عفونت می‌شود. این عفونت‌ها گاهی فرد ‌قربانی را حتی تا پای مرگ پیش می‌برند. لابد می‌پرسید چطور ممکن است یک گازگرفتگی ساده به مرگ بینجامد؟

چرا گاهی در تماس با حیوانات خانگی بیمار می‌شویم؟

دکتر فلوید دیوِرست، متخصص ژنتیک باکتریایی در پژوهشکده فورسیث و مدرس بیماری‌های دهان در دانشگاه هاروارد، مطالعات جامعی در زمینه‌ شناسایی و بررسی ارگانیسم‌های باکتریایی موجود در دهان انسان‌ و همچنین سگ‌ها و گربه‌ها انجام داده است. به گفته دکتر دیوِرست، دهان انسان به‌طور معمول از حدود 400 تا 500 گونه باکتریایی میزبانی می‌کند. دکتر دیوِرست و تیم پژوهشی وی تاکنون موفق به شناسایی حدود 400 گونه باکتری دهانی در سگ‌ها و حدود 200 گونه در گربه‌ها شده‌اند و پیش‌بینی می‌کنند در ادامه‌ مطالعات خود به شناسایی گونه‌های بیشتری در میکروبیوم دهان انسان‌ و سگ‌ها و گربه‌ها دست پیدا کنند؛ بنابراین عجیب نیست اگر بگوییم بزاق سگ‌ها و گربه‌ها دارای میلیون‌ها میلیون باکتری‌های غریبه‌ای است که حتی تا ساعت‌ها روی پوست انسان باقی می‌مانند. پژوهشگران در بررسی میکروبیوم پوست دارندگان حیوانات خانگی به افرادی برخورده‌اند که تکه‌هایی از پوست‌شان پوشیده از تجمعات باکتریایی حیوانی بوده است!

براساس نتایج مطالعات دکتر دیوِرست و همکارانش، صاحبان حیوانات خانگی درواقع به‌علت ناهمسانی اکوسیستم دهان انسان با سگ‌ها و گربه‌ها به بیماری‌های عفونی مبتلا می‌شوند. برای مثال مقایسه‌ میکروبیوم دهان انسان‌ با سگ‌ها حاکی از آن است که فقط حدود 15درصد از باکتری‌های دهانی در انسان‌ها و سگ‌ها از گونه‌های مشترکند. به‌عبارتی، بیشتر باکتری‌های دهانی در سگ‌ها احتمال می‌رود توسط سیستم ایمنی بدن انسان به‌عنوان عوامل ناشناس تلقی شوند. اما مقایسه میکروبیوم دهان سگ‌ها و گربه‌ها نشان داده است حدود 50 درصد از باکتری‌های دهانی در سگ‌ها و گربه‌ها همپوشانی دارند. بخشی از ناهمسانی اکوسیستم دهان انسان‌ با سگ‌ها و گربه‌ها از تفاوت‌های تغذیه‌ای ناشی می‌شود. دهان انسان اغلب تحت کنترل باکتری‌های ِاستِرِپتوکوک قرار دارد. این باکتری‌ها از توانایی نسبتا بالایی در مصرف قندها برخوردارند. اما چون سگ‌ها و گربه‌ها به اندازه انسان‌ها از خوراکی‌های قندی مصرف نمی‌کنند، تقریبا از وجود باکتری‌های اِستِرِپتوکوک در میکروبیوم دهانی خود محروم مانده‌اند.

شایع‌ترین عوامل بیماری‌زای قابل انتقال از حیوانات خانگی

همان‌طور که گفته شد، دهان و همچنین روده حیوانات خانگی آلوده به حجم وسیعی از باکتری‌ها و انگل‌هایی است که می‌توانند در انسان‌ها بیماری ایجاد کنند. به بیماری‌های قابل انتقال از طریق حیوانات به انسان، زونوتیک می‌گویند. تعدادی از شایع‌ترین عوامل بیماری‌زایی که منجر به زونوتیک می‌شوند، عبارتند از:

پاستورِلا و بارتونِلا هِنسِله

پاستورِلا به‌طور معمول در دهان سگ‌ها و گربه‌ها یافت می‌شود و می‌تواند در پوست و گره‌های‌ لنفاوی عفونت ایجاد کند. بارتونِلا هِنسِله باکتری دیگری است که در دهان گربه‌ها یافت می‌شود. خود گربه‌ها این باکتری را از کک‌ها می‌گیرند. بارتونِلا هِنسِله می‌تواند به تب خراش گربه منجر شود که نوعی عفونت شدید در پوست و گره‌های لنفاوی است. پاستورِلا و بارتونِلا هِنسِله از طریق تماس با بزاق سگ و گربه به انسان منتقل می‌شوند. به گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها در آمریکا،بیشتر عفونت‌های ناشی از این دو عامل باکتریایی نتیجه گازگرفتگی یا خراش از سوی سگ‌ها و گربه‌هاست.

سالمونِلا، اِشریشیا کلی، کلوستریدیا و کامپیلوباکتِر

این باکتری‌ها در روده حیوانات خانگی جای دارند و می‌توانند به بروز بیماری‌های روده‌ای شدید در ا‌نسان‌ها منجر شوند. خود حیوان ممکن است هیچ علائم خاصی بروز ندهد، اما همچنان می‌تواند این عوامل بیماری‌زا را از طریق مدفوع به انسان منتقل کند. عفونت‌هایی از این نوع در انسان معمولا از طریق آلودگی دست‌ها به مدفوع حیوان و سپس تماس دست با دهان به داخل بدن راه می‌یابند. همچنین چون این حیوانات مقعد خود را می‌لیسند، باکتری‌های روده‌ای را در دهان‌شان نیز با خود حمل می‌کنند و به همین علت وقتی حیوانات خانگی سروصورت صاحب‌شان را لیس می‌زنند، همواره احتمال انتقال این عوامل بیماری‌زا به انسان وجود دارد.

عفونت‌های انگلی

حیوانات خانگی، میزبان خوبی برای کرم‌های انگلی و انگل‌های تک‌سلولی محسوب می‌شوند. چنانچه این انگل‌ها به بدن انسان راه پیدا کنند، می‌توانند به بیماری‌های روده‌ای، مشکلات پوستی، نابینایی و اختلالات مغزی منجر شوند. البته خود حیوان معمولا با این که حامل عوامل بیماری‌زای انگلی در روده‌هاست، هیچ علائم خاصی از بیماری نشان نمی‌دهد، اما صاحبان حیوانات خانگی ممکن است از طریق تخم این انگل‌ها که در مدفوع حیوان وجود دارد، بیمار شوند. انگل‌ها نیز درست مثل عوامل بیماری‌زای باکتریایی از راه دهان وارد بدن می‌شوند. در واقع چون حیوانات خانگی مقعد خود را می‌لیسند، می‌توانند انگل‌هایی را که در دهان خود دارند، از طریق لیسیدن صاحب‌شان به بدن انسان منتقل کنند.

سگ‌ها و گربه‌ها چقدر با لیسیدن خودشان تمیز می‌شوند؟

حالا سوال اینجاست اگر دهان سگ‌ها و گربه‌ها مملو از باکتری است، این حیوانات چقدر با لیسیدن خودشان تمیز می‌شوند؟ گربه‌های خانگی زمان زیادی از روز را به لیسیدن خودشان اختصاص می‌دهند و علتش تمایلی غریزی است. گربه‌ها در اصل حیواناتی شکارچی هستند. برآمدگی‌های روی زبان گربه‌های وحشی به این حیوانات در تمیز کردن خون شکار از روی موهای بدن‌شان کمک می‌کند تا به این ترتیب از طریق بوی خون قابل ردیابی نباشند. اما تمایل سگ‌ها به لیسیدن خودشان به اندازه‌ گربه‌ها نیست. به همین علت، کسانی که در کشورهای غربی سگ خانگی در منزل نگهداری می‌کنند اگر خودشان سگ را تمیز نکنند، حسابی کثیف خواهد شد. سگ‌ها مثل گربه‌ها در کمین شکار نمی‌نشینند، بنابراین مسأله تمیزی برایشان از نظر حفظ بقا اهمیت ندارد.

وقتی گربه‌ها خودشان را می‌لیسند، در واقع پوششی باکتریایی روی بدن خود برجای می‌گذارند. اما چون همیشه در مجاورت و همزیستی با این باکتری‌ها تکامل یافته‌اند، سیستم ایمنی بدن‌شان نیز به این عوامل بیماری‌زا عادت کرده است و در نتیجه با لیسیدن خودشان بیمار نخواهند شد. خبر خوب برای علاقه‌مندان به گربه‌ها این است که بیشتر باکتری‌های دهانی گربه بر اثر قرارگیری روی موهای بدن حیوان از بین می‌روند، اما خبر بد این است مرگ این باکتری‌ها با تأخیر اتفاق می‌افتد. در جریان یک مطالعه معلوم شد روی هر گرم از موی گربه حدود یک میلیون باکتری زنده وجود دارد. البته باز هم ناگفته نماند این باکتری‌ها درصورت شستن دست‌ها و ایمنی بالای بدن انسان دردسرساز نخواهند شد، مگر این که باکتری‌ها راهی برای نفوذ به داخل پوست پیدا کنند و با رشد و تکثیر خودشان منجر به ایجاد عفونت در بدن میزبان شوند. بنابراین لازم است در مواجهه با سگ و گربه و دیگر حیوانات خانگی نسبت به رعایت مسائل بهداشتی کوشا باشید تا از ابتلا به بیماری‌ها در امان بمانید.

آیا بزاق سگ شفابخش زخم‌هاست؟!

در افسانه‌ها و روایات قدیمی بارها به شفابخشی بزاق سگ اشاره شده است‌. می‌گویند در یونان باستان از سگ‌ها در پرستشگاه‌های آسکلِپیوس (خدای شفا و بهبود) برای التیام زخم‌ها استفاده می‌کرده‌اند. همچنین در روایاتی که معلوم نیست چقدر قابل استناد باشد، آمده است در ارتش سزار نیز از سگ‌های اصطلاحا زخم‌لیس استفاده می‌شده است. حتی اگر این قبیل روایات را بر مبنای واقعیت فرض کنیم، باز هم تماس بزاق سگ با زخم به بهانه‌ شفابخشی و التیام ایده توجیه‌پذیری نیست.

در دهان سگ و گربه و حتی دهان ما انسان‌ها ترکیبات ضد‌باکتریایی مختلف شامل مولکول‌های کوچکی وجود دارد. اما به معنی این نیست که ترکیبات ضد‌باکتریایی موجود در دهان حیوانات خانگی قادر به معجزه شفابخشی است. به اعتقاد دکتر دیوِرست، این ترکیبات ضد‌باکتریایی برای استریل و پاکسازی زخم‌ها کافی نیستند. اگر این‌طور بود باکتری‌های زیادی در دهان سگ‌ها و گربه‌ها زنده باقی نمی‌ماندند. نتایج مطالعه‌ای که سال 1369/ 1990 انجام شد، نشان داد بزاق دهان سگ مادر وقتی خودش یا توله‌اش را می‌لیسد، دارای مقداری خیلی جزئی خواص ضدباکتریایی است. همچنین براساس مطالعات دیگری که همان سال انجام شد، می‌دانیم نیتریت موجود در بزاق دهان به محض تماس با پوست به اکسید نیتریت تبدیل می‌شود که ترکیبی ضدمیکروبی است. اما باید توجه داشت اثرات لیسیدن در هر دوی این مطالعات میان موجودات هم‌گونه آزمایش شده است. به این معنی که چنانچه موجودی از یک گونه اقدام به لیسیدن موجودی از گونه‌‌ای دیگر بکند، شکی نیست موجود لیسیده‌شده با حجم بالایی از عوامل بیماری‌زای غریبه مواجه خواهد شد.

جالب است بدانید سربازی که سال 1395/ 2016 از ترفند لیسیدن سگ به‌منظور بهبود زخم خود استفاده کرده بود، باکتری‌ها، گوشت زخمش را خوردند و شش هفته در حالت اغما به‌سر برد!