عربستان؛ از اختناق داخلی تا تنش‌زایی منطقه‌ای

حریری که ظاهرا در این دیدار، درخواست سعودی‌ها را از ایران برای قطع حمایت از یمن در ازای بهبود روابط با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس مطرح کرده بود؛ پس از شنیدن پاسخ منفی، کشورش را ترک کرد و در چرخشی عجیب زبان به انتقاد از ایران و حزب الله لبنان گشود.

به ‌این ترتیب دستاویز قرار دادن مقامات کشورهای دیگر توسط عربستان و پیشنهادات آن به ایران برای قطع حمایت از یمن، نشان می‌دهد مقامات سعودی به نوعی به باج‌دهی و گروکشی سیاسی برای تغییر موقعیت خود در منطقه روی آورده‌اند.

ولیعهد عربستان سعودی که با راه انداختن جنگ بی‌سرانجام یمن، چهره بین‌المللی کشورش را مخدوش کرده و با انتقادات گسترده و البته با تهدید جدی امنیت شهرهایش توسط موشک‌های نیروهای مردمی یمن مواجه شده، می‌کوشد با دامن زدن به موج ایران‌هراسی و مطرح کردن پیاپی نام کشورمان در موضوعات مختلف منطقه ای، جمهوری اسلامی ایران را در مرکز انتقادات قرار داده و از بار فشارها بر خود بکاهد.

با این حال، تنش‌آفرینی مقامات سعودی فقط به عرصه منطقه‌ای و کشورهای مسلمان همسایه محدود نمی‌شود و آتش قدرت‌طلبی ولیعهد جوان عربستان، دامن بسیاری از مقامات داخلی و شاهزادگان سعودی را هم گرفته است. روز یکشنبه هفته جاری در پی حکم کمیته جدیدالتأسیس مبارزه با فساد عربستان که محمد بن سلمان ریاست آن را به‌عهده دارد، بیش از 40 نفر از شاهزادگان سعودی و وزرای سابق این کشور بازداشت شدند؛ بازداشت‌هایی که هر چند با عنوان مبارزه با فساد صورت گرفته؛ اما تنها تعبیری که می‌توان از آن کرد، این است که محمد بن سلمان در پی ایجاد حلقه‌ای آهنین به دور اعضای خاندان حاکم، ارتش و گارد ملی عربستان است تا هر گونه مخالفتی را با اصلاحات جنجال‌برانگیز داخلی و طولانی شدن جنگ بی‌نتیجه یمن در نطفه خفه کند.

ولیعهد عربستان که در ماه ژوئن با شبه کودتا، پسرعموی بزرگ خود محمد بن نایف، وزیر کشور و ولیعهد پیشین را به زیر کشید و با استفاده از کهولت سن و اعتماد مطلق پدرش به تصمیم‌گیرنده نهایی در امور نظامی، سیاست خارجی، اقتصادی و اجتماعی عربستان تبدیل شد، حال بیش از هر چیز نگران است که اعضای خاندان سعودی ارتقای یکباره او و تصمیمات جاه‌طلبانه‌اش را برنتابند و قصد ایستادن مقابل او را داشته باشند. بنابراین در اقدامی پیشگیرانه به تشکیل کمیته‌ای دست زده است که از نظر افکار عمومی موجه باشد و بتواند با کمک آن تمام شاهزادگان و مقامات پرنفوذی را که ممکن است زمانی برای او دردسر ایجاد کنند به فساد مالی متهم کرده و از حلقه قدرت کنار بگذارد.

هرچند اقدامات بن سلمان در عرصه داخلی می‌تواند در کوتاه‌مدت، فشارها را بر وی کاهش دهد و خطر مخالفت‌های داخلی را از بین ببرد؛ اما تاریخ پرفراز و نشیب کشورهای خاورمیانه نشان می‌دهد سرپوش گذاشتن بر نارضایتی‌ها از طریق توسل به خشونت و ایجاد فضای بسته سیاسی، نمی‌تواند راهکاری بلندمدت و اثربخش باشد و معمولا نتیجه‌ای معکوس به دنبال دارد.

در عرصه منطقه‌ای نیز سیاست عربستان برای مقابله با ایران، ساقط کردن بشار اسد، کنترل یمن، تقویت و استفاده ابزاری از گروه‌های افراط گرا همچون داعش برای تضعیف کشورهای رقیب و همچنین تحریم قطر، با شکستی سخت مواجه و سبب شده است حتی بسیاری از کشورهای عرب منطقه نیز تا حد زیادی راه خود را از عربستان مداخله‌گر و ستیزه‌جوی سال‌های اخیر جدا کنند. هر چند مقامات سعودی فعلا به کمک‌ها و حمایت‌های رئیس‌جمهور آمریکا دل خوش کرده‌اند و با انتساب موشک‌های یمن به ایران بر طبل جنگ بر کشورمان می‌کوبند، اما رویکرد اعتدالی دولت و پاسخ عقلانی و منطقی وزارت امور خارجه ایران به این جنگ‌طلبی‌ها، الگوی واقعی میانه روی و تنش‌زدایی در منطقه را به نمایش گذاشته و امید می‌رود چنین رویکردی فراگیر شده و با منزوی ساختن کشورهای جنگ‌طلب به بازگشت صلح و ثبات به منطقه پرآشوب خاورمیانه کمک کند.

دکتر محمدمهدی مظاهری

استاد دانشگاه