عوامل موثر در سلامت روانی و احساس امنیت

درخصوص این عوامل صاحبان دانش و صلاحیت، فراوان سخن گفته و نوشته‌اند، لیکن کاوش در سخن و نوشته متخصصان و کارشناسان از این دو قلمرو نشان می‌دهد که آنان از سهم و نقش یک عامل بسیار مهم در بیش و کم‌سازی سطح و تراز سلامت روانی و احساس امنیت، جز به اجمال وگذرا سخن به میان نیاورده‌اند. این عامل «کیفیت ارتباط» هر یک از ما با دیگران، بویژه با افراد پیرامونمان است.

نگارنده در یک پژوهش تجربی، نقش «ارتباط با کیفیت و سودمند» را در افزایش میزان احساس امنیت و سلامت روانی مورد سنجش و بررسی قرار داد. یافته‌های این پژوهش نشان داد بهبود ارتباط بین افراد، هم سلامت روان را به صورت معناداری افزایش می‌دهد و هم احساس امنیت روانی را به گونه چشمگیری بهبود می‌بخشد. بنابراین عامل «ارتباط» را می‌توان به عنوان مخرج مشترک سلامت روان و امنیت روانی مطمح نظر قرار داد. چون با بهبود ارتباط، هم شاخص‌های سلامت روان (یعنی رضایت خاطر، شادابی، سودمندی، امید، خوش‌بینی، احساس تعلق و...) ارتقا می‌یابد و هم مولفه‌های احساس امنیت روانی (یعنی آرامش، اعتماد، اطمینان، احساس بی‌خطری، نبود دغدغه و دلواپسی و نظایر آن) بهبود پیدا می‌کند.

در این مجال کوتاه در تبیین علل سودمندی «بهبود ارتباط» در فزون‌سازی سلامت روانی و احساس امنیت، می‌توان چند نکته را به اختصار یادآور شد. نکته نخست این‌که بهبود ارتباط، موجب از میان رفتن بسیاری از تعارضات حل نشده می‌شود. وقتی تعارضات و تنش‌های میان فردی از میان برخیزد آنگاه استرس و فشار ناخواسته و ناخودآگاه حاصل از آنها نیز از میان بر می‌خیزد و جای خود را به اعتماد و اطمینان و آرامش می‌دهد.

چنین هیجاناتی نیز به نوبه خود هم سطح سلامت روانی را بهبود می‌بخشد و هم گستره احساس امنیت را مضاعف می‌کند. سوم آن‌که با بهبود ارتباط امید به برخورداری از حمایت و همراهی دیگران (حمایت اجتماعی)، بویژه در شرایط دشوار و پراسترس دوچندان می‌شود. حمایت اجتماعی نیز سپر نیرومندی در برابر فشار و استیصال و درماندگی است. به تعبیر روشن تر، آنانی که ارتباط سودمند و رضایت‌آمیزی با دیگران دارند مطمئن هستند که در شرایط سخت و دشوار زندگی «تنها» نخواهند ماند و دیگران با رغبت و اشتیاق به یاری آنها می‌شتابند. چهارمین و پنجمین عاملی که می‌توان درباره سودمندی ارتباط یادآور شد «تقویت حس ارزشمندی» و «برآورده شدن نیاز عاطفی» در روابط سودمند است. هر یک از ما وقتی در یک رابطه رضایت‌آمیز و احترام انگیز و مفید قرار می‌گیریم هم احساس ارزشمند بودن می‌کنیم و هم برخی از نیازهای عاطفی خود را برآورده شده می‌بینیم.

این دو عامل، یعنی حس ارزشمند بودن و برآورده شدن نیاز عاطفی نیز زمینه را برای فروشدن در احساس امنیت روانی ژرف و تجربه سلامت و آرامش روانی، فراهم می‌سازد.

از آنچه گفته شد می‌توان دوباره نتیجه گرفت که سهم ارتباط با کیفیت و سودمند در سلامت روانی و احساس امنیت بی‌بدیل و شگفت‌انگیز است. از همین روی، ضروری است برای تجربه چنین ارتباطی جهد و جد کنیم. برای این منظور عمل به این چند رهنمود و توصیه می‌تواند سودمند و مثمرثمر باشد. نخست آن که ادب گفت‌وگو با دیگران را بیش از پیش تمرین و تجربه کنیم.

اقتضای ادب گفت‌وگو آن است که ابتدا: «شنوندگی» را در خود نهادینه سازیم. دوم: سنجیده و اندیشیده سخن گفتن را تمرین کنیم. سوم: سخن لغو و رنجش آمیز و آزاردهنده را از کلام خود بزداییم و چهارم: کم‌گویی و نغزگویی را پیشه خود سازیم.

بخش بعدی آن ‌که، تعارضات ناگزیر زندگی با دیگران را با مذاکره و مفاهمه از میان برانیم. بخشش و بزرگ‌منشی می‌تواند فرآیند تعارض‌گشایی را تسهیل کند و ارتباط را بهبود بخشد. سپس، نرم‌خویی و خوش‌خلقی و مهربانی را به جای دژگویی و درشت‌خویی و نامهربانی بنشانیم.

خلق خوش، دنیای ما را رنگی و زیبا و خواستنی می‌سازد و لاجرم ارتباط را دلپذیر و خوشایند و رضایت‌آمیز می‌سازد و سرانجام اگر با خشم و عصبانیت و دژخویی وداع کنیم، آنگاه پنجره زندگی خود را روی ارتباط سودمند می‌گشاییم و در نتیجه سلامت و امنیت را در آغوش می‌کشیم.

دکتر سعید منتظرالمهدی

معاون اجتماعی ناجا