انتقال نقشه جامع علمی کشور به دولت‌ها، یعنی انحراف!

چرا فقط نقشه جامع علمی؟! مگر کشور نیاز به نقشه جامعی در حوزه‌های فناوری ندارد؟ اساسا علم و فناوری به چه شکلی مورد توجه سند نقشه جامع علمی قرار گرفته است؟

نقشه جامع علمی کشور، راهنمای کشورتا افق 1404 در امور علم، فناوری و نوآوری است. این که از آن با عنوان نقشه جامع علمی یاد شده است، بیشتر برای مخفف کردن عبارت بوده است. کار اصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی و به تبع آن ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور این است که جریان‌های اصیل علمی و فرهنگی کشور را مدیریت و حمایت کند.
در تاکیدات رهبر معظم انقلاب پیگیری جدی پیشرفت و شتاب حرکت علمی و فناوری کشور به عنوان یکی از وظایف اصلی شورا و ستاد مطرح شده است. خود جریان علمی که مدنظر ستاد نقشه است، دو قسمت اصلی دارد؛ مساله اول، علوم انسانی است که اساسا مبانی انقلاب اسلامی در آن قابل پیگیری است و از کلمات حضرت امام خمینی(ره) این نتیجه را می‌توان گرفت که اسلام اساس زندگی بشر قرن حاضر است.

مساله دوم، علوم کاربردی است که توجه آن بر جنبه‌های زندگی مادی بشر است. نقشه جامع علمی در این حوزه وارد شده، اولویت‌های فناوری را مشخص کرده، اقتصاد دانش‌بنیان را مدنظر قرار داده و برای این که این موارد محقق شود، اهداف کمی مشخص کرده است. اعتقاد دارم در این باره ارتباطات با خارج از کشور خیلی مهم است. در عین حال مهم‌تر این که زیرساخت‌ها در داخل کشور برای جذب و بومی‌سازی فناوری آماده باشد. با وجود این باز هم موفقیت‌های ستاد نقشه نسبی است.

منظور شما از عبارت موفقیت نسبی چیست؟ یا به زبان صریح‌تر دلیل توقف برخی فعالیت‌ها در مقام اجرایی شدن مصوبات ستاد راهبری را چه می‌دانید؟

منظور این بود که خروجی‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی و ستاد را در قیاس با آنچه در اختیار آنها قرار می‌گیرد، می‌توان خیلی خوب ارزیابی کرد. این ستاد توانسته در مدتی که شکل گرفته، مصوبات موثری به منظور پیشرفت در حوزه‌های گوناگون علم و فناوری داشته باشد و حتی تا جای خوبی برای اجرایی شدن آنها اقدام کرده است.

برای مثال اسناد راهبردی و کلان نظیر سند نقشه جامع علمی کشور، سند مهندسی فرهنگی، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند راهبردی کشور در امور نخبگان در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده است و در حال اجرایی‌سازی است.

به طور کلی می‌توان تمام اسناد و سیاست‌های تدوین شده در ستاد راهبرد اجرای نقشه جامع علمی کشور که ذیل شورای عالی انقلاب فرهنگی و برای اجرای مهم‌ترین سند حوزه علم و فناوری تشکیل شده است را به سه بخش تقسیم کرد:

1 ـ اسنادی که مصوب و ابلاغ نیز شده‌اند که ازجمله آنها می‌توان به اسناد توسعه علم و فناوری در حوزه‌های هوافضا، گیاهان دارویی و طب سنتی، سلول‌های بنیادی و علوم شناختی اشاره کرد.

2 ـ مصوبات و اقداماتی که در ستاد و شورا تصویب شده‌اند، اما به دلایلی توسط ریاست محترم شورا هنوز ابلاغ نشده‌اند که ازجمله آنها می‌توان به سند ملی توسعه دانش‌بنیان انرژی‌های تجدیدپذیر، اساسنامه مرکز ملی مدیریت ذخایر ژنتیک و زیستی کشور اشاره کرد که باوجود طی مراحل تدوین و تصویب در شورای عالی انقلاب فرهنگی و ارسال پیشنهاد به رئیس شورا، متاسفانه هنوز برای اجرا به دستگاه‌های ذی‌ربط ابلاغ نشده است.

3 ـ پیش‌نویس اسناد و برنامه‌هایی هستند که به عنوان اولویت‌های مورد نیاز کشور در حوزه علم و فناوری (بیش از 25 اولویت در حوزه‌های مختلف علم و فناوری نظیر فناوری اطلاعات و ارتباطات، رباتیک، فناوری‌های نفت و گاز، هسته‌ای، کشاورزی، مواد پیشرفته، آب، محیط زیست) توسط ستاد مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته‌اند؛ ولی به دلیل کسری منابع اعم از منابع مالی و انسانی، هنوز به مرحله نهایی‌سازی و تصویب نرسیده‌اند.

البته واقعا مشکل اساسی بحث بودجه علم و فناوری در کشور است. این بودجه به طور جدی و تکان‌دهنده‌ای با آنچه باید باشد، متفاوت است. بودجه‌های تحقیق و توسعه اندک است و همین مساله خود به عنوان یک مانع بزرگ در راه اجرایی شدن اسناد توسعه محسوب می‌شود. امید است با حمایت مالی دولت از ستاد و شورا، این اقدامات و اسناد، هر چه سریع‌تر نهایی‌سازی شود.

پس با وجود این موفقیت‌ها، چرا برخی از شورای عالی در مقام اجرایی‌سازی انتقاد می‌کنند؟

من هم شنیده‌ام برخی مواقع واقعا بدون اطلاع کافی، کل شورا را متهم می‌کنند به این که مثلا شورای عالی انقلاب فرهنگی کار نمی‌کند. اتفاقا کارهای بسیار جدی انجام داده است. ما سند مهندسی فرهنگی هم در شورا داشتیم که الان رفته است زیر نظر دولت، اما عملا یکی شدن مجری و کارفرما منجر به این شده است که هیچ اتفاقی برای اجرای آن نیفتد. نقشه مهندسی فرهنگی، از افتخارات نظام است، اما یک عده خواسته یا ناخواسته باعث شدند اجرای آن در دولت پیگیری شود که متاسفانه به نظر می‌رسد کار متوقف شده و پیشرفت قابل ملاحظه‌ای نداشته است. خب... با این وضع، چطور متولی اجرای کل سند را به عهده قوه مجریه بگذاریم؟

نقشه جامع علمی که اکنون در شورای عالی انقلاب فرهنگی کارهایش انجام می‌شود، چگونه پیش می‌رود؟

نقشه جامع علمی که ستادش ذیل شورای عالی انقلاب فرهنگی فعال است، مصوبات خیلی کارآمد و جدی دارد. کارهایش دقیق پیگیری می‌شود تا جایی که نیروی کارشناسی و علمی لازم است، در همین ستاد کارها انجام می‌شود.

برخی مصوبات آماده ابلاغ می‌شود که در دستور کار دولت قرار بگیرد، ولی بعد از مرحله پیشنهاد از سوی دبیر شورای عالی برای ابلاغ کار متوقف شده و ابلاغ نمی‌شود! برخی اسناد علم و فناوری فقط منتظر ابلاغ رئیس است! البته آنجا که رئیس‌جمهور ورود پیدا کرده و سندها و مصوبات ابلاغ شده است، کار هم خوب در اجرا پیش رفته است.

مصوبه آمایش آموزش عالی وزارت علوم، آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی و برخی اسناد توسعه علم و فناوری که آماده شده و رئیس‌جمهور ابلاغ کرده، تحول زیادی در فضای علم و فناوری ایجاد کرده است. به عنوان یک استاد دانشگاه که با مباحث مدیریتی نیز از نزدیک آشنایی دارد، به شما اطمینان می‌دهم انتقال نقشه به دولت منتهی به تجربه تلخ رهاشدن سند مهندسی فرهنگی در عمل می‌شود و در واقع به نحوی انحراف در مسیر اجرایی‌سازی نقشه که متاسفانه بدون مداقه از سوی برخی صاحب‌نظران ان‌شاءالله دلسوز و تعداد اندکی افراد مغرض مطرح می‌شود را به دنبال خواهد داشت.