لطفا آشغال نریز...!

چند سال است فرهنگسازی درباره این که لازم است هر فردی زباله‌ را مدیریت کرده و آن را در محیط اطراف پراکنده نکند، آغاز شده است.

در دهه 70 بود که شعار، «شهر ما خانه ما» در همه جا دیده می‌شد. به وسیله تابلوهای بزرگ شهری، برون‌شهری و تبلیغات رسانه‌ای اعم از دیداری، شنیداری و مکتوب.

انگار در همان سال‌ها بود که مسئولان کشور متوجه شده بودند که اگر آموزش درباره مدیریت زباله و حفظ محیط زیست را آغاز نکنند به زودی کشور ما با بحران رو‌به‌رو خواهد شد، اما واقعیت این است که معلوم نشد چرا مسئولان از این فرهنگسازی عقب نشستند و روزی چشم باز کردند که جنگل‌ها، رودخانه‌ها، مراکز توریستی و گردشگری، بناهای تاریخی و حتی محله‌ها پر شده بود از زباله!

سال گذشته عکسی منتشر شد که نشان می‌داد دریای خزر پرتقال‌هایی که باغداران به دریا ریخته بودند را به ساحل برگردانده بود تا ثابت کند که مردم اصلا به فکر سلامت دریا نیستند.

شبکه‌های اجتماعی این ظرفیت را به وجود آورده که گوشه و کنار کشور را به تصویر بکشد و فعالان محیط زیست مدام عکس‌هایی را به اشتراک می‌گذارند که دیدن آنها مایه شرمساری است.

عکس‌هایی که نشان می‌دهد برای مردم امروز دیگر شهر ما خانه ما مفهومی ندارد که اگر داشت آنها مثلا وقتی برای تفریح به بیرون از شهر یا مسافرت می‌روند، ‌پوست میوه، ‌پاکت تنقلات، ته سیگار و... را در محیط اطراف پراکنده نمی‌کنند؛ بلکه آن را در کیسه زباله می‌ریزند و اگر سطل زباله‌ای در دسترس نبود آن را با خود می‌برند و در اولین سطل زباله می‌اندازند. البته فاجعه زمانی بیشتر خود را نشان می‌دهد که مردمی پیدا می‌شوند که حتی حاضر نیستند زباله‌های خود را در سطل آشغال بریزند و گاهی عکس‌هایی دیده می‌شود که اطراف سطل زباله پر از آشغال است و داخل آن خالی یا اندکی آشغال دارد.

کمپین‌های مردمی؛ حرکتی رو به جلو

سال قبل کمپینی راه افتاد که مردم را تشویق می‌کرد که در زمان رانندگی بین خطوط برانند. این حرکت آن‌قدر فراگیر شد که پلیس راهنمایی و رانندگی برچسب‌هایی تهیه کرد و روی شیشه عقب ماشین‌های پلیس چسباند تا مردم را به این کار خوب تشویق کند، بعد از پلیس، تاکسیرانی هم در این راه پیشقدم شد و هنوز هم برچسب بین خطوط برانیم را روی تاکسی‌ها می‌توان دید. نکته جالب اینجاست که برخی از مردم عادی هم از این برچسب‌ها تهیه کرده‌اند. این حرکت با استقبال روبه‌رو شد چون مردم باور کردند که اگر بین خطوط برانند با ترافیک کمتری درگیر می‌شوند! ‌لبته ناگفته نماند پویش بین خطوط برانیم نباید به حرکتی منفعل تبدیل شود و باید به روش‌های تازه‌ باز هم ادامه یابد تا در ذهن و رفتار مردم نهادینه شود و گرنه همان اتفاقی برایش می‌افتد که برای شعار شهر ما خانه ما افتاد!

حرکت و پویش بین خطوط برانیم می‌تواند برای نریختن زباله در محیط شهری نیز کاربردی شود. بحران آلودگی محیط زیست آن‌قدر جدی است که به نظر می‌رسد بهتر است هر گوشه و کنار کشور پر شود از هشدار‌هایی مبنی بر نریختن زباله. اتومبیل‌ها و خودروهای عمومی بهترین وسیله تبلیغ این رفتار شخصی و فرهنگسازی است.

رسانه‌ها نیز باید فرهنگسازی در این زمینه را به حرکتی ملی تبدیل کنند، حرکتی که پایانی برای آن نمی‌توان متصور بود. البته مدارس می‌توانند در این زمینه پیشرو و تاثیرگذار وارد عمل شوند. یادمان هست چند سال قبل پلیس جریانی به نام همراه پلیس را شروع کرد و از بچه‌ها و دانش‌آموزان خواست که مانند پلیس مراقب رانندگی والدین و بزرگ‌ترها باشند و اگر آنها خلافی مرتکب شدند آن را گوشزد کنند و حتی به آنها برگه‌هایی شبیه برگ جریمه هم داد تا در صورت خلاف رانندگی پدرانشان از او پیتزا جریمه بگیرند! این حرکت نیز بسیار تاثیرگذار بود، اما به مرور کمرنگ شد و دیگر مثل سابق اثرگذاری ندارد.

الگوبرداری از کشورهای موفق

شبکه‌های اجتماعی اخبار و اتفاقات دنیا را به سرعت مخابره می‌کند. یکی از عکس‌هایی که در این شبکه‌ها زیاد می‌چرخد و درباره آن صحبت می‌شود، عکسی است که دانش‌آموزان ژاپنی را نشان می‌دهد که در حال تمیز کردن مدرسه هستند. گویا در پایان ساعت کار مدرسه، دانش‌آموزان موظف هستند کلاس‌‌ها و مدرسه را تمیز کنند این کار باعث می‌شود بچه‌ها خودشان مدیر و ناظم خودشان شوند و در طول روز در محیط مدرسه آشغال نریزند.

گفته‌ای هست که تاکید می‌کند برای هر تغییر بزرگ اجتماعی باید هر فردی از خودش شروع کند. برای جلوگیری از نابودی محیط زیست هم هر ایرانی باید خودش را مراقب و ناجی محیط‌زیست بداند، خودش آشغال نریزد و به دیگران هم توصیه کند و هشدار دهد که این کار زشت و نابودگر را انجام ندهند.

فعالان محیط زیست مدتی است جمع‌آوری زباله را شروع کرده‌اند، آنها به جاهای مختلف می‌روند و زباله‌هایی که مردم در طبیعت ریخته‌اند را جمع‌آوری می‌‌کنند، این کار به عنوان یک حرکت نمادین خوب است و می‌تواند گوشزدی برای مردم عادی باشد، اما فراگیری زیادی ندارد و برای چند روزی مردم را متاثر خواهد کرد، اما روی رفتار آنها تاثیر عمیق و کاربردی نخواهد داشت. در این باره دولت باید موثرتر وارد موضوع شود و نصب سطل زباله در طبیعت را در دستور کار قرار دهد. درست است که رها کردن زباله مثلا در جنگل کار بسیار اشتباهی است، اما واقعیت این است که در همین جنگل که حالا به مکان تفریحی تبدیل شده، چند سطل زباله وجود دارد که مردم در آنها آشغال بریزند یا حتی در ساحل دریا و... .

به هر حال تک‌تک ما موظفیم محیط زیست خود را تمیز نگه داریم، هم برای خودمان و هم برای نسل آینده که تنها یک کره و زمین، ‌دریا و کوه محدودی برای زیستن در اختیار دارد.

باران باستانی - روزنامه نگار

ضمیمه چمدان جام جم